Η ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας υγιούς προσωπικότητας. Και είναι στο χέρι των γονιών να μεγαλώσουν ένα σεξουαλικά υγιή ενήλικο.
Η ομαλή ψυχική ανάπτυξη ενός παιδιού δεν είναι εύκολη υπόθεση. Χρειάζεται χρόνο και διαθεσιμότητα και, πάνω απ’ όλα, βαθύτερη γνώση του ίδιου μας του εαυτού, των επιθυμιών και των προσδοκιών μας, ώστε τα δικά μας ανεκπλήρωτα όνειρα και αντίστοιχα οι φόβοι μας να μην προβάλλονται στο παιδί μας, με αποτέλεσμα να μην του αφήνουμε χώρο να γίνει αυτόνομο, ανεξάρτητο και να αναπτύξει τις δικές του επιθυμίες. Χρειάζεται, λοιπόν, έχοντας στο μυαλό μας όλες αυτές τις «απαιτήσεις», να προετοιμαστούμε για την πιο δύσκολη έκφανση της συνολικής ανάπτυξης ενός παιδιού, που δεν είναι άλλη από την ψυχοσεξουαλική. Σύμφωνα με τον πατέρα της Ψυχανάλυσης, Σ. Φρόυντ, η ανάπτυξη της προσωπικότητας εξαρτάται από τις αλλαγές στην κατανομή της σεξουαλικής ενέργειας, της λίμπιντο, σε περιοχές του σώματος, με τις οποίες η ενασχόληση προκαλεί ηδονή και ονομάζονται ερωτογόνες ζώνες. Η κατανομή, λοιπόν, της λίμπιντο στις ερωτογόνες ζώνες γίνεται σταδιακά και σε βάθος χρόνου καθ’ όλη τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Έτσι, αυτή η σταδιακή ανακατανομή της λίμπιντο και ό,τι περιλαμβάνει ονομάζονται ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη.
Ποια είναι τα στάδια της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης;
Στοματικό στάδιο: 1ος χρόνος βρεφικής ηλικίας
Κατά τον πρώτο χρόνο ζωής του, το παιδί παίρνει ευχαρίστηση μόνο από τη στοματική δραστηριότητα, όπως είναι η επαφή με το στήθος της μητέρας του και ο θηλασμός, το δάγκωμα και το πιπίλισμα.
Πρωκτικό στάδιο: 1ος έως 3ος χρόνος ηλικίας
Το παιδί μεταξύ του 1ου και 3ου χρόνου της ηλικίας του διανύει το πρωκτικό στάδιο, που ονομάστηκε έτσι μετά από τη διαπίστωση ότι η άντληση ευχαρίστησης προέρχεται από την αφόδευση. Σε αυτό το στάδιο, το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με μια σημαντική σύγκρουση που αφορά την εκπαίδευσή του σχετικά με την καθαριότητα και την υγιεινή. Η εκπαίδευση αυτή, όμως, του παιδιού, αν είναι πρόωρη ή έρθει καθυστερημένα, μπορεί να οδηγήσει σε καθήλωση σε αυτό το στάδιο, που με τη σειρά της πιθανότατα να συνεργήσει στη δημιουργία είτε μιας «πρωκτικής-επισχετικής προσωπικότητας», με κύρια χαρακτηριστικά τον καταναγκασμό για τάξη και καθαριότητα, είτε μιας «πρωκτικής-εξωθητικής προσωπικότητας», που συνήθως χαρακτηρίζεται από την αταξία, την ασυνέπεια και την αμελή συμπεριφορά.
Φαλλικό στάδιο: 3ος έως 5ος χρόνος ηλικίας
Είναι η ηλικία που η ευχαρίστηση καταλήγει στα γεννητικά όργανα. Το παιδί μεταξύ του 3ου και 5ου χρόνου της ηλικίας του αντλεί ικανοποίηση και απόλαυση από την ενασχόληση με τα γεννητικά του όργανα. Σε αυτό το στάδιο, επίσης, έχουμε και την εμφάνιση του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος, που συνίσταται στην επιθυμία του παιδιού για το γονιό του αντίθετου φύλου. Το παιδί παράλληλα εύχεται την εξαφάνιση του γονέα του ίδιου φύλου, ενώ ταυτόχρονα φοβάται την τιμωρία από αυτόν το γονιό. Η λύση της σύγκρουσης αυτής οδηγεί τελικά στην ταύτιση με το γονιό του ίδιου φύλου.
Από την ηλικία των 5 ετών έως τα 11 χρόνια τους περίπου, τα παιδιά δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον για τα γεννητικά τους όργανα και η ικανοποίησή τους δεν προέρχεται από το σώμα τους αλλά από άλλες ασχολίες, όπως παιχνίδι, σχολείο, ομαδικότητα κ.ο.κ. Το παιδί, λοιπόν, κατά τη λανθάνουσα περίοδο εμφανίζει πολύ μικρή ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη και αναστολή των σεξουαλικών του παρορμήσεων, ενώ αναπτύσσει τις κοινωνικές του δεξιότητες. Μοιάζει, δηλαδή, η ψυχοσεξουαλική του ανάπτυξη να πηγαίνει στο παρασκήνιο για ένα εύλογο χρονικό διάστημα, δίνοντας έτσι χώρο στο παιδί να αναπτύξει και άλλες δραστηριότητες και να ασχοληθεί με την εξερεύνηση των δυνατοτήτων του και τη μελέτη και να προετοιμαστεί, βεβαίως, για την κατακλυσμένη από σεξουαλικές ορμές περίοδο της εφηβείας.
Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στο θηλασμό και το στοματικό στάδιο;
Ο θηλασμός είναι πολύ σημαντικός για τα παιδιά, όπως και η διαδικασία του απογαλακτισμού, που αποτελεί την πρώτη πολύ σημαντική «σύγκρουση» στη ζωή του. Ένα βρέφος που δεν θήλασε σωστά, είτε λόγω υπερβολικού θηλασμού είτε λόγω έλλειψής του (υπερβολική ή ανεπαρκής στοματική ικανοποίηση), κινδυνεύει από την καθήλωση σε αυτό το στάδιο. Κάτι τέτοιο σε συνδυασμό με τις περαιτέρω καταγραφές που θα συντελεστούν κατά την ανάπτυξη του παιδιού μπορεί να οδηγήσουν είτε σε μια στοματικά εξαρτημένη προσωπικότητα, που χαρακτηρίζεται από παθητικότητα, εξαρτητικές συμπεριφορές και ευπιστία, είτε σε μια στοματικά επιθετική προσωπικότητα, που χαρακτηρίζεται από σκληρότητα και δεικτικότητα.
Η κόρη μου θέλει να παντρευτεί τον… μπαμπά της! Είναι φυσιολογικό;
Οι γονείς συνήθως γελούν αμήχανα μπροστά στην… πρόταση γάμου από τα παιδιά τους και δεν ξέρουν τι να απαντήσουν. Κάποιοι προσπαθούν να εξηγήσουν στο παιδί ότι δεν μπορούν να παντρευτούν μαζί του, γιατί είναι ήδη παντρεμένοι με τον άλλο γονιό – στη συγκεκριμένη περίπτωση, τη μητέρα του κοριτσιού. Το παιδί, όμως, που ακόμα δεν καταλαβαίνει τα διακριτά όρια ανάμεσα στους ρόλους των μελών της οικογένειας και τι επιτρέπεται να γίνει στις σχέσεις τους, θα επιμένει πως με τον ίδιο τρόπο που ο μπαμπάς της παντρεύτηκε τη μαμά της, έτσι μπορεί να παντρευτεί κι εκείνη. Και πάντα θα βρίσκει κάπου να στείλει ή να «εξαφανίσει» τη μητέρα της για να είναι το «πεδίο δράσης» ελεύθερο. Είναι σημαντικό, λοιπόν, ο γονιός στον οποίο προβάλλεται η επιθυμία του παιδιού να του εξηγήσει τι μπορεί να γίνει και τι όχι. Με απλά λόγια, μπορεί να του πει: «Εγώ είμαι ο μπαμπάς σου, εσύ το παιδί μου, και οι μπαμπάδες δεν παντρεύονται με τα παιδιά τους».
Υπάρχει τρόπος να ενισχύσουμε τον ανδρισμό ενός αγοριού;
Το βέβαιο είναι πως δεν χρειάζεται να τον υπερτονίζουμε. Το να εξηγήσουμε σε ένα παιδί σε ποιο φύλο ανήκει και γιατί, όπως αντίστοιχα και τις διαφορές των φύλων, είναι δόκιμο και χρειάζεται. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι πρέπει να του επιβάλλουμε συμπεριφορές, παιχνίδια και μοτίβα, με την προσδοκία να εδραιώσουμε ή και να αυξήσουμε τον ανδρισμό του. Ας μην ξεχνάμε πως τα παιδιά ακολουθούν και ταυτίζονται με τα πρότυπα των γονιών τους. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν γνωρίζουμε ακόμα αν έχει γονιδιακή προδιάθεση ή αν αποτελεί ένα κράμα γονιδιακών καταγραφών και συμπεριφορών. Αυτό, όμως, που σίγουρα γνωρίζουμε είναι πως η πίεση, το άγχος, η υπερβολή και οι διαστρεβλωμένες πληροφορίες συνήθως έχουν αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα, ενώ εμπνέουν στα παιδιά ένα δογματισμό, που ίσως και να αφαιρέσει υγιή στοιχεία από την προσωπικότητά τους.
Με τη συνεργασία της Ελεάνας Ελευθερίου (ψυχοθεραπεύτρια – κλινική θεραπεύτρια σεξουαλικών διαταραχών).