Έξω από τις πόρτες των μονάδων εντατικής θεραπείας βρεφών νέοι γονείς αγωνιούν, αναρωτιούνται, προσεύχονται, ελπίζουν. Τα δικά τους μωρά δεν θα λάβουν το δώρο της αγκαλιάς της μαμάς και του μπαμπά τις πρώτες στιγμές της ζωής τους, θα έχουν όμως τη φροντίδα του ειδικά εκπαιδευμένου προσωπικού που με τη βοήθεια της πιο σύγχρονης τεχνολογίας θα κάνει το καλύτερο δυνατό για να τους χαρίσει την ελπίδα της επιβίωσης. Κι όταν η καλή υγεία τους εξασφαλιστεί, τότε οι γονείς θα μπορέσουν να τα χαϊδέψουν –ακόμα κι αν ανάμεσά τους παρεμβάλλεται το ψυχρό υλικό ενός ειδικού γαντιού– και να τους ψιθυρίσουν λόγια αγάπης –ακόμα και πίσω από το γυαλί της θερμοκοιτίδας. Έτσι, εκείνοι θα μπορέσουν να νιώσουν γονείς και τα μωρά θα λάβουν όλα εκείνα τα θετικά μηνύματα στοργής που χρειάζονται για να κερδίσουν τη μάχη για την επιβίωση, μια μάχη στην οποία άθελά τους ρίχτηκαν πριν καν συνειδητοποιήσουν τι είναι ζωή. Για όλες τις μαμάδες και τους μπαμπάδες που απέκτησαν παιδί το οποίο γεννήθηκε πριν την ώρα του, πριν επωφεληθεί στο έπακρο απ’ ό,τι έχει να του προσφέρει το περιβάλλον της μήτρας, η προωρότητα είναι ένα στοίχημα που πρέπει να κερδίσουν. Και ένα κεφάλαιο γεμάτο ερωτηματικά. Εμείς προσπαθούμε να απαντήσουμε σε μερικά από αυτά, γιατί κάποιες φορές η γνώση είναι η δύναμη που μας βοηθάει να φανούμε ισχυροί όταν εμείς και τα παιδιά μας το έχουμε ανάγκη.
Πότε ένα μωρό θεωρείται «πρόωρο»;Πρόωρα θεωρούνται τα μωρά που γεννιούνται πριν την 37η εβδομάδα κύησης. Το βάρος τους είναι συνήθως μικρό, επειδή δεν έχουν περάσει τον απαραίτητο χρόνο μέσα στο περιβάλλον της μήτρας και δεν διαθέτουν υποδόριο λίπος. Όσο πιο μικρό είναι ένα νεογέννητο, τόσο μεγαλύτερα είναι τα προβλήματα που πρέπει να ξεπεράσει στην αρχή της ζωής του. Ο λόγος είναι ότι πολλά από τα συστήματα του οργανισμού του (αναπνευστικό, νευρολογικό, πεπτικό, καρδιακό, θερμορρυθμιστικό) δεν έχουν ακόμα ωριμάσει. Πάντως, τα μωρά που γεννιούνται μετά την 28η εβδομάδα της κύησης θεωρούνται βιώσιμα κατά 80% –ποσοστό που ανεβαίνει σημαντικά για κάθε επιπλέον εβδομάδα.
Τι προκαλεί τις πρόωρες γεννήσεις;Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Μερικοί από αυτούς μας είναι άγνωστοι, ενώ άλλους τους γνωρίζουμε, όπως είναι, π.χ., οι πολύδυμες κυήσεις, η υψηλή πίεση της μητέρας, η αιμορραγία, η προεκλαμψία, η ανεπάρκεια του πλακούντα ή του τραχήλου. Η ηλικία της μέλλουσας μητέρας είναι επίσης μια από τις αιτίες: Τόσο οι πολύ νεαρές γυναίκες (κάτω των 15 ετών) όσο και οι μεγαλύτερες (άνω των 35) έχουν ελαφρώς περισσότερες πιθανότητες να γεννήσουν πρόωρα.
Τι γίνεται όταν γεννηθεί ένα πρόωρο παιδί;Αμέσως μετά τον τοκετό, το νεογνό μπαίνει σε μονάδα εντατικής θεραπείας για να αξιολογηθεί η κατάστασή του και να του χορηγηθεί η απαραίτητη φροντίδα. Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, οι μονάδες αυτές εξυπηρετούν τρία διαφορετικά στάδια νοσηλείας: εντατική νοσηλεία για τα νεογνά που χρειάζονται υποστήριξη για τις βασικές λειτουργίες τους, ενδιάμεση νοσηλεία για ειδική φροντίδα στα μωρά που βρίσκονται ένα στάδιο πριν μπορέσουν να πάνε στο σπίτι τους και απλή παρακολούθηση και προετοιμασία για έξοδο για τα μωρά που σε λίγο εγκαταλείπουν το νοσοκομείο.
Πώς αντιμετωπίζουν οι γονείς το γεγονός πως το μωρό τους βρίσκεται στη θερμοκοιτίδα;Οι γονείς που το παιδί τους χρειάζεται εντατική φροντίδα ήδη από τη στιγμή της γέννησής του συχνά παθαίνουν ισχυρό σοκ. Πολλοί έχουν τεράστια ανασφάλεια σχετικά με το εάν θα καταφέρουν να φροντίσουν το μωρό τους όπως πρέπει όταν πια θα πάνε όλοι μαζί στο σπίτι. Κάποιοι νιώθουν και ενοχές, αν και τις περισσότερες φορές δεν υπάρχει στην πραγματικότητα τίποτα που θα μπορούσαν να έχουν κάνει για να αποφύγουν τις συνθήκες που οδήγησαν στον πρόωρο τοκετό. Είναι όμως σημαντικό τόσο για την ψυχολογία τους όσο και για την υγεία του μωρού να «δεθούν» μαζί του, ακόμα κι αν αυτό βρίσκεται ακόμα στη μονάδα εντατικής θεραπείας. Ωστόσο, οι ειδικοί επιμένουν ότι η επικοινωνία ανάμεσα στο παιδί και στους γονείς του είναι ένα ουσιαστικό κομμάτι της θεραπείας του και προτείνουν να γίνουν μέρος της καθημερινής ρουτίνας όσο περισσότερο και όσο γρηγορότερα το επιτρέπει η κατάσταση του παιδιού.
Πώς μπορεί ένας γονιός να επικοινωνήσει με ένα πρόωρο βρέφος;Όλα εξαρτώνται από τη σοβαρότητα της κατάστασής του. Κάποια βρέφη είναι τόσο μικρά και αδύναμα που ακόμα και ένα χάδι μπορεί να τα ενοχλήσει. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, τις περισσότερες φορές η φωνή της μαμάς ή του μπαμπά μπορεί να τα κάνει να νιώσουν καλύτερα. Όταν η φυσική επαφή με το γονιό δεν απαγορεύεται λόγω της κατάστασης, τότε θεωρείται ευεργετική. Πολλές φορές οι γονείς ενθαρρύνονται από το προσωπικό του μαιευτηρίου να παίρνουν αγκαλιά, να φροντίζουν και να ασχολούνται προσωπικά με το μωρό τους. Με τον τρόπο αυτό μαθαίνουν να επικοινωνούν με το παιδί τους και αποκτούν αυτοπεποίθηση που θα τους φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη όταν επιστρέψουν μαζί με το μωρό στο σπίτι.
Πώς γίνεται η μετάβαση από το νοσοκομείο στο σπίτι;Όλοι οι νέοι γονείς νιώθουν λίγο ή περισσότερο αγχωμένοι όταν πηγαίνουν με το μωρό τους στο σπίτι. Πόσο μάλλον όταν το μωρό αυτό έχει γεννηθεί πρόωρα και έχει χρειαστεί να περάσει κάποιο διάστημα στη θερμοκοιτίδα. Γι’ αυτό, είναι πολύ σημαντικό να έχουν κάνει την πρακτική τους ήδη από το μαιευτήριο φροντίζοντας να ταΐζουν, να πλένουν και να περιποιούνται προσωπικά το παιδί. Σε γενικές γραμμές, αυτά που θα πρέπει να προσέχουν οι γονείς είναι να διατηρούν το δωμάτιό του καθαρό αερίζοντάς το συχνά και ρυθμίζοντας τη θερμοκρασία του στους 22-24°C. Όπως σε όλα τα νεογέννητα, στην περίπτωση των πρόωρων είναι καλό να αποφεύγεται η παραμονή του μωρού σε κλειστούς χώρους με πολύ κόσμο, όπως και οι επισκέψεις στο σπίτι, για να ελαχιστοποιηθεί το ενδεχόμενο να κολλήσει κάποια ασθένεια. Τέλος, είναι σημαντικό να υπάρχει συχνή επικοινωνία με τον παιδίατρο.
Πότε τα πρόωρα παιδιά φτάνουν τα συνομήλικά τους στους δείκτες ανάπτυξης;Τα περισσότερα αποκτούν το ύψος και το βάρος που θα είχαν αν είχαν γεννηθεί στην ώρα τους μέχρι τη συμπλήρωση του πρώτου χρόνου της ζωής τους. Μάλιστα, πολλά αγγίζουν τα ψηλότερα επίπεδα των καμπύλων ανάπτυξης μέσα σε λίγους μήνες από τη γέννησή τους. Ένας μικρός αριθμός πρόωρων παιδιών δεν καταφέρνει να φτάσει ποτέ το μέγεθος που θα είχε εάν είχε γεννηθεί μετά από 38-40 εβδομάδες κύησης.
Τα πρόωρα παιδιά έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες στο σχολείο;Τα περισσότερα πρόωρα δεν αντιμετωπίζουν απολύτως κανένα πρόβλημα στις σχολικές επιδόσεις τους. Υπάρχουν όμως κάποια που, στην αρχή τουλάχιστον, χρειάζονται περισσότερα κίνητρα και μεγαλύτερη προσπάθεια για να συμβαδίσουν με τους ρυθμούς των συμμαθητών τους. Για παράδειγμα, η απομνημόνευση μαθηματικών όρων είναι κάποιες φορές δυσκολότερη υπόθεση για ένα παιδί που έχει γεννηθεί πρόωρα. Όσο χαμηλότερο είναι το βάρος ενός μωρού κατά τη γέννηση κι όσο λιγότερες οι εβδομάδες παραμονής του στη μήτρα, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να έχει μια καθυστέρηση στη διαδικασία της μάθησης σε σχέση με τα άλλα παιδιά.
Με τη συνεργασία του Γρηγόρη Κυρούση (γυναικολόγος – μαιευτήρας, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών) και της Ιωάννας Δραμπέλη (παιδίατρος).
