Ορμόνες και εγκυμοσύνη: Όταν αυτές μας κυβερνούν!

Οι πιο σημαντικές από τις ορμόνες της εγκυμοσύνης είναι τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη, η χοριακή γοναδοτροπίνη και η προλακτίνη. Κατά το πρώτο διάστημα της κύησης οι ορμόνες αυτές παράγονται από το «ωχρό σωμάτιο» -όπως ονομάζεται η άδεια πια ωοθήκη μετά την ωορρηξία-, αλλά μετά την εγκατάσταση του γονιμοποιημένου ωαρίου στη μήτρα αυτή τη «δουλειά» αναλαμβάνει πλέον κατά κύριο λόγο ο πλακούντας. Τον τελευταίο μήνα όμως και το ίδιο το έμβρυο αρχίζει να παράγει ορμόνες οι οποίες περνούν στον οργανισμό της μητέρας. Η αύξηση αυτών των ορμονών στο αίμα μιας εγκύου συνεχίζεται όσο περνούν οι εβδομάδες σχεδόν γεωμετρικά. Για να πάρετε μια ιδέα της ποσότητας των οιστρογόνων που κυκλοφορούν στο αίμα σας σκεφτείτε ότι μια γυναίκα που δεν είναι έγκυος χρειάζεται τρία χρόνια για να παράγει όσα οιστρογόνα εκκρίνει το σώμα μιας εγκύου σε μία μέρα! Όμως αυτή η νέα ορμονική ισορροπία είναι απαραίτητη για να εξασφαλιστεί η ομαλή πορεία της εγκυμοσύνης και η ανάπτυξη του εμβρύου. Κατά κάποιο τρόπο, αυτές οι ουσίες κινητοποιούν τον οργανισμό της μέλλουσας μαμάς ώστε να αρχίσει να αλλάζει με σκοπό να δημιουργήσει και να συντηρήσει ένα ιδανικό περιβάλλον για το μωρό σας.

Η χοριακή γοναδοτροπίνη (HCG): Αρχίζει να παράγεται την ημέρα που το έμβρυο εμφυτεύεται στη μήτρα, περίπου τρεις μέρες μετά τη γονιμοποίησή του. Το ζενίθ της παραγωγής της φτάνει περίπου στην 7η έως 8η εβδομάδα κυήσεως και, στη συνέχεια, η τιμή της κατεβαίνει και παραμένει σταθερή το 2ο και 3ο τρίμηνο της κύησης. Ρόλος της είναι να συντηρεί τη λειτουργία των ωοθηκών, ώσπου να αναλάβει δράση ο πλακούντας. Την ύπαρξή της στα ούρα ή στο αίμα ανιχνεύουν και τα διάφορα τεστ προκειμένου να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη ή όχι της εγκυμοσύνης.

Τα οιστρογόνα: Παράγονται από τον πλακούντα και επιτρέπουν στην κυκλοφορία του αίματος να γίνεται με μεγαλύτερη ταχύτητα ώστε να προμηθεύεται το συγκεκριμένο όργανο με τις θρεπτικές ουσίες που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη του εμβρύου. Εκτός όμως από τον πλακούντα, οιστρογόνα παράγονται επίσης από το συκώτι και τα επινεφρίδια του εμβρύου.

Η προγεστερόνη: Η δράση της είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ομαλή συνέχιση της εγκυμοσύνης και την αποφυγή του πρόωρου τοκετού. Τις πρώτες εβδομάδες παράγεται από το ωχρό σωμάτιο κι αργότερα από τον πλακούντα. Πρωταρχικός ρόλος της είναι να εξασφαλίσει τη χαλάρωση των μυών της μήτρας, ώστε να μπορέσει να εμφυτευτεί το έμβρυο. Στη συνέχεια, κινητοποιεί την αύξηση του όγκου της μήτρας για να μπορεί το έμβρυο να αναπτύσσεται ομαλά. Επίσης, μαζί με τα οιστρογόνα συμβάλλουν στην έκκριση της προλακτίνης, η οποία είναι υπεύθυνη για την παραγωγή του γάλακτος. Όμως ταυτόχρονα η προγεστερόνη εξασφαλίζει ότι η παραγωγή του γάλακτος δεν θα αρχίσει πριν τον τοκετό.

Η προλακτίνη: Παράγεται από τα λακτοτρόπα κύτταρα της υπόφυσης (ενός αδένα που βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου). Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει στόχο την προετοιμασία των μαστών και των γαλακτοφόρων αδένων για το θηλασμό, ενώ μετά τον τοκετό εξασφαλίζει την παραγωγή του μητρικού γάλακτος.

Οι ορμόνες είναι απαραίτητες για την ομαλή εξέλιξη της εγκυμοσύνης. Όμως την ίδια στιγμή αποτελούν την αιτία για την ύπαρξη πολλών από τα πιο συχνά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι έγκυες. Όπως:

Πώς προκαλούνται; Τα ακριβή αίτια που προκαλούν την τόσο συνηθισμένη «πρωινή ναυτία» και τους εμετούς δεν έχουν ακόμα εξακριβωθεί με σαφήνεια από τους επιστήμονες. Έχει όμως διαπιστωθεί ότι υπάρχει κάποια σχέση με τη λειτουργία της ορμόνης HCG (χοριακή γοναδοτροπίνη). Συγκεκριμένα, όταν η ποσότητα της συγκεκριμένης ουσίας στο αίμα αυξάνεται (από τη μέρα της εμφύτευσης του γονιμοποιημένου ωαρίου στη μήτρα και για τους τρεις επόμενους μήνες), οι ναυτίες γίνονται εντονότερες και πιο συχνές. Όταν η ορμόνη μειώνεται (ανάμεσα στη 12η και 16η εβδομάδα), τα προβλήματα αυτά εξαφανίζονται. Η ναυτία ενδέχεται να είναι η αντίδραση στις αλλαγές που προκαλούνται στον οργανισμό από την ύπαρξη της χοριακής γοναδοτροπίνης.

Πότε εμφανίζονται; Σε πολλές περιπτώσεις, η ναυτία είναι το πρώτο σύμπτωμα της εγκυμοσύνης. Κατά κανόνα εμφανίζεται από τις πρώτες εβδομάδες, ενώ αφορά περίπου μία στις δέκα γυναίκες.

Τι πρέπει να κάνω; Αν υποφέρετε από ναυτίες, είναι προτιμότερο να τρώτε το πρωινό σας στο κρεβάτι ή έστω να φάτε μια-δυο φρυγανιές ή κράκερ πριν ακόμα σηκωθείτε. Φροντίστε να τρώτε ελαφριά και συχνά γεύματα -είναι προτιμότερο να τρώτε 6-7 μικρά γεύματα παρά τρία μεγάλα-, γιατί όταν το στομάχι είναι απασχολημένο με τη διαδικασία της χώνεψης είναι λιγότερο πιθανό να νιώσετε ναυτία.

Πώς προκαλούνται; Οι ορμόνες της εγκυμοσύνης και συγκεκριμένα η προγεστερόνη και τα οιστρογόνα προκαλούν χαλάρωση όλων των μυών του σώματος, συμπεριλαμβανομένων και αυτών του πεπτικού συστήματος, όπως του οισοφάγου, του στομάχου και του εντέρου. Έτσι, η διαδικασία της πέψης χρειάζεται περισσότερο χρόνο. Παράλληλα, η δράση των ορμονών προκαλεί συχνά τη χαλάρωση μιας βαλβίδας που βρίσκεται στο πάνω μέρος του στομάχου και εμποδίζει το περιεχόμενό του να επιστρέφει προς τον οισοφάγο. Έτσι, ένα μέρος των γαστρικών οξέων παλινδρομεί προκαλώντας τις καούρες.

Πότε εμφανίζονται; Προβλήματα όπως πόνοι στο στομάχι, δυσκολίες στην πέψη και καούρες κάνουν την εμφάνισή τους συνήθως στο τέλος του δεύτερου τριμήνου και παραμένουν μέχρι το τέλος της κύησης. Τις τελευταίες εβδομάδες, στη δράση των ορμονών προστίθεται και το αυξημένο μέγεθος της μήτρας που ασκεί πίεση στο στομάχι αυξάνοντας την αίσθηση δυσφορίας.

Τι πρέπει να κάνω; Είναι σημαντικό, ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες της εγκυμοσύνης, να μην κουράζετε το στομάχι σας με πολύ βαριά και λιπαρά γεύματα. Δεν πρέπει όμως ούτε να το αφήνετε άδειο για πολλή ώρα, γιατί όταν συγκεντρώνονται πολλά γαστρικά υγρά ευαισθητοποιούνται τα τοιχώματα του στομάχου, γεγονός που προκαλεί πόνο και καούρα. Προτιμήστε απλές, φυσικές τροφές χωρίς συντηρητικά και περιορίστε την κατανάλωση καφέ και ανθρακούχων αναψυκτικών.

Πώς προκαλούνται; Αυτός ο ιστός από φλέβες στις γάμπες που εμφανίζεται συχνά στις εγκύους είναι αποτέλεσμα της κακής κυκλοφορίας του αίματος. Η δυσλειτουργία αυτή είναι φυσιολογική στην εγκυμοσύνη, γιατί οι φλέβες έχουν πολύ μεγαλύτερο «φόρτο εργασίας», αφού εξαιτίας της δράσης των ορμονών ο όγκος του αίματος αυξάνεται. Προκειμένου μάλιστα να διευκολυνθεί το έργο τους, οι ορμόνες -και συγκεκριμένα η προγεστερόνη- προκαλούν χαλάρωση των τοιχωμάτων των αρτηριών, γεγονός που επιτρέπει στο αίμα να παλινδρομεί ή να λιμνάζει προκαλώντας τους κιρσούς.

Πότε εμφανίζονται; Οι κιρσοί αρχίζουν να γίνονται ορατοί κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου της κύησης, εξαιτίας και του αυξημένου βάρους της μήτρας που πιέζει τις αρτηρίες.

Τι πρέπει να κάνω; Κατά κανόνα, οι φλέβες επιστρέφουν στην κανονική τους μορφή μέσα σε τρεις μήνες μετά τον τοκετό και οι κιρσοί εξαφανίζονται. Εκείνο όμως που έχει κυρίως σημασία είναι να προληφθεί το πρόβλημα πριν κάνει την εμφάνισή του. Για να το πετύχετε, προσπαθήστε να μην πάρετε περισσότερα κιλά απ’ όσα συνιστά ο γιατρός σας, φοράτε ελαστικές κάλτσες και -εάν δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα που να σας το απαγορεύει- φροντίστε να γυμνάζεστε τακτικά.

Πώς προκαλούνται; Οι πρησμένες γάμπες είναι από τα πιο συνηθισμένα προβλήματα για τα οποία παραπονιούνται οι έγκυοι. Καθώς ο όγκος του αίματος και των άλλων υγρών που κυκλοφορούν στο σώμα αυξάνεται, αίμα και λέμφος τείνουν να λιμνάζουν στους ιστούς προκαλώντας οιδήματα. Το φαινόμενο αυτό προκαλείται λόγω της διαστολής των φλεβών από τη δράση της προγεστερόνης. Συγκεκριμένα, τα τοιχώματά τους γίνονται πιο «αραιά», με αποτέλεσμα το αίμα να μπορεί να τα διαπεράσει και να εγκατασταθεί στους ιστούς.

Πότε εμφανίζονται; Τα πόδια αρχίζουν να πρήζονται κατά κύριο λόγο στη διάρκεια του δεύτερου τριμήνου, εξαιτίας της πίεσης που ασκεί η όλο και μεγαλύτερη μήτρα στις αρτηρίες της κοιλιάς και που εμποδίζει την επιστροφή του αίματος από τα πόδια προς τα πάνω.

Τι πρέπει να κάνω; Ένα σημαντικό όπλο που έχει η έγκυος για την πρόληψη και αντιμετώπιση των οιδημάτων είναι η σωστή διατροφή. Είναι πολύ σημαντικό να καταναλώνει καθημερινά φρέσκα φρούτα και λαχανικά, να περιορίζει στο ελάχιστο τις λιπαρές τροφές και όσες περιέχουν συντηρητικά και να πίνει τουλάχιστον ενάμισι λίτρο νερό.

Πώς προκαλούνται; Πολλές γυναίκες διαπιστώνουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους ότι η όρασή τους δεν είναι τόσο καλή όσο ήταν πριν μείνουν έγκυες ή ότι αισθάνονται τα μάτια τους κουρασμένα. Τα προβλήματα όρασης στην εγκυμοσύνη είναι παροδικά, δεν έχουν καμιά σχέση με μόνιμες παθήσεις όπως η μυωπία και οφείλονται σε κατακράτηση υγρών η οποία προκαλείται από τη δράση των ορμονών (της προγεστερόνης και των οιστρογόνων) που κάνουν τους ιστούς του ματιού πιο «πορώδεις».

Πότε εμφανίζονται; Τέτοιου είδους προβλήματα μπορούν να παρουσιαστούν σε οποιαδήποτε φάση και ανεξάρτητα από το εάν η γυναίκα είχε προβλήματα όρασης πριν μείνει έγκυος ή όχι. Όμως, σε όλες τις περιπτώσεις εξαφανίζονται από μόνα τους χωρίς να χρειαστεί κάποια θεραπεία αμέσως μετά τον τοκετό.

Τι πρέπει να κάνω; Δεν είναι δυνατό μια έγκυος να προβλέψει εάν θα αντιμετωπίσει προβλήματα όρασης στην εγκυμοσύνη. Έτσι, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να ξεκουράζει όσο περισσότερο μπορεί τα μάτια της. Εάν, λοιπόν, εργάζεται πολλές ώρες μπροστά σε ηλεκτρονικό υπολογιστή, είναι σημαντικό να κάνει συχνά διαλείμματα στα οποία θα απομακρύνεται από την οθόνη. Ένα άλλο προληπτικό μέτρο είναι να τοποθετήσει ένα προστατευτικό φίλτρο οθόνης. Τέλος, μπορεί να κάνει την ακόλουθη άσκηση που δυναμώνει τους οφθαλμούς συχνά μέσα στη μέρα: Να επικεντρώνει το βλέμμα σε ένα κοντινό αντικείμενο και αμέσως μετά σε ένα μακρινό επαναλαμβάνοντας πολλές φορές.

Πώς προκαλείται; Το στήθος αρχίζει να επηρεάζεται από την πρώτη κιόλας στιγμή της γονιμοποίησης. Πολλές γυναίκες το νιώθουν πιο σκληρό, πιο ευαίσθητο ή ακόμα και πιο ζεστό πριν ακόμα κάνουν το τεστ εγκυμοσύνης. Τα οιστρογόνα έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση του όγκου των μαστών, καθώς κινητοποιούν τους γαλακτοφόρους αδένες, ενώ και η προγεστερόνη συμβάλλει στην αίσθηση πρηξίματος, αφού ωθεί τον οργανισμό να παράγει περισσότερα υγρά απ’ ό,τι συνήθως.

Πότε εμφανίζεται; Αυτή η νέα παράξενη αίσθηση στο στήθος εμφανίζεται από την αρχή της κύησης και στις περισσότερες περιπτώσεις συντροφεύει τη μέλλουσα μαμά μέχρι την ημέρα του τοκετού. Ωστόσο, το πόσο έντονη θα είναι ποικίλλει πολύ από τη μια γυναίκα στην άλλη. Έτσι, ενώ άλλες νιώθουν κυριολεκτικά πόνο στο παραμικρό άγγιγμα, άλλες έχουν απλά ένα αμυδρό αίσθημα πίεσης.

Τι πρέπει να κάνω; Εναλλάσσοντας ζεστές και κρύες κομπρέσες πάνω στο στήθος ο πόνος μειώνεται. Μπορείτε επίσης να κάνετε μασάζ με μια ενυδατική κρέμα. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην επιλογή του σουτιέν, το οποίο πρέπει να στηρίζει σωστά το στήθος χωρίς όμως να το πιέζει και να είναι από φυσικές πρώτες ύλες.

Με τη συνεργασία του Δημήτρη Μπένου (επίκουρος καθηγητής μαιευτικής-γυναικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών).