Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής

Έχει δυσκολία στη συγκέντρωση, είναι υπερβολικά δραστήριο και πάντα νευρικό; Ίσως το παιδί σας δεν είναι απλώς ζωηρό, αλλά πάσχει από διαταραχή ελλειμματικής προσοχής. Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής ΔΕΠ-Υ αποτελεί μια αναπτυξιακή διαταραχή με νευροβιολογική βάση και έχει δύο κύρια συμπτώματα: το μικρό εύρος προσοχής και τον παρορμητισμό και την έντονη κινητικότητας. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σε «φυσιολογικά» άτομα παρουσιάζονται παρόμοιες συμπεριφορές. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι τα άτομα με ΔΕΠ-Υ εμφανίζουν τις προαναφερόμενες συμπεριφορές σε βαθμό ασύμφωνο με την ηλικία τους και με το αναπτυξιακό τους επίπεδο και με τέτοια συχνότητα ή βαρύτητα που παρατηρείται σημαντική επίπτωση σε βασικούς τομείς της καθημερινότητάς τους: στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, στο σχολείο, ή στον εργασιακό τομέα. Τα συμπτώματα ξεκινούν πριν από την ηλικία των 7 ετών και πρέπει να παρατηρούνται σε δύο τουλάχιστον περιβάλλοντα: π.χ. ΚΑΙ στο σχολείο ΚΑΙ στο σπίτι. 

Πως θα αναγνωρίσετε την διαταραχή

Ένα παιδί 4-6 ετών με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής- υπερκινητικότητα τρέχει πολύ από τη μια μεριά του δωματίου στην άλλη, δεν προσέχει τα παιχνίδια του και συχνά τα καταστρέφει, δεν κοιτάζει δεξιά και αριστερά στο δρόμο πριν τον διασχίσει, σκαρφαλώνει πάνω στα έπιπλα, δεν μπορεί να καθίσει σε ένα μέρος, κουνά συχνά τα πόδια του και θέλει συνέχεια να ασχολείται με κάτι καινούργιο (π.χ. δεν μπορεί να παίξει για πολλή ώρα με ένα παιχνίδι). Όταν φτάσουν σε ηλικία που θα ενταχθούν στο σχολικό περιβάλλον, τα παιδιά αυτά μπορεί να μοιάζουν αφηρημένα, να σηκώνονται από τη θέση τους, να μην προσέχουν τι λέει ο δάσκαλος, να διασπάται εύκολα η προσοχή τους, να ξεχνάνε, να μην περιμένουν τη σειρά τους, να μην ακολουθούν τους κανόνες των παιχνιδιών, να δυσκολεύονται να μπουν με τη σειρά τους στην τάξη. Η συγκεκριμένη διαταραχή παρουσιάζεται σε ποσοστό 5-20% των παιδιών, με τα αγόρια να έχουν τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να την εμφανίσουν. Η διάγνωσή της δεν είναι ιδιαίτερα απλή υπόθεση. Τα καλά νέα είναι ότι όσο το παιδί μεγαλώνει μαθαίνει να ελέγχει όπου χρειάζεται την παρόρμησή του και να ζει με αυτή. Έτσι, καθώς ωριμάζει, τα συμπτώματα γίνονται λιγότερο εμφανή, ώστε στην εφηβεία η απροσεξία, η υπερκινητικότητα και ο παρορμητισμός να παρουσιάζονται συνήθως σαν ανησυχία απέναντι σε εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα. Μετά την ενηλικίωση, τα συμπτώματα είναι εμφανή μόνο στο 8% των περιστατικών. Συνήθως βελτίωση επέρχεται μετά την ηλικία των 16 ετών, εκτός κι αν συνυπάρχει και άλλη διαταραχή, οπότε οι πιθανότητες βελτίωσης της κατάστασης είναι περιορισμένες.

Πού οφείλεται

Πολλοί ερευνητές πιστεύουν πως τα συμπτώματα της υπερκινητικότητας και της μειωμένης προσοχής είναι χαρακτηριστικά της λειτουργίας του κεντρικού νευρικού συστήματος. Πολλές είναι οι καταστάσεις που πιστεύεται πως προκαλούν νευρολογικά προβλήματα. Κάποιες από αυτές είναι η δηλητηρίαση από μόλυβδο, το εμβρυϊκό αλκοολικό σύνδρομο, νευροεκφυλιστικές καταστάσεις, αλλά και η κακοποίηση του παιδιού, το άγχος των γονέων και η αδυναμία τους να οριοθετήσουν τη συμπεριφορά του. Γενετικοί παράγοντες έχουν επίσης συσχετιστεί με τη ΔΕΠ, αν και δεν είναι σαφές εάν γενετικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες ή ο συνδυασμός τους ευθύνονται για τη διαταραχή αυτή. Συγγενείς Α΄ και Β΄ βαθμού ατόμων που πάσχουν από ΔΕΠ έχουν πιο πολλές πιθανότητες να έχουν την ίδια διαταραχή σε σχέση με το γενικό πληθυσμό.

Ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου στην αντιμετώπιση της διαταραχής είναι πολύ σημαντικός, αφού τα συμπτώματά της μπορεί να είναι από ελάχιστα έως απόντα σε συγκεκριμένες συνθήκες, όπως όταν: Το άτομο βρίσκεται υπό αυστηρό έλεγχο, αντιμετωπίζει κάποια καινούργια κατάσταση, ασχολείται με κάτι που του φαίνεται ιδιαίτερα ενδιαφέρον, αλληλεπιδρά με ένα μόνο άτομο ή επιβραβεύεται συστηματικά για την καλή του συμπεριφορά. Ωστόσο, η σωστή αντιμετώπισή της προϋποθέτει θεραπεία συμπεριφοράς σε συνεργασία με ειδικό ψυχολόγο ή ψυχίατρο που θα λάβει υπόψη του το χαρακτήρα, την ηλικία του παιδιού, τις ατομικές του ανάγκες, το οικογενειακό του περιβάλλον και πολλούς άλλους παράγοντες. Σε ακραίες περιπτώσεις, ίσως χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή που διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα, αλλά η θεραπεία αυτή είναι καλύτερο να χρησιμοποιείται μόνο ως ύστατη λύση, με μεγάλη προσοχή και πάντα με ιατρική παρακολούθηση.

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ), πρωταρχικά υπερκινητικού-παρορμητικού τύπου: Χαρακτηρίζεται κυρίως από αυξημένη κινητική δραστηριότητα, δυσκολία προσοχής στις καθημερινές δραστηριότητες, συχνή διάσπαση προσοχής, παρορμητικότητα και δυσκολία του παιδιού να ελέγξει τον εαυτό του.

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ), πρωταρχικά τύπου μειωμένης προσοχής: Χαρακτηρίζεται από διάσπαση και δυσκολία του παιδιού να διατηρήσει την προσοχή του σε κάτι, δυσκολία συγκράτησης λεπτομερειών και ολοκλήρωσης αυτού που κάνει. Σε αντίθεση με το προηγούμενο είδος, συνήθως το παιδί είναι ντροπαλό, αφηρημένο και αγχώδες.

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ) μεικτού τύπου: Είναι η πιο συχνή μορφή ΔΕΠ. Σε αυτή την κατηγορία συνυπάρχουν τα χαρακτηριστικά των δύο προηγούμενων.

Ένας παράγοντας που προκαλεί σύγχυση όσον αφορά τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής είναι πως πολλές φορές τα βασικά της χαρακτηριστικά παρουσιάζουν μια ασυνέπεια ή μπορεί κάποια από αυτά να απουσιάζουν εντελώς. Για παράδειγμα, η μειωμένη προσοχή και η αυξημένη κινητική δραστηριότητα δεν παρουσιάζονται σε όλες τις περιστάσεις. Για να δοθεί η διάγνωση της ΔΕΠ, ένα παιδί θα πρέπει να παρουσιάζει τα σχετικά χαρακτηριστικά σε τουλάχιστον δύο περιστάσεις (π.χ. και στο σπίτι και στο σχολείο).

–Δυσκολεύεται να εστιάσει την προσοχή σε λεπτομέρειες και λάθη από απροσεξία.

-Δυσκολεύεται στην οργάνωση δραστηριοτήτων.

-Δυσκολεύεται στην ολοκλήρωση εργασιών.

-Δυσκολεύεται σε εργασίες που απαιτούν αρκετή ώρα σκέψης και συγκέντρωσης, π.χ. σχολικές εργασίες για το σπίτι.

-Η προσοχή του διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.

-Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες.

-Κινεί νευρικά μέρη του σώματος ή και όλο το σώμα.

-Δυσκολεύεται να παραμείνει σε ένα σημείο.

-Δυσκολεύεται να παίξει ήσυχα.

-Βιάζεται να δώσει απαντήσεις χωρίς να προσέξει την ερώτηση.

-Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του.

-Συχνά διακόπτει τους άλλους.

-Έχει εκρήξεις θυμού, εναλλαγές στο συναίσθημα, ανυπομονησία και χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ μπορεί να παρουσιάζεται χαμηλή επίδοση στο σχολείο.

Για να υπάρχει η διαταραχή, δεν είναι απαραίτητο το παιδί να έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, αλλά πρέπει τα συμπτώματα να παρουσιάζονται κάτω από δύο τουλάχιστον διαφορετικές συνθήκες (π.χ. σπίτι και σχολείο).