Μία φορά πρώτος, για πάντα πρώτος!
Η γέννηση του πρώτου παιδιού σε μια οικογένεια είναι ένα γεγονός που η συναισθηματική του ένταση δύσκολα μπορεί να ξεπεραστεί ή να επαναληφθεί στο μέλλον. Καθετί που το αφορά είναι καινούργιο, και αυτό από μόνο του κάνει την εμπειρία μοναδική. Ποτέ ξανά δεν θα νιώσετε για πρώτη φορά ένα μωρό να κλοτσάει μέσα στη μήτρα σας, δεν θα πάρετε για πρώτη φορά ένα νεογέννητο στην αγκαλιά σας, δεν θα ακούσετε να σας αποκαλούν για πρώτη φορά «μαμά»… Οι εμπειρίες αυτές θα είναι ασφαλώς ιδιαίτερα σημαντικές όταν θα τις ζείτε με κάθε επόμενο παιδί σας, αλλά δεν θα είναι πια πρωτόγνωρες. Όπως είναι λογικό, αυτή η -υπερβολική συχνά- ενασχόληση όλης της οικογένειας μαζί του δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο το παιδί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον τα πρωτότοκα παιδιά συνήθως μιλούν νωρίτερα και έχουν πιο πλούσιο λεξιλόγιο από τα αδέρφια τους, καθώς έχουν την ευκαιρία να ακούν από πολύ μικρά τους μεγάλους να ασχολούνται μαζί τους και να τους μιλούν. Από την άλλη, αυτή η συναναστροφή με ενηλίκους μπορεί να τους στερήσει τη δυνατότητα να αποκτήσουν μεγάλη αυτοπεποίθηση, αφού για αρκετό καιρό υπάρχει σχεδόν πάντα κάποιος δίπλα τους να τους υποδείξει τι είναι σωστό, αποδεκτό ή φρόνιμο. Ωστόσο, παρ’ όλη την προσοχή και την αγάπη που δέχεται από τους γονείς και τους άλλους ανθρώπους του περιβάλλοντός του στην πορεία της ζωής του, αργά ή γρήγορα, τα πρωτότοκα παιδιά βρίσκονται μπροστά σε ένα νέο ρόλο, αυτόν του μεγάλου αδερφού ή της μεγάλης αδερφής, και την απαίτηση των γύρω του να μάθει να μοιράζεται όσα μέχρι τότε θεωρούσε (και ήταν) αποκλειστικά δικά του. Έτσι, συχνά αναπτύσσουν την ανάγκη για αποδοχή και αναγνώριση από όσους θεωρούν ότι βρίσκονται σε θέση ισχύος (γονείς, δασκάλους, αργότερα προϊσταμένους κλπ.). Η ανάγκη αυτή τα παροτρύνει να προσπαθούν περισσότερο, για να έχουν καλές επιδόσεις στο σχολείο και τον επαγγελματικό στίβο, να ακολουθούν πιο πιστά τους κανόνες και να επιδιώκουν περισσότερο να είναι αρεστά παρά να ακολουθήσουν τις δικές τους επιθυμίες. Κι αφού εκτιμούν τόσο τα άτομα που εκπροσωπούν την εξουσία, είναι επόμενο να επιδιώκουν και τα ίδια να την κατακτήσουν. Έτσι, το πρωτότοκό σας έχει αυξημένες πιθανότητες να γίνει μια μέρα κορυφαίος στον τομέα του.
Συμβουλή: Εάν θέλετε το παιδί σας να γίνει ευτυχισμένο και όχι απλώς αποδεκτό από τους άλλους, ενθαρρύνετέ το να ασχολείται με ό,τι το ευχαριστεί και όχι με ό,τι θα ευχαριστούσε τους άλλους (ακόμα κι αν στους «άλλους» συμπεριλαμβάνεστε κι εσείς). Δείξτε του έμπρακτα και με κάθε ευκαιρία ότι δεν περιμένετε από εκείνο να τα πηγαίνει παντού και πάντα καλά. Διδάξτε του ότι η αποτυχία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, από το οποίο έχει πολλά να μάθει, και δώστε του με το παράδειγμά σας «όπλα» για να τη διαχειρίζεται.
Το… μικρούλι σας!
Συνήθως τα μικρότερα παιδιά είναι και τα χαϊδεμένα της οικογένειας. Ίσως επειδή οι γονείς ξέρουν ότι είναι η τελευταία φορά που ταΐζουν ένα παιδί με μπιμπερό, που το νανουρίζουν τραγουδώντας του για να κοιμηθεί, που φιλάνε το ποδαράκι του για να σταματήσει να πονάει από το χτύπημα. Και προσπαθούν να κρατήσουν αυτό το «μωρό» κοντά τους όσο περισσότερο γίνεται – ακόμα κι αν έχει φτάσει σε ηλικία που δεν ανταποκρίνεται πια στο χαρακτηρισμό «μωρό». Για το λόγο αυτό πολλοί γονείς, συνήθως ασυνείδητα, επιβραβεύουν το βενιαμίν της οικογένειας για συμπεριφορές που ήταν εντελώς απαγορευμένες στα μεγαλύτερα παιδιά τους, όπως όταν κάνει αταξίες ή φέρεται ανώριμα. Στην ουσία, τα επικροτούν που παραμένουν για λίγο ακόμα «μικρά»! Επειδή τώρα ξέρουν ότι η παιδική ηλικία, με όλη την ανεμελιά, τον αυθορμητισμό και τη χαριτωμένη αθωότητα που κουβαλάει μαζί της, περνά πιο γρήγορα από ό,τι κάποτε φαντάζονταν και είναι κρίμα να προσπαθούν να την τιθασεύσουν με «πρέπει» και απαγορεύσεις. Έτσι, τα μικρότερα παιδιά καταλήγουν συχνά να γίνονται το κέντρο της προσοχής και αποκτούν ταχύτατα κοινωνικές δεξιότητες. Άλλωστε, μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον όπου ήδη υπάρχουν άλλα παιδιά που λειτουργούν ως δάσκαλοι και καθοδηγητές, ενώ ήδη από τη βρεφική ηλικία θα πρέπει να είναι σούπερ χαριτωμένα και εφευρετικά εάν θέλουν να κερδίσουν λίγη από την προσοχή που απολαμβάνουν τα αδέρφια τους. Αυτό θα κάνει το μικρό σας περισσότερο δημιουργικό και πρωτοπόρο γενικά στη ζωή του – αν και μερικές φορές η ανάγκη για κάτι ακόμα πιο επαναστατικό ίσως το κάνει παράτολμο και ανικανοποίητο.
Συμβουλή: Όλα τα παιδιά χρειάζονται καθοδήγηση και όρια (ναι, ακόμα και το μικρούλι σας). Κι όλα καλό είναι να καταλαβαίνουν ότι όσο μεγαλώνουν πρέπει να γίνονται πιο ανεξάρτητα – αυτό θα τους προσφέρει αυτοπεποίθηση, μια αρετή πολύτιμη στη μετέπειτα ζωή τους. Μην μπαίνετε στον πειρασμό να του φέρεστε σαν να είναι μωρό, ακόμα κι όταν δεν είναι πια. Βοηθήστε το να σταθεί στα πόδια του και απολαύστε κι εσείς την αίσθηση ελευθερίας που προσφέρει το γεγονός ότι κανείς πια δεν εξαρτάται απόλυτα από εσάς.
Μεσαίο: Το παιδί «σάντουιτς»
Τα μεσαία παιδιά περνούν ένα διάστημα της ζωής τους ως «μικρά», κι αυτό τους προσδίδει κάποια από τα χαρακτηριστικά που έχουν εκείνα. Οι γονείς τους, όταν τα αποκτούν, έχουν ήδη εμπειρία και αυτοπεποίθηση, καθώς έχουν «δοκιμάσει» τις ικανότητές τους ανατρέφοντας το πρωτότοκο, και είναι πιο χαλαροί και ήρεμοι στο μεγάλωμά τους, γεγονός που μεταφράζεται σε περισσότερη ανεμελιά και για τα παιδιά. Όταν, όμως, καταφτάνει στην οικογένεια και το τρίτο παιδί, η προσοχή των γονιών μετατοπίζεται και το μεσαίο βρίσκεται στην πρωτόγνωρη κατάσταση να πρέπει να διεκδικήσει τη θέση του ανάμεσα στα αδέρφια του και να ξεχωρίσει. Κατά κάποιον τρόπο, το πρώτο παιδί θα είναι πάντα πρώτο και το τελευταίο θα είναι το «μικρό», ακόμα κι όταν ενηλικιωθεί, ενώ η ταυτότητα του μεσαίου είναι μάλλον ασαφής. Γι’ αυτό, ανάλογα και με το χαρακτήρα του, το παιδί αυτό θα κινητοποιήσει όλη την επαναστατική διάθεση και την εφευρετικότητα, ώστε να εξασφαλίσει για τον εαυτό του κάποιο χαρακτηριστικό που να το κάνει να ξεχωρίζει, είτε μέσα στην οικογένεια είτε σε άλλες κοινωνικές ομάδες (συγγενείς, φίλους, σχολείο κλπ.). Έτσι, γίνεται συχνά ο πρωτοπόρος ή ακόμα και το «μαύρο πρόβατο». Τα πράγματα είναι αρκετά πιο εύκολα για εκείνο στην περίπτωση που είναι διαφορετικού φύλου από τα αδέρφια του, γιατί τότε ξεχωρίζει χωρίς να χρειάζεται να προσπαθήσει, αφού είναι «το αγόρι» ή «το κορίτσι». Καθώς τα μεσαία παιδιά είναι αναγκασμένα να συνυπάρξουν με ανθρώπους διάφορων ηλικιών (γονείς, μεγαλύτερα και μικρότερα αδέρφια), κατακτούν από πολύ μικρά επικοινωνιακές δεξιότητες, και μετέπειτα στη ζωή τους γίνονται ιδιαίτερα κοινωνικά, συνεργάσιμα και δημοφιλή στις παρέες τους. Είναι συνήθως ρεαλιστές και έχουν την ικανότητα να πετυχαίνουν σε τομείς με τους οποίους τα αδέρφια τους δεν ασχολούνται. Όταν, για παράδειγμα, τα αδέρφια του έχουν επιτυχίες στον αθλητισμό, το μεσαίο παιδί είναι πιθανότερο να στρέψει το ενδιαφέρον του στις επιδόσεις του στο σχολείο προκειμένου να ξεχωρίσει, παρά να προσπαθήσει να τα συναγωνιστεί στο δικό τους «γήπεδο». Στα μειονεκτήματα συγκαταλέγεται η πιθανότητα να αναπτυχθεί αυτό που οι Αμερικανοί αποκαλούν «σύνδρομο του μεσαίου παιδιού» (middle child syndrome), σύμφωνα με το οποίο το παιδί νιώθει ότι δεν ανήκει πουθενά και δεν το αγαπούν, αφού όλη η προσοχή πηγαίνει στο μεγαλύτερο και στο μικρότερο αδερφάκι του. Έτσι, μεγαλώνει χωρίς αυτοπεποίθηση και με την αίσθηση ότι είναι στο περιθώριο.
Συμβουλή: Βοηθήστε το μεσαίο παιδί να διαμορφώσει τη δική του ταυτότητα. Μην το συγκρίνετε ποτέ με τα αδέρφια του και μην του ζητάτε π.χ. να γίνει πιο υπάκουο σαν το μεγάλο ή πιο χαδιάρικο σαν το μικρό. Προτρέψτε το να ανακαλύψει τα ταλέντα του και να ασχοληθεί με ό,τι το ευχαριστεί, για να αναπτύξει αυτοπεποίθηση.
Με τη συνεργασία της Νέλλυς Θεοδοσίου (παιδοψυχολόγος).