Τι είναι η εφηβεία;
Η εφηβεία αποτελεί το πέρασμα από τον κόσμο της παιδικότητας σε εκείνον των ενηλίκων, σηματοδοτείται με τις πρώτες ενδείξεις της ήβης και τοποθετείται χρονικά γύρω στα 10-13 χρόνια. Η ήβη είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο και ορίζεται ως το σύνολο των βιολογικών και των ανατομικών αλλαγών που καταλήγουν στο σώμα του ενηλίκου και στην ικανότητα αναπαραγωγής. Οι μεταμορφώσεις αυτές αφορούν το σώμα, και κυρίως την ανάπτυξη των οστών, των γεννητικών οργάνων και του εγκεφάλου, και διαρκούν για μια περίοδο 5-6 χρόνων κατά μέσο όρο. Στη διάρκεια της εφηβείας, το παιδί σας θα μεταμορφωθεί από παιδάκι που χαμηλώνατε το βλέμμα για να κοιτάξετε, σε ένα νεαρό αγόρι ή κορίτσι που μπορεί να σας περνάει ένα κεφάλι στο ύψος. Όλα αλλάζουν γύρω του -το σώμα του, οι συναισθηματικοί του δεσμοί, τα ενδιαφέροντά του..
Ο έφηβος είναι πάντα λίγο-πολύ μπερδεμένος, από τη μία επιθυμεί να μεγαλώσει, κι από την άλλη νοσταλγεί την παιδική του ηλικία, έχει ανάγκη να επιβεβαιωθεί, αλλά ταυτόχρονα φοβάται να συγκρουστεί με τον εξωτερικό κόσμο. Αυτές οι αντιφάσεις μεταφράζονται σε μια εσωτερική ένταση που υφίσταται χωρίς πραγματικά ο ίδιος να γνωρίζει γιατί. Ως αντίδραση, καταφεύγει συχνά είτε στην απομόνωση και τη θλίψη, είτε σε συμπεριφορές παράξενες οι οποίες δεν είναι παρά προσπάθειες να αποφορτιστεί από τις πιέσεις. Το σύνολο αυτών των αντιφάσεων έχει να κάνει με την επιθυμία του εφήβου να «αρπάξει» από τους ενηλίκους τη δύναμη που του λείπει, προκειμένου να αντισταθεί στην επιθυμία του για αυτονομία και επιβεβαίωση.
Οι πιο σημαντικές αλλαγές
Συναισθηματικά και διανοητικά, η εφηβεία συνεπάγεται τεράστιες αλλαγές. Στη διάρκειά της, το παιδί σας:
·Θα διαχωρίσει τον εαυτό του από εσάς, προκειμένου να εδραιώσει τη δική του ατομική ταυτότητα.
·Θα προσεγγίζει όλο και πιο στενά τους φίλους ή τους συνομηλίκους του.
·Θα μάθει να ελίσσεται στις διαπροσωπικές του σχέσεις.
·Θα αντιλαμβάνεται την έννοια του μέλλοντος, θα αξιολογεί εναλλακτικές λύσεις και θα βάζει προσωπικούς στόχους, χάρη στην ανάπτυξη της ανώτερης σκέψης.
·Θα μπαίνει στη διαδικασία επιλογών όπως: «Ποια παρέα μου ταιριάζει;» «Ποιο επάγγελμα μου αρέσει και γιατί;», «Ποια μουσική λέει κάτι;» κ.ο.κ.
Υπάρχουν παιδιά που ωριμάζουν γρήγορα, και άλλα με πιο αργούς ρυθμούς. Όσα αργούν, νιώθουν μειονεκτικά έναντι των συνομηλίκων τους, οπότε παρουσιάζουν περισσότερο στρες και συχνά επιζητούν την προσοχή με ακόμα πιο ανώριμη συμπεριφορά. Πολλές φορές, εξάλλου, τα παιδιά δεν αισθάνονται έτοιμα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις γονιών ή καθηγητών, με αποτέλεσμα σε άλλους τομείς να επιλέγουν να «μικροδείχνουν» και σε άλλους να γίνονται «μικρομέγαλα».
«Ποιος είμαι και τι αξίζω;»
Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα που απασχολεί τον έφηβο. Η εδραίωση της ταυτότητας και η εκτίμηση που τρέφει γι’ αυτήν είναι η βασικότερη διανοητική και συναισθηματική διαδικασία στην εφηβεία. Η περίφημη «ταυτότητα» μπορούμε να πούμε ότι αποτελείται από:
·Το πώς αντιλαμβάνεται ο έφηβος τον εαυτό του. Περιλαμβάνει όσα χαρακτηριστικά αποδίδει ο ίδιος στον εαυτό του την προκειμένη στιγμή ή προβλέπει ως πιθανά ή δυνατά για το άμεσο ή μακρινό μέλλον.
·Την εκτίμηση που τρέφει ο ίδιος για τον εαυτό του έτσι όπως εκείνος τον αντιλαμβάνεται – δηλαδή την αυτοεκτίμησή του, η οποία δείχνει πόσο αισθάνεται ότι αξίζει ή κατά πόσο εγκρίνει τον εαυτό του.
H αυτοεκτίμηση είναι επαρκής όταν κάποιος ναι μεν βλέπει τα επιμέρους μειονεκτήματά του, αλλά καταλήγει ότι τα θετικά χαρακτηριστικά υπερισχύουν των αρνητικών. H αυτοεκτίμηση που αισθάνεται ο έφηβος (που είναι καίρια για την υπόλοιπη πορεία του στη ζωή), μπορεί να επηρεάζεται σημαντικά από τα επιμέρους, π.χ. την εξωτερική του εμφάνιση ή την καλή επίδοσή του σε ένα άθλημα. Η γνώμη των γύρω του για την εμφάνισή του μπορεί να ενσωματωθούν στη δική του αυτοαντίληψη, και να αισθάνεται για το άτομό του αυτό που ουσιαστικά πιστεύουν οι άλλοι για εκείνον. Η σημασία που δίνει στην εικόνα του οδηγεί τον έφηβο να δίνει τεράστια προσοχή στα ρούχα, τα παπούτσια, τα τατουάζ, στο να «δείξει» ότι καπνίζει, στο να «δείξει» τι μουσική ακούει, στο να «δείξει» δυνατός και τολμηρός κλπ.
Όλα αυτά έχουν ως φυσική συνέπεια πολλοί έφηβοι να δείχνουν αστάθεια και να αλλάζουν διαρκώς κάτι στην εμφάνιση ή γενικά στις προτιμήσεις τους. Καθώς δηλαδή, ψάχνουν την «ταυτότητά» τους, είναι φυσικό να πειραματίζονται σε πολλούς τομείς. Αυτό δεν αφορά μόνο ό,τι «δείχνουν», αλλά και ό,τι αισθάνονται. Η κυκλοθυμία και η αστάθειά τους είναι φυσική συνέπεια της αναζήτησής τους. Εκτός βέβαια από τις σωματικές αλλαγές υπάρχουν και οι ψυχολογικές. Από τη μία μεριά, ο έφηβος απολαμβάνει την ασφάλεια της οικογένειας και από την άλλη νιώθει την ανάγκη να απομακρυνθεί.
Συναισθηματικές μεταπτώσεις
Συχνά οι γονείς λένε ότι η διάθεση του έφηβου παιδιού τους είναι «μία πάνω και μία κάτω». Η μετάβαση από το ένα συναίσθημα στο άλλο μπορεί να γίνει πολύ γρήγορα. Πράγματι, η ευχαρίστηση, η εγρήγορση, η χαρά, το συναίσθημα της παντοδυναμίας μεταβάλλονται εύκολα και μετατρέπονται σε ανία, άγχος, αγωνία, φόβο, λύπη, μελαγχολία, ντροπή, απέχθεια. Αυτές οι μεταπτώσεις της συναισθηματικής κατάστασης και των ενδιαφερόντων είναι φυσιολογικές και χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά του. Κάποιες φορές ο έφηβος εκφράζει συναισθήματα «ενόχλησης» χωρίς να μπορεί να τα εξηγήσει. Αυτή η «ενόχληση» μπορεί να εκφραστεί με κλείσιμο στον εαυτό του, με δυσαρέσκεια, με παθητικότητα, με κακή διάθεση και κάποιες φορές με επιθετικότητα. Καλό είναι να γνωρίζετε ότι θα πρέπει να ανησυχείτε και να παρεμβαίνετε όταν το παιδί παρουσιάζει καταθλιπτική διάθεση και χάνει το ενδιαφέρον του για όλα, ιδιαίτερα αν η κατάσταση αυτή διαρκεί τουλάχιστον για 2 εβδομάδες. Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια από ένα ειδικό.
«Οι κολλητοί μου κι εγώ»
Ο έφηβος πρέπει να καθορίσει εκ νέου τη σχέση του με το περιβάλλον του, και κυρίως απέναντι στους γονείς του. Μέχρι πρότινος η οικογένεια αποτελούσε το κέντρο της συναισθηματικής του ζωής και τώρα έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Τώρα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του και των συναισθημάτων του είναι οι φίλοι, οι σχέσεις με συνομηλίκους και το σύντροφό του. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη να κρατούν σε απόσταση τους γονείς τους. Παρατηρούμε ότι συχνά απωθούν τις προσπάθειές τους να τους βοηθήσουν, να τους καθησυχάσουν, και δύσκολα δέχονται τη στοργή τους. Επίσης, δεν θέλουν να βγαίνουν πια με τους γονείς τους, όχι γιατί ντρέπονται ή ενοχλούνται από αυτούς, αλλά απλώς γιατί θέλουν να δίνουν την εντύπωση ότι είναι μεγάλοι και ανεξάρτητοι. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη να κρατούν για τον εαυτό τους κάποια πράγματα.
Κλείνονται στο δωμάτιό τους για να ονειροπολήσουν να « ανανεωθούν» και να δουν τον κόσμο κάτω από άλλο πρίσμα. Μετά τα 15 τους χρόνια φλερτάρουν, ερωτεύονται, γνωρίζουν τις πρώτες σεξουαλικές εμπειρίες και περνούν τις ώρες τους στο τηλέφωνο μιλώντας στους καλύτερούς τους φίλους. Γενικά, αυτό που ενδιαφέρει τους εφήβους είναι πρωτίστως οι φίλοι τους. Τώρα αρχίζουν να γνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ των φίλων και των «κολλητών». Αναζητούν την παρέα των συνομηλίκων τους, με τους οποίους μπορούν να ανταλλάξουν προσωπικές εμπειρίες που αφορούν τις προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντά τους, τις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου τους, καθώς επίσης να μιλήσουν για τις σχέσεις με τους γονείς τους. Η «ομάδα» αυτή των συνομηλίκων είναι απαραίτητη στο παιδί που διανύει την εφηβεία, αφενός για να κρατήσει σε απόσταση τους γονείς του, αφετέρου για να εξοικειωθεί, να αποκτήσει εμπειρίες στους τομείς των προσωπικών και κοινωνικών σχέσεων. Κάποιες φορές ως μέρος μιας ομάδας, ο έφηβος μπορεί να παρασυρθεί σε παραβατικές συμπεριφορές ή να καταναλώσει «απαγορευμένα» προϊόντα. Αν αυτό συμβεί, οφείλετε να το συζητήσετε μαζί του, χωρίς να δραματοποιήσετε την κατάσταση, επιχειρώντας να κατανοήσετε το κίνητρο αυτών των πράξεων. Είναι πολύ σημαντικό να του πείτε ότι δεν πρέπει να βάζει τον εαυτό του σε κίνδυνο, εξηγώντας του τους λόγους, και να τον κάνετε να καταλάβει ότι δεν είναι απαραίτητο να λειτουργήσει όπως οι άλλοι για να γίνει αποδεκτός από την παρέα του.
Μικρές, σημαντικές συμβουλές…
·Να είστε κοντά στον έφηβο.
·Να δείχνετε κατανόηση στις αλλαγές που βιώνει και στις μεταπτώσεις της διάθεσής του.
·Να ασχολείστε μαζί του όπως θέλει ο ίδιος.
·Να είστε διαθέσιμοι για επικοινωνία, δίνοντάς του την άνεση να εκφράσει αυτά που τον απασχολούν.
·Να μην κριτικάρετε τους φίλους του.
·Να έχετε ευελιξία στα όρια και στα θέλω του.
Με τη συνεργασία της Αλεξάνδρας Καππάτου (ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος – συγγραφέας)