Θα έχετε σίγουρα συναντήσει τρίχρονες μικρούλες να στριφογυρίζουν  φιλάρεσκα μπροστά στον καθρέφτη…σαν σταρ που κοντοστέκονται στο κόκκινο χαλί των Όσκαρ, πριν αρχίσουν να αστράφτουν τα φλας των παπαράτσι…Η σίγουρα θα έχετε έρθει αντιμέτωπες με την άρνηση του γιου σας ή της κόρης σας να φορέσει ένα συγκεκριμένο ρούχο που πιστεύει ότι καθόλου δεν την κολακεύει. Τι δηλώνει άραγε αυτή η ματαιοδοξία των νηπίων, πρόκειται για ένα πρόσκαιρο παιχνίδι, ή  μήπως τελικά μεγαλώνετε ένα μικρό νάρκισσο;

Ματαιοδοξία ή ναρκισσισμός;

Ποια όμως είναι τα λεπτά όρια ανάμεσα στη φυσιολογική ματαιοδοξία και τον άκρατο ναρκισσισμό; Σύμφωνα με την ψυχολογία, στη φυσική ανάπτυξη του εγώ, όλοι οι άνθρωποι περνούν από ναρκισσιστικά στάδια. Τα παιδιά από την βρεφική τους ηλικία νομίζουν ότι όλος ο κόσμος τους ανήκει.

Η πρώτη σχέση με τον καθρέφτη διαμορφώνεται από την ηλικία του ενός μήνα, και στους τρεις μήνες μπορεί πια να ξεχωρίσει διαφορετικά πρόσωπα. Τα παιδικά παιχνίδια που ερεθίζουν την αίσθηση της όρασης συνήθως έχουν καθρέφτη και τα μωρά ανταποκρίνονται στην αντανάκλασή της εικόνας τους με διαφορετικούς τρόπους το καθένα. Αν κρατήσετε το μωρό σας απέναντι από έναν καθρέφτη, μπορεί να του χαμογελάσει, να τον ακουμπήσει ή να προσπαθήσει να γλύψει την αντανάκλασή του.

Τα παιδιά αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι αυτό που βλέπουν στον καθρέφτη δεν είναι κάποιο άλλο μωρό αλλά η δική τους αντανάκλαση, στην ηλικία των 15 με 24 μηνών.

Τα μικρά παιδιά κοιτάζονται στον καθρέφτη για να καταλάβουν ποιοι είναι. Πριν την ηλικία των τριών ετών προσπαθούν να συνηθίσουν την ιδέα ότι αυτό που βλέπουν είναι μόνιμο. Μεταξύ τριών και πέντε το να κοιτάζονται στον καθρέφτη δεν είναι μόνο φυσιολογικό, αλλά και απαραίτητο, μια που το κάτοπτρο τους βοηθάει να σχηματίσουν την πρώτη « καλή» εικόνα για τον εαυτό τους.

Η ματαιοδοξία είναι προσόν…

Η αυτοεκτίμηση είναι ένα από τα πρώτα βασικά στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού που προσπαθούν να ενισχύσουν οι παιδαγωγοί. Στους περισσότερους παιδικούς σταθμούς και στις πρώτες τάξεις του σχολείου βλέπουμε κρεμασμένες στους τοίχους φωτογραφίες των παιδιών. Με αυτόν τον τρόπο οι δάσκαλοι προσπαθούν να βοηθήσουν το παιδί να ενισχύσει τη θετική εικόνα που έχει για τον εαυτό του, να καταλάβει ποιος είναι αλλά και σε τι διαφέρει από τους φίλους του.

Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, η ματαιοδοξία κάθε παιδιού, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ένας από αυτούς, είναι το φύλο. Σε γενικές γραμμές τα αγόρια δεν ενδιαφέρονται τόσο πολύ για την εμφάνιση και αυτό γιατί οι γονείς σπάνια τα επιβραβεύουν γι’ αυτή. Τι είναι όμως αυτό τελικά που κάνει κάποια παιδιά ματαιόδοξα και άλλα αδιάφορα για την εμφάνιση τους; Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η προσωπικότητα του παιδιού παίζει πολύ μεγάλο ρόλο. «Μερικά παιδιά δείχνουν την τάση να ενθουσιάζονται περισσότερο με την εικόνα τους στον καθρέφτη σε σχέση με άλλα παιδιά», μας λέει η ψυχολόγο Αλεξάνδρα Καππάτου.

«Αυτά τα παιδιά που ενθουσιάζονται με τα οπτικά ερεθίσματα μπορεί μεγαλώνοντας να γίνουν μακιγιέρ, σκηνοθέτες, σχεδιαστές μόδας, ή ακόμη και τηλεπαρουσιαστές».   

Μήπως μεγαλώνουμε μικρούς νάρκισσους;

Ωστόσο πέρα από την προσωπικότητα κάθε παιδιού, σημαντικό ρόλο για το ματαιόδοξο προφίλ του μπορεί να παίξουν τόσο οι γονείς όσο και οι κοινωνικές συνθήκες. Για παράδειγμα, αν οι γονείς δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην εξωτερική εμφάνιση και στην γενικότερη εικόνα τους αυτό θα επηρεάσει σίγουρα και τα παιδιά τους.

Συνήθως οι γονείς προσφέρουν στα παιδιά τους το ακριβότερο πιστεύοντας πως είναι το καλύτερο. Αυτό όμως που παραβλέπουν είναι πως ‘ένα παιδί χρειάζεται σωστό κτίσιμο της προσωπικότητας και όχι ακριβά υλικά αγαθά. Μακροπρόθεσμα λοιπόν αυτή η λανθασμένη καταναλωτικότητα, μπορεί να προκαλέσει ναρκισσιστικό τραύμα στο παιδί, μια που η εμφάνιση του περνάει πια σε πρώτο πλάνο.

Αλλά τι σημαίνει ματαιοδοξία σήμερα; Μήπως αυτό που οι προηγούμενες γενιές ονόμαζαν ματαιοδοξία σήμερα έχει μετατραπεί σε υγιή αυτοεκτίμηση;

Σε μια κοινωνία όπου πρωταγωνιστεί  η εικόνα, τα ριάλιτι και η τέλεια ομορφιά, η ματαιοδοξία των ενηλίκων φαντάζει σαν πταίσμα. Και αν όντως συμβαίνει αυτό, πώς μπορούν οι γονείς να αντιμετωπίσουν την  ματαιοδοξία των παιδιών τους;

Οι γονείς του 21ου αιώνα θέλουν να μεγαλώνουν παιδιά με αυτοεκτίμηση. Και αυτό γιατί γνωρίζουν πως ένα ντροπαλό, συνετό και μετριόφρων παιδί θα δυσκολευτεί να επιβιώσει σε ένα σκληρό κόσμο. Θα δυσκολευτεί να βρει φίλους, μια καλή θέση στο σχολείο ή μια σωστή δουλειά στο μέλλον.

Σύμφωνα πάντως με τους ψυχολόγους οι γονείς δε θα πρέπει να σταματήσουν να επαινούν τα παιδιά από φόβο μήπως γίνουν αυτάρεσκα ή αλαζονικά. Είναι πολύ σημαντικό να ενισχύουν την αυτοεκτίμηση τους και να αποφεύγουν να το μαλώνουν όταν κοιτάζουν το είδωλο τους στον καθρέφτη με θαυμασμό.  

Αν χαρακτηρίσουμε τα παιδιά μας ματαιόδοξα είναι σαν να αποδίδουμε στις πράξεις και τις σκέψεις τους κίνητρα που έχουν οι ενήλικες, κάτι που τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν.

Πότε η ματαιοδοξία γίνεται πρόβλημα;

Μόνο αν εμποδίζει το παιδί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, λένε οι ψυχολόγοι. Αν το παιδί εξαιτίας του ναρκισσισμού του παραμελεί τα μαθήματά του ή έχει προβλήματα με τους φίλους, τότε οι γονείς πρέπει να το αντιμετωπίσουν.

Αυτό που θα πρέπει να αποφύγουν οι γονείς, είναι να δημιουργήσουν ενοχές στο παιδί για τη συμπεριφορά του και να  απαιτήσουν να αλλάξει. Ο μόνος τρόπος για να αλλάξει η συμπεριφορά του είναι να προσπαθήσουν να του αποσπάσουν την προσοχή. Από την ηλικία των έξι ετών τα παιδιά γίνονται λιγότερο εγωκεντρικά και μπορούν να καταλάβουν τα συναισθήματα των άλλων. Αυτή είναι λοιπόν και η πιο κατάλληλη ηλικία για να προσπαθήσουν να περιορίσουν την αλαζονεία του, μια που τότε αρχίζουν να συνειδητοποιούν τις αρνητικές εντυπώσεις που έχει στους άλλους.

Από την άλλη πλευρά, αν το παιδί δείχνει πως θα εξελιχθεί σε μια Μαντόνα, ίσως αυτό που χρειάζονται τελικά είναι να του ενισχύσετε αυτήν την τεράστια ιδέα που έχουν για τον εαυτό τους

Με την συνεργασία της κας Αλεξάνδρας Καππάτου (ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος – συγγραφέας)