Το μυστήριο της πρώιμης εφηβείας

Πού οφείλεται η πρώιμη εφηβεία σε αγόρια και κορίτσια; Στις αλλαγές του περιβάλλοντος, στην καθιστική ζωή, σε κάποια προϊόντα ή σε όλα αυτά μαζί; Λένε πως τα σημερινά παιδιά αναγκάζονται να μεγαλώσουν πρόωρα, και αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια, μιας που τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα μικρά παιδιά, συνήθως κορίτσια, εμφανίζουν πολύ νωρίς σημάδια ανάπτυξης. Η νέα κατάσταση ονομάζεται πρώιμη ήβη, και οι ειδικοί αποτείνονται πως οφείλεται στις περιβαλλοντικές αλλαγές, αλλά και στον καθιστικό τρόπο ζωής που υιοθετούν όλο και περισσότερο τα παιδιά. Μια πρόσφατη έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από το κέντρο «Breast Cancer Fund», επισημαίνει ότι τα τελευταία 30 χρόνια η ευρεία πρόσβαση στους υπολογιστές και στην τηλεόραση έχει περιορίσει σημαντικά την άσκηση στη ζωή των παιδιών. Η έρευνα μάς πληροφορεί πως, ενώ τα δραστήρια παιδιά παράγουν περισσότερη μελατονίνη, μια φυσική ορμόνη που έχει το ρόλο του βιολογικού ρολογιού στον ανθρώπινο οργανισμό, στα πιο νωχελικά η ορμόνη αυτή υπολειτουργεί. Όσο περισσότερη μελατονίνη παράγει ο οργανισμός, τόσο περισσότερο καθυστερεί και η έναρξη της εφηβείας. Ένα ακόμη καταστροφικό αποτέλεσμα της καθιστικής ζωής είναι και η παιδική παχυσαρκία, η οποία έχει αυξηθεί με ραγδαίους ρυθμούς και δρα καταλυτικά στην πρώιμη εφηβική ωρίμανση.

Χημικός πόλεμος με… ανήλικα θύματα

Πρόσφατη έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από τη Σχολή Ιατρικής του Πανεπιστημίου «Mount Sinai» στη Νέα Υόρκη, σε 1.151 κορίτσια προεφηβικής ηλικίας, μας πληροφορεί πως διάφορες χημικές ουσίες που υπάρχουν στις συσκευασίες τροφίμων, τα σαμπουάν και τα βερνίκια νυχιών, μπορεί να πυροδοτούν πρώιμη εφηβεία στα κορίτσια. Ερευνητές που εξέτασαν τη χρήση των φαινολών, των φθαλικών αλάτων και των φυτοοιστρογόνων βρήκαν ότι οι ουσίες αυτές μπορεί να είναι επιβλαβείς, καθώς επηρεάζουν την ορμονική λειτουργία του σώματος. Στη συγκεκριμένη μελέτη εντάχθηκαν κορίτσια 6-8 ετών και αναλύθηκαν για την παρουσία των παραπάνω ουσιών. Σύμφωνα με μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό «Environmental Health Perspectives», και οι τρεις αυτές κατηγορίες χημικών ήταν ευρέως ανιχνεύσιμες και η υψηλή έκθεση σε ορισμένες από αυτές σχετίζεται με πρώιμη ανάπτυξη μαστών. Τα φθαλικά άλατα που υπάρχουν σε προϊόντα προσωπικής υγιεινής, όπως λοσιόν και σαμπουάν, ιδίως όσα έχουν άρωμα, ενοχοποιήθηκαν για πρώιμη ανάπτυξη μαστών και τριχοφυΐας στην ηβική περιοχή. Τα φυτοοιστρογόνα, τα οποία βρίσκονται σε διάφορα έλαια, προϊόντα σόγιας, δημητριακά και σιτηρά, είναι ύποπτα επίσης για την πρώιμη ανάπτυξη, κυρίως των κοριτσιών. Παράλληλα, η κατανάλωση κρέατος είναι ένας ακόμα παράγοντας που ενοχοποιείται για την πρώιμη εφηβεία. Όπως προκύπτει από μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό έντυπο «Public Health Nutrition», τα κορίτσια που καταναλώνουν συχνά κρέας έχουν νωρίτερα εμμηναρχή. Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μπράιτον συνέκριναν τις διατροφικές συνήθειες 3.000 περίπου κοριτσιών 12 ετών και διαπίστωσαν ότι η υψηλή κατανάλωση κρέατος σε ηλικία τριών και εφτά ετών συσχετιζόταν άμεσα με την πρώιμη εμμηναρχή.

Μήπως φταίνε τα γονίδια;

Πρόσφατα, διεθνής ομάδα επιστημόνων ανακάλυψε τουλάχιστον 30 γονίδια, τα οποία φαίνεται να παίζουν ρόλο στην ηλικία έναρξης της εφηβείας και της σεξουαλικής ωρίμανσης στα κορίτσια. Οι 175 ερευνητές από την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία ανέλυσαν το γενετικό κώδικα 100.000 νεαρών γυναικών και εντόπισαν 30 γονίδια που σχετίζονται και με το μεταβολισμό του λίπους και τη ρύθμιση του βάρους. Μία ακόμη έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό γενετικής «Nature Genetics», επίσης υποστηρίζει ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στη χρονολογία εκδήλωσης της εφηβείας και στο βάρος των κοριτσιών. Η ερευνήτρια Άνα Μάρεϊ του Πανεπιστημίου του Έξετερ εκτίμησε ότι η ύπαρξη μεγαλύτερης ποσότητας λίπους σε ένα κορίτσι μπορεί να στέλνει σήμα στον εγκέφαλό του ότι έχει ο οργανισμός του ήδη τη δυνατότητα να ξεκινήσει την αναπαραγωγική ζωή.

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της πρώιμης εφηβείας

Ανεξάρτητα από τον παράγοντα υγεία, η πρώιμη εφηβεία επηρεάζει τόσο την ψυχολογία όσο και την κοινωνική ζωή των παιδιών. Καθώς η επιτάχυνση της βιολογικής ανάπτυξης δεν συμβαδίζει πάντα με ανάλογη πνευματική και κοινωνική ωρίμανση, το παιδί καλείται να προσαρμόσει τη συμπεριφορά του σε κοινωνικές καταστάσεις με τελείως διαφορετικούς κανόνες από εκείνους της παιδικής ηλικίας. Οι μελέτες μάς διαβεβαιώνουν πως όσο νωρίτερα φτάνουν τα κορίτσια στην εφηβεία, τόσο αυξάνεται και ο κίνδυνος εκδήλωσης κατάθλιψης και άγχους. Και για τα δύο φύλα, η πρώιμη εφηβεία ενοχοποιείται συχνά για τη δημιουργία ροπής προς το κάπνισμα, την παραβατική συμπεριφορά, καθώς και την πρώιμη σεξουαλική επαφή. Πότε να ανησυχήσουμε; Πρώιμη ήβη υπάρχει πραγματικά, όταν κάποιες από τις ορατές αλλαγές της εφηβείας -μαζί με ορισμένες που δεν «βλέπουμε» (π.χ. ορμονικές)- εμφανίζονται σε ένα κορίτσι κάτω των 8 ή ένα αγόρι κάτω των 9 ετών. Ο κατάλληλος γιατρός για την εκτίμηση αυτού του προβλήματος είναι ο παιδοενδοκρινολόγος. Θα προτείνει τις απαραίτητες εξετάσεις, ενώ η χορήγηση ή όχι φαρμακευτικής αγωγής αποφασίζεται κατά περίπτωση. Η πρώιμη ήβη μπορεί να έχει ως συνέπεια την απώλεια κατά μέσο όρο 6,5 εκατοστών στο τελικό ανάστημα του παιδιού. Ωστόσο, η έγκαιρη διάγνωση και η κατάλληλη αγωγή μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να φτάσει στο γενετικά καθορισμένο ύψος. Σε γενικές γραμμές, λίγα μόνο κορίτσια που επισκέπτονται ενδοκρινολογικό ιατρείο με σημεία πρώιμης ήβης, χρειάζονται τελικά θεραπεία, καθώς η συνηθέστερη περίπτωση είναι να πρόκειται είτε για πρώιμη αργά εξελισσόμενη ήβη είτε για μεμονωμένη καλοήθη πρώιμη θηλαρχή (δηλαδή έναρξη του στήθους χωρίς επίσημη έναρξη της ήβης) είτε για ιδιοσυστασιακή (ιδιοπαθή δηλαδή) επιτάχυνση της αύξησης και της ενήβωσης (δηλαδή μια παραλλαγή του φυσιολογικού τρόπου ανάπτυξης), καταστάσεις που δεν χρειάζονται γενικά αντιμετώπιση, αλλά σωστή αναγνώριση και εκτίμηση. Με τη συνεργασία του δρ. Δημήτρη Θ. Παπαδημητρίου (παιδοενδοκρινολόγος, π. λέκτορας του Πανεπιστημίου Joseph-Fourier, Grenoble, Γαλλία).