Εγκυμοσύνη και αναιμία!

Όταν μιλάμε για αναιμία, εννοούμε ότι τα επίπεδα της αιμοσφαιρίνης στο αίμα είναι χαμηλότερα από τα φυσιολογικά. Η αιμοσφαιρίνη είναι μια πρωτεΐνη που περιέχεται στα ερυθρά αιμοσφαίρια και είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά οξυγόνου στον εγκέφαλο και στα άλλα όργανα. Όταν είμαστε έγκυοι, οι «αρμοδιότητές» της διευρύνονται και στην παροχή οξυγόνου στο έμβρυο μέσω του πλακούντα. Η πιο συχνή μορφή αναιμίας είναι η λεγόμενη «σιδηροπενική», που οφείλεται στην έλλειψη σιδήρου, γι’ αυτό και είναι αρκετά συνηθισμένη σε όσους ακολουθούν χορτοφαγικές δίαιτες και δεν λαμβάνουν αρκετό σίδηρο μέσω της διατροφής τους. Επιπλέον, οι γυναίκες έχουν δεκαπλάσιες πιθανότητες από τους άντρες να παρουσιάσουν αυτού του είδους την αναιμία εξαιτίας της απώλειας αίματος που έχουν κάθε μήνα μέσω της έμμηνου ρύσεως. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, του τοκετού και του θηλασμού, η έλλειψη σιδήρου γίνεται ακόμα πιο έντονη.

Όσο πιο νωρίς αντιληφθούμε ότι υπάρχει πρόβλημα αναιμίας, τόσο πιο γρήγορα θα το αντιμετωπίσουμε. Γι’ αυτό, είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσουμε τα πρώτα συμπτώματα. Μια μέτρια έλλειψη σιδήρου συνήθως εκδηλώνεται με αίσθημα κόπωσης, χλωμή επιδερμίδα, αδυναμία, υπνηλία, ζαλάδα. Το πρόβλημα στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πως σχεδόν όλα αυτά τα συμπτώματα μπορεί να θεωρηθούν απλώς «παρενέργειες» της εγκυμοσύνης, κι έτσι να μην τους δώσουμε την πρέπουσα σημασία. Εάν το επίπεδο της αιμοσφαιρίνης μειωθεί τόσο που δεν μεταφέρεται πια αρκετό οξυγόνο στα όργανα, είναι πιθανό να παρουσιαστεί επιπλέον δυσκολία στη συγκέντρωση ή υπερβολική εξάντληση.

Επειδή η πρόληψη είναι πάντα προτιμότερη από τη θεραπεία, όλοι οι γυναικολόγοι συνιστούν στις γυναίκες σε κατάσταση εγκυμοσύνης να κάνουν τακτικά εξέταση αίματος, στην οποία μετριούνται τα επίπεδα της αιμοσφαιρίνης, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τυχόν προβλήματα στην αρχή τους. Όταν η εξέταση δείξει ότι η αιμοσφαιρίνη (Hb) είναι ίση ή μεγαλύτερη από 12g/dl στην αρχή της εγκυμοσύνης, τότε θεωρείται φυσιολογική. Οι τιμές πέφτουν ελαφρώς στην πορεία της κύησης, ωστόσο αυτό είναι αναμενόμενο, καθώς αυξάνεται ο όγκος των υγρών στο σώμα και το αίμα «αραιώνει». Αυτή η κατάσταση ονομάζεται και «αναιμία της κύησης», αλλά δεν προκαλεί καμιά ανησυχία. Αν, όμως, η τιμή της αιμοσφαιρίνης πέσει κάτω από 11g/dl κατά το δεύτερο τρίμηνο, η έγκυος θα πρέπει να πάρει συμπλήρωμα σιδήρου. Η αναιμία θα πρέπει οπωσδήποτε να αντιμετωπιστεί, γιατί διαφορετικά μπορεί να είναι υπεύθυνη για την πρόκληση πρόωρου τοκετού ή τη γέννηση ενός λιποβαρούς μωρού. Όμως, είναι εξίσου σημαντικό να ακολουθείτε πιστά τη δοσολογία, αφού η υπερβολική ποσότητα μπορεί να προκαλέσει τοξική επίδραση στον οργανισμό. Σε περίπτωση πολύ σοβαρής αναιμίας, ίσως χρειαστεί να χορηγηθεί σίδηρος ενδοφλεβίως με ενέσεις ή και να γίνει μετάγγιση αίματος μετά τον τοκετό. Η λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου προκαλεί σε πολλές γυναίκες ναυτία και δυσκοιλιότητα. Για να τα αντιμετωπίσετε, φροντίστε να πίνετε αρκετά υγρά και να τρώτε τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες.

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να διαχωρίσουμε τα δύο διαφορετικά είδη σιδήρου: τον οργανικό, που προέρχεται από τις ζωικές τροφές (κυρίως το κόκκινο κρέας και λιγότερο το ψάρι, το λευκό κρέας και τα αυγά), και τον ανόργανο, που λαμβάνουμε από τις φυτικές τροφές (όπως τα δημητριακά, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, το μπρόκολο, τις φακές και γενικά τα όσπρια). Ο οργανικός σίδηρος είναι απαραίτητος στο σχηματισμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων και είναι αυτός που απορροφάται καλύτερα από τον οργανισμό. Αντίθετα, ο ανόργανος απορροφάται δυσκολότερα και θα πρέπει πρώτα να μετατραπεί σε οργανικός για να αξιοποιηθεί. Ένας πολύ εύκολος τρόπος για να απορροφήσει ο οργανισμός όσο το δυνατόν περισσότερο το σίδηρο που περιέχεται στις φυτικές τροφές είναι να τις καταναλώσετε μαζί με τροφές πλούσιες σε βιταμίνη C. Η βιταμίνη αυτή αυξάνει κατά 50% την απορροφησιμότητα του ανόργανου σιδήρου. Έτσι, θα επωφεληθείτε περισσότερο αν φάτε ένα πορτοκάλι μετά τις φακές, αν ρίξετε λεμόνι στο σπανάκι και αν μαγειρέψετε τον αρακά με ντομάτα. Επιπλέον, μπορείτε να συνδυάζετε ζωικές και φυτικές τροφές πλούσιες σε σίδηρο μεταξύ τους (κρέας με μπρόκολο, όσπρια με τυρί, ψάρι με σαλάτα κλπ.), γιατί ο παράγοντας που βρίσκεται στα ζωικά τρόφιμα διευκολύνει την απορρόφηση. Αντίθετα, αποφύγετε τον καφέ και το τσάι, κυρίως μία ώρα πριν και μία μετά το φαγητό, γιατί εμποδίζουν την απορρόφηση του σιδήρου.

Πρόκειται για ένα ιχνοστοιχείο πολύ σημαντικό για κάθε οργανισμό και πολύ περισσότερο όταν μιλάμε για εγκύους. Είναι απαραίτητο για την παραγωγή της αιμοσφαιρίνης, της ουσίας που, όπως αναφέρθηκε, μεταφέρει το οξυγόνο από τους πνεύμονες σε κάθε κύτταρο και όργανο του σώματος, αλλά και στο έμβρυο. Για το λόγο αυτό, είναι χρήσιμο μια γυναίκα να αρχίσει να φροντίζει τα αποθέματα σιδήρου στον οργανισμό της πριν ακόμα μείνει έγκυος, με ένα διαιτολόγιο πλούσιο στο συγκεκριμένο ιχνοστοιχείο. Όμως, δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να αρχίσει να παίρνει συμπληρώματα σιδήρου χωρίς πρώτα να συμβουλευτεί το γιατρό της. Ωστόσο, μετά τη συμπλήρωση του πρώτου τριμήνου της εγκυμοσύνης, είναι πολύ πιθανό ο γυναικολόγος να συστήσει τη λήψη τέτοιων σκευασμάτων για την αποφυγή της αναιμίας. Ο σίδηρος είναι απαραίτητος όχι μόνο για την ομαλή πορεία της κύησης, αλλά και για να μην υπάρχουν κίνδυνοι για τη μητέρα κατά τη διάρκεια του τοκετού. Μια ενδεχόμενη αναιμία υπάρχει ο κίνδυνος να επιδεινωθεί σημαντικά στην περίπτωση που υπάρξει μεγάλη απώλεια αίματος στον τοκετό. Επιπλέον, η αναιμία μπορεί να επιβραδύνει τη διαδικασία ανάρρωσης του οργανισμού μετά τη γέννα. Τέλος, λάβετε υπόψη ότι ένας υγιής οργανισμός θα χρειαστεί περίπου δύο χρόνια για να ανακτήσει τα αποθέματα σιδήρου που είχε πριν από τη διαδικασία της εγκυμοσύνης και του τοκετού. Σε κάθε περίπτωση, οι γυναικολόγοι συστήνουν τη συνέχιση της λήψης συμπληρώματος τουλάχιστον για 40 μέρες μετά τον τοκετό ή και μέχρι τη διακοπή του θηλασμού.

Η συνιστώμενη ημερήσια δόση σιδήρου για κάθε γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία υπολογίζεται σε 15mg. Σε κατάσταση εγκυμοσύνης, οι ανάγκες αυξάνονται σημαντικά. Παράλληλα, όμως, η φύση έχει προβλέψει να αυξάνεται και η ικανότητα του οργανισμού να απορροφά το σίδηρο από τις τροφές. Έτσι, ενώ στην αρχή της κύησης απορροφάται μόνο το 10%, στον 6ο μήνα το ποσοστό αυτό αγγίζει το 40%. Ταυτόχρονα, ο τρόπος με τον οποίο το σώμα μας «εκμεταλλεύεται» το σίδηρο γίνεται όλο και πιο αποτελεσματικός.  

Ο σίδηρος είναι ζωτικής σημασίας και για το μωρό σας. Του είναι απαραίτητος ώστε να αναπτυχθεί σωστά, και ο μόνος τρόπος να τον προμηθευτεί είναι μέσα από το δικό σας αίμα. Γι’ αυτό, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης χρειάζεστε 30% περισσότερο σίδηρο απ’ ό,τι πριν μείνετε έγκυος. Αλλά και μετά τον τοκετό, το βρέφος εξαρτάται από εσάς σε ό,τι αφορά την πρόσληψη σιδήρου, τον οποίο και λαμβάνει μέσω του μητρικού γάλακτος. Μάλιστα, πολλοί παιδίατροι συνιστούν να γίνεται αιματολογικός έλεγχος για τα επίπεδά του στο αίμα των βρεφών, ηλικίας 6-9 έως 12 μηνών, ιδιαίτερα εάν ανήκουν σε κατηγορία «υψηλού κινδύνου» για αναιμία, όπως αν, για παράδειγμα, έχουν γεννηθεί πρόωρα ή με χαμηλό βάρος.

Με τη συνεργασία του Βασίλη Παπαδημητρίου, μαιευτήρα-γυναικολόγου.