Δυσανεξία στη γλουτένη: Οι πιο επικίνδυνες τροφές για το παιδί

Η δυσανεξία στη γλουτένη θεωρείται αυτοάνοση νόσος στην οποία ο οργανισμός με το ερέθισμα της γλουτένης ενεργοποιεί ανοσολογικούς μηχανισμούς που προκαλούν βλάβη στην εσωτερική επιφάνεια του λεπτού εντέρου, καταστρέφοντας τις λάχνες του κι επηρεάζοντας τη σωστή απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών, των βιταμινών και των ιχνοστοιχείων. Αυτό που προκαλεί απορία είναι ο λόγος για τον οποίο αυτοί οι σπόροι βλάπτουν τον εντερικό βλεννογόνο κάποιων ατόμων, όταν για τους περισσότερους από μας η γλουτένη είναι μια απλή πρωτεΐνη η οποία αφομοιώνεται εύκολα από τον γαστρεντερικό σωλήνα και δεν δημιουργεί κανένα απολύτως πρόβλημα. Μπορεί να εμφανιστεί στα βρέφη μετά την ηλικία των έξι μηνών, όταν εισάγονται στη διατροφή τους τα δημητριακά, αλλά και σε ενηλίκους που μπορεί να ζουν χωρίς συμπτώματα για πολλά χρόνια και να τα εμφανίσουν αργότερα. Τα συμπτώματα διαφέρουν συχνά από περίπτωση σε περίπτωση και ανάλογα με την ηλικία.

– Στα βρέφη τα συμπτώματα εμφανίζονται μετά την εισαγωγή στη διατροφή τους τροφών με γλουτένη, όπως είναι η φαρίν λακτέ, το σιτάλευρο, τα ζυμαρικά, και η μπισκοτόκρεμα. Οι πρώτες ενοχλήσεις που οδηγούν συνήθως στο γιατρό είναι τα γαστρεντερικά προβλήματα, η διάρροια, οι συχνές ογκώδεις και ιδιαίτερα δύσοσμες κενώσεις, το «φούσκωμα» και ο τυμπανισμός της κοιλιάς, η μειωμένη σωματική ανάπτυξη και η στασιμότητα ή η απώλεια βάρους.

– Στα μεγαλύτερα παιδιά, εκτός από τα παραπάνω, μπορεί επίσης να εμφανιστούν ναυτία, εμετοί, ανορεξία, αναιμία, δερματίτιδα και στοματικές άφθες. Μην εκπλαγείτε αν το παιδί σας αρχίσει να γίνεται όλο και πιο οξύθυμο. Είναι κι αυτό ένα σύμπτωμα.

– Στους ενηλίκους παρατηρείται ένα γενικό αίσθημα αδιαθεσίας και κόπωσης, ακόμη κι όταν οι γαστρεντερικές ενοχλήσεις είναι περιορισμένες. Στη συνέχεια και λόγω της μειωμένης απορρόφησης βιταμινών, ιχνοστοιχείων και θρεπτικών συστατικών, παρατηρούνται αναιμία, οστεοπενία και οστεοπόρωση, νευρικές και ορμονικές διαταραχές.

Η δυσανεξία στη γλουτένη είναι μια πάθηση που μεταβιβάζεται συνήθως από γενιά σε γενιά. Εάν εντοπίσετε κάποιο από τα συμπτώματα που αναφέραμε, θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον παιδίατρό σας. Εκείνος με τη σειρά του θα σας προτείνει μια ειδική εξέταση αίματος για να διαπιστώσει την παρουσία αντισωμάτων έναντι της γλιαδίνης, της ρετικουλίνης και του ενδομυΐου. Αν τα αποτελέσματα της εξέτασης δείξουν παρουσία των αντισωμάτων αυτών στο αίμα, το επόμενο βήμα είναι η ταυτοποίηση της πάθησης με βιοψία δείγματος του εσωτερικού τοιχώματος του λεπτού εντέρου, που λαμβάνεται με γαστροσκόπηση. Όταν ο ασθενής είναι μεγαλύτερος των δύο ετών, για τη διάγνωση της νόσου είναι απαραίτητη μόνο η αρχική βιοψία του λεπτού εντέρου, εφόσον έχει ιστολογικά ευρήματα συμβατά με κοιλιοκάκη. Η κλινική ανταπόκριση στη δίαιτα χωρίς γλουτένη και η μεταγενέστερη πτώση του τίτλου των αντισωμάτων στο αίμα αποτελούν αποδείξεις για την ύπαρξη της νόσου. Στην περίπτωση όμως που ο ασθενής είναι μικρότερος των δύο ετών, για την επιβεβαίωση της διάγνωσης της κοιλιοκάκης απαιτούνται συνολικά τρεις βιοψίες: μία κατά τη διάγνωση της νόσου, δεύτερη ένα χρόνο μετά τη δίαιτα χωρίς γλουτένη για τη διαπίστωση της αποκατάστασης των βλαβών, και τρίτη βιοψία περίπου έξι μήνες μετά την επανεισαγωγή της γλουτένης στο διαιτολόγιο του παιδιού, για τον αποκλεισμό ή την επιβεβαίωση της διάγνωσης της κοιλιοκάκης. Τα παραπάνω είναι απαραίτητα, γιατί στην ηλικία αυτή παρόμοια βλάβη στο βλεννογόνο του εντέρου μπορεί να προκληθεί και από άλλες αιτίες, όπως είναι η τροφική αλλεργία.

Στην περίπτωση της κοιλιοκάκης υπάρχει ένα «κακό» κι ένα «καλό» νέο. Το κακό είναι ότι πρόκειται για μια χρόνια πάθηση. Το καλό είναι ότι αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά, χωρίς φάρμακα και χειρουργικές επεμβάσεις. Μοναδική θεραπεία αποτελεί μια ιδιαίτερα προσεγμένη διατροφή με τροφές χωρίς γλουτένη, που βοηθά στην επαναφορά του τοιχώματος του λεπτού εντέρου στην κανονική του κατάσταση και φυσικά στον απόλυτο έλεγχο της πάθησης. Με τη συνεργασία του διατροφολόγου θα διαμορφώσετε το ιδανικό διαιτολόγιο που όχι μόνο θα είναι ελεύθερο γλουτένης, αλλά θα είναι ταυτόχρονα ισορροπημένο και θα καλύπτει τις αυξημένες διατροφικές απαιτήσεις του ασθενή. Στην αρχή, μπορεί να σας αγχώσει η ιδέα ότι θα πρέπει το παιδί να ακολουθεί μια συγκεκριμένη δίαιτα σε όλη τη ζωή του, γρήγορα όμως θα αντιληφθείτε ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο τραγικά, αφού μπορείτε πολύ άνετα να αντικαταστήσετε τα τρόφιμα που την περιέχουν με αντίστοιχα χωρίς γλουτένη. Υπάρχει πληθώρα ειδικών τροφών αλλά και νόστιμων και υγιεινών συνταγών οι οποίες θεωρούνται ασφαλείς και κατάλληλες για άτομα που πάσχουν από κοιλιοκάκη. Θα χρειαστεί αρχικά να δείξετε ιδιαίτερη προσοχή και επιμέλεια ώστε να αφαιρέσετε τη γλουτένη από τη διατροφή, καθώς είναι «κρυμμένη» σε διάφορες τροφές. Το ψωμί, τα ζυμαρικά, τα κέικ, τα μπισκότα είναι από τα προφανή τρόφιμα που θα πρέπει να αντικατασταθούν. Όμως το κακάο, τα κορν φλέικς, οι σοκολάτες, τα παγωτά, οι γκοφρέτες, οι σάλτσες, τα αλλαντικά, τα μπιφτέκια, οι τσίχλες, οι οδοντόκρεμες, τα καλλυντικά, τα φάρμακα και άλλα θέλουν επίσης έλεγχο και, όταν κρίνεται αναγκαίο, αντικατάσταση από άλλα προϊόντα που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Επίσης, προσοχή στα αναγραφόμενα συστατικά των τυποποιημένων προϊόντων όταν περιέχουν σιτάλευρο, ίχνη δημητριακών, πρωτεΐνες δημητριακών, συγκεκριμένα συντηρητικά ή χρωστικές. Ακόμα και μικρές ποσότητες γλουτένης μπορεί να κάνουν ζημιά ή να αποτρέψουν την ανάρρωση, άρα θα πρέπει να είστε εξαιρετικά προσεκτικοί και να αποφεύγετε τρόφιμα για τα οποία έχετε αμφιβολίες. Προϊόντα τα οποία αναγράφουν ότι δεν περιέχουν σιτάρι (wheat free) δεν είναι επίσης 100% ασφαλή, διότι πιθανόν να περιέχουν γλουτένη άλλων δημητριακών. Αλλά και φάρμακα ή βιταμίνες είναι δυνατόν να περιέχουν γλουτένη ως έκδοχο. Μόνο η αναγραφή στην ετικέτα της συσκευασίας ότι το προϊόν είναι ελεύθερο γλουτένης διασφαλίζει τον ασθενή. Εναλλακτικές τροφές χωρίς γλουτένη μπορείτε να βρείτε στο εμπόριο, κυρίως σε φαρμακεία, με μόνη διαφορά το κόστος, το οποίο είναι λίγο επιβαρημένο σε σχέση με τα «κανονικά» τρόφιμα. Στην πλειοψηφία τους τα ασφαλιστικά ταμεία του Δημοσίου δικαιολογούν τα χρήματα για την αγορά τροφίμων, τα οποία επιστρέφουν στον πάσχοντα αφού υποβάλει το τιμολόγιο αγοράς στην αρμόδια υπηρεσία. Καλό θα ήταν λοιπόν να ενημερωθείτε από το ταμείο στο οποίο ανήκετε τι ακριβώς σας δικαιολογεί και τι καλύπτει.

Λευκό γάλα (φρέσκο, εβαπορέ, ζαχαρούχο, σκόνη, κρέμα γάλακτος)

Γιαούρτι

Άσπρο ή κίτρινο τυρί

Κρέας

Αυγά

Πουλερικά

Φρέσκα ψάρια

Όσπρια

Ξηροί καρποί

Έλαια

Βούτυρο

Φρούτα

Ρύζι

Λαχανικά

Πατάτες

Καλαμποκάλευρο

Pοκφόρ

Tυρί κρέμα-κατεργασμένο

Σάλτσα τυριού

Σοκολατούχο γάλα

Γιαούρτι με φρούτα ή με σοκολάτα

Λουκάνικα

Αλλαντικά

Κατεψυγμένα ψάρια

Φρούτα ή όσπρια σε κονσέρβα

Τηγανητά όπου μπορεί να έχει περάσει γλουτένη στο λάδι (π.χ. να έχουν τηγανιστεί πριν παναρισμένες τροφές)

Γιαούρτι με δημητριακά

Μακαρόνια

Γλυκά με παντεσπάνι

Γλυκά με φύλλο

Γλυκά με αλεύρι

Μπίρα

Γκοφρέτες

Αλεύρι από σιτάρι, σίκαλη ή βρόμη

Πληροφορίες για την κοιλιοκάκη και για άλλα νοσήματα που παρατηρούνται στα παιδιά μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Εταιρείας Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας, Ηπατολογίας & Διατροφής (www.helspghan.org) και στις ιστοσελίδες συλλόγων πασχόντων που φροντίζουν για τη σωστή ενημέρωση των μελών τους όσον αφορά το τι επιτρέπεται και τι όχι. Στη χώρα μας λειτουργούν δύο εταιρείες που ασχολούνται με τη νόσο: η Εταιρεία Νόσου Κοιλιοκάκης, επίσημο μέλος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Συλλόγων Κοιλιοκάκης (www.celiac.gr) και η Ελληνική Εταιρεία για την κοιλιοκάκη με ανάλογη δραστηριότητα (www.koiliokaki.com). Επιπλέον, στις ηλεκτρονικές σελίδες www.coeliac.gr, www.helceliac.com θα βρείτε πολλές πληροφορίες για την κοιλιοκάκη και θα έχετε την ευκαιρία να ανταλλάξετε απόψεις και πληροφορίες με ανθρώπους που πάσχουν οι ίδιοι ή μέλη της οικογένειάς τους.

Με τη συνεργασία της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου (παιδίατρος-γαστρεντερολόγος-Hon. Prof. Dr. med. Αν. Διευθύντρια Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής, Υπεύθυνη Ιατρείου Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας & Διατροφής Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού»).