Νεογνικός ίκτερος

Αν παρατηρήσετε προσεκτικά ένα βρέφος με ίκτερο, θα δείτε ότι το χρώμα του δέρματός του είναι ωχρό, ενώ το ασπράδι των ματιών του παρουσιάζει κάποια κιτρινωπή απόχρωση. Συνήθως ξεκινάει από το κεφάλι και επεκτείνεται στον κορμό. Μόνο σε μερικά μωρά φτάνει στα άκρα. Παρουσιάζεται στις 2-3 μέρες από τη γέννηση και σταδιακά υποχωρεί σε 7-10 μέρες. Μπορεί να παρουσιαστεί και κατά τη διάρκεια παραμονής σας στο μαιευτήριο. Το προσωπικό εκεί παρακολουθεί με προσοχή την αλλαγή χρώματος του νεογέννητου. Στο μεγαλύτερο ποσοστό των βρεφών η κίτρινη απόχρωση γίνεται σιγά σιγά λιγότερο έντονη και το πρόβλημα εξαφανίζεται από μόνο του. Οι ειδικοί είναι καθησυχαστικοί: Η κίτρινη απόχρωση που παίρνει το δέρμα των μωρών μετά τον τοκετό δεν είναι σε καμιά περίπτωση σύμπτωμα ηπατίτιδας. Ο νεογνικός ίκτερος είναι μια λειτουργία προσαρμογής την οποία ο οργανισμός των υγιών μωρών αντιμετωπίζει εύκολα, χωρίς να χρειάζεται ιατρική βοήθεια.

Όταν το έμβρυο είναι ακόμα στην κοιλιά της μαμάς του, τροφοδοτείται μέσω του αίματός της μητέρας του (από τον πλακούντα). Επειδή όμως το οξυγόνο που προσλαμβάνει με αυτόν τον τρόπο είναι λίγο, ο οργανισμός του αναγκάζεται να τριπλασιάσει ή να τετραπλασιάσει τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Μετά τη γέννηση, επειδή το οξυγόνο είναι πια άφθονο, ο οργανισμός αναγκάζεται να «καταστρέψει» ένα μεγάλο αριθμό από αυτά – σχεδόν τα μισά – μετατρέποντας έτσι την αιμοσφαιρίνη των ερυθρών αιμοσφαιρίων σε χολερυθρίνη, μια ουσία κίτρινου χρώματος. Όσο το μωρό είναι στη μήτρα, όλες οι άχρηστες ουσίες αποβάλλονται μέσω του πλακούντα. Με τη γέννηση, αυτό το ρόλο τον αναλαμβάνει το συκώτι. Επειδή όμως συχνά το συκώτι είναι ακόμη ανώριμο για να αντεπεξέλθει στα καθήκοντά του, προκαλείται ίκτερος κατά την πρώτη εβδομάδα της ζωής του. Πάντως, αν και εννέα στα δέκα μωρά παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα χολερυθρίνης, μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτά εμφανίζει το κίτρινο χρώμα του ίκτερου.

Ευτυχώς, το συκώτι του μωρού αναπτύσσεται πλήρως σχετικά σύντομα, οπότε ο ίκτερος αρχίζει να βελτιώνεται με γρήγορο ρυθμό μόνος του. Η φυσιολογική του διάρκεια είναι επτά με δέκα μέρες, ενώ στα πρόωρα μωρά ή στα δίδυμα μπορεί να ξεπεράσει το διάστημα των δέκα ημερών.

Αρκετές φορές ο γιατρός αποφασίζει να κρατήσει το μωρό που πάσχει από φυσιολογικό ίκτερο στο μαιευτήριο περισσότερες μέρες για παρακολούθηση και θεραπεία. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα επίπεδα χολερυθρίνης (που καθορίζονται με εξετάσεις αίματος) θα μειωθούν σταδιακά και το μωρό θα γυρίσει σπίτι με ένα καθαρό ιατρικό δελτίο. Ο παιδίατρος παρακολουθεί κάθε μέρα το μωρό παρατηρώντας οποιαδήποτε αλλαγή στο χρώμα του δέρματός του, στην όρεξη και στον ύπνο του. Συχνά ο ίκτερος φέρνει υπνηλία στο μωρό και χρειάζεται να το ξυπνήσετε για να φάει και να καταβάλλετε μεγάλη προσπάθεια για να το κρατήσετε ξύπνιο για πολλή ώρα. Το ευχάριστο είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν θα χρειαστεί καμιά απολύτως θεραπεία. Ωστόσο, ο ίκτερος – σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις – ενδέχεται να προξενήσει δυσάρεστες καταστάσεις. Ο γιατρός ή η μαία ελέγχουν το επίπεδο της χολερυθρίνης βάζοντας ένα μικρό ειδικό όργανο στο δέρμα του μωρού ή παίρνοντας ελάχιστο δείγμα αίματος από την πατούσα του. Εάν οι τιμές που θα διαγνωστούν είναι υψηλές, μπορεί να χρειαστεί φωτοθεραπεία. Αυτό σημαίνει ότι το μωρό θα πρέπει να μείνει ξαπλωμένο για δώδεκα ώρες, χωρίς καθόλου ρούχα, κάτω από μεγάλες λάμπες που εκπέμπουν ένα ειδικό μπλε φωτισμό, που βοηθά να διασπαστεί η χολερυθρίνη και να αποβληθεί μέσω των ούρων του μωρού, με ένα θερμαντικό σώμα για ζεστασιά και κάποια προστασία για τα μάτια του. Βέβαια, τα περισσότερα μωρά στην αρχή διαμαρτύρονται, αλλά προσαρμόζονται σύντομα.

Στα πρόωρα μωράκια η φωτοθεραπεία γίνεται στη θερμοκοιτίδα με τη βοήθεια μιας ειδικής κουβέρτας από οπτικές ίνες που τυλίγεται γύρω από τη μέση τους και λειτουργεί αντί για τη λάμπα. Κατά τη θεραπεία, το νεογέννητο θα χρειαστεί πολλά υγρά, γιατί διαφορετικά θα προκληθεί αφυδάτωση από τη συνεχή έκθεση στο φως. Επίσης, είναι απαραίτητο να τρέφεται ικανοποιητικά για να εξοικονομήσει την ενέργεια που θα το βοηθήσει να αντεπεξέλθει στην κατάσταση. Μπορεί, λοιπόν, να χρειαστεί να το σηκώνετε για τάισμα κάθε δύο ώρες. Μη σας ανησυχήσει αν διαπιστώσετε ότι τα κόπρανά του είναι πολύ ρευστά, είναι κάτι απόλυτα φυσιολογικό κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Αν είστε στο σπίτι, μπορεί ο γιατρός να σας συστήσει να τοποθετήσετε το μωρό κοντά στο παράθυρο, μια και το ηλιακό φως έχει ακριβώς την ίδια επίδραση με τη φωτοθεραπεία, και να του δίνετε βιταμίνη C. Γενικά, οι παιδίατροι αποφεύγουν να εκθέτουν τα βρέφη στην ακτινοβολία αν δεν υπάρχει σοβαρός λόγος. Ένα από τα μειονεκτήματα της φωτοθεραπείας είναι ότι η μητέρα πρέπει να αποχωριστεί το μωρό της αυτήν την τόσο σημαντική περίοδο της «πρώτης γνωριμίας» τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις διακόπτεται και ο θηλασμός.

Εκτός από τον φυσιολογικό ίκτερο των νεογνών, υπάρχουν και άλλες μορφές ίκτερου – πολύ πιο σπάνιες – που εκδηλώνονται εξαιτίας κάποιων ασθενειών.

– Αν το μωρό σας συνεχίζει να είναι ακόμα άρρωστο μετά από δύο εβδομάδες, ίσως να υπάρχει πρόβλημα με το συκώτι του και να πρέπει να γίνουν αναλύσεις αίματος και ούρων. Κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά σπάνιο, αλλά αν συμβεί πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, γιατί όσο πιο νωρίς αρχίσει η θεραπεία, τόσο λιγότερες θα είναι οι βλάβες στο συκώτι του αργότερα. Ενδείξεις όπως ανησυχία, ανορεξία, ούρα κιτρινοκόκκινου χρώματος, αργυλώδη κόπρανα θα πρέπει να σας οδηγήσουν αμέσως στον παιδίατρο.

– Άλλη περίπτωση ίκτερου είναι ο αιμολυτικός, ο οποίος προκαλείται από την ασυμβατότητα της ομάδας αίματος του μωρού και της μητέρας και εμφανίζεται τις πρώτες 24 ώρες μετά τη γέννα. Σε τέτοιες καταστάσεις προϋπάρχει στενή ιατρική παρακολούθηση και χορηγείται ειδική αγωγή, ώστε οι πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο να ελαχιστοποιηθούν.

– Ο ίκτερος μπορεί επίσης – σπάνια βέβαια – να προκληθεί από πρόβλημα του θυρεοειδούς αδένα του μωρού, από μόλυνση ή από κάποια άλλη ασθένεια. Όσο και να τον θεωρούμε ως ένα φυσιολογικό φαινόμενο, ωστόσο σε καμιά περίπτωση δεν βλάπτει να έχουμε το νου μας.

Σε μερικές περιπτώσεις τα παιδιά που θηλάζουν μπορεί να παρουσιάσουν ίκτερο που οφείλεται στο μητρικό γάλα. Συμβαίνει σε ποσοστό περίπου 1% των παιδιών που θηλάζουν. Ο λόγος είναι ότι στο μητρικό γάλα υπάρχει μια ουσία που μπορεί να παρέμβει στη λειτουργία πρόσληψης της χολερυθρίνης από το συκώτι, με αποτέλεσμα η ουσία να παραμένει και να κυκλοφορεί στο αίμα. Ο ίκτερος αυτός εμφανίζεται συνήθως την 4η-7η μέρα της ζωής του και μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 3 μήνες. Μερικοί γιατροί συνιστούν τη διακοπή του θηλασμού για 1-2 μέρες. Αν ο ίκτερος πέσει, μπορείτε να συνεχίσετε το θηλασμό. Αν όμως δεν πέσει, τότε ο γιατρός πρέπει να ψάξει για άλλες αιτίες. Αν ο παιδίατρός σας είναι σίγουρος για την αιτία του ίκτερου, δεν χρειάζεται να διακόψετε το θηλασμό.

Με τη συνεργασία του Εμμανουήλ Δαλιεράκη (παιδίατρος).