Σύμφωνα με το διάσημο ψυχαναλυτή Λακάν, το στάδιο του καθρέφτη είναι ένας σημαντικός παράγοντας που βοηθά στη διαμόρφωση της παιδικής προσωπικότητας. Δίνει στο παιδί τη δυνατότητα να δει τον εαυτό του, και επιπλέον να δει τον εαυτό του να βλέπει. Αυτή η «συνάντηση» με την εικόνα του είναι πολύ σημαντική και το βοηθά στη μετέπειτα προσωπική του εξέλιξη, αλλά και στη μετάβαση προς την ενήλικη ζωή.
Από 2 έως 6 μηνών: «Ωωωω!»
Σε αυτή την ηλικία, το μωρό δεν αναγνωρίζει ούτε το πρόσωπο ούτε το σώμα του. Ο καθρέφτης του αρέσει, όχι επειδή κοιτάζεται σ’ αυτόν, αλλά γιατί μέσω αυτού παρατηρεί τα παιχνίδια του φωτός ή τις σκιές που βρίσκονται πίσω από το δικό του είδωλο.
Από 6 έως 15 μηνών: «Αχ, ένας φίλος μου!»
Στην ηλικία αυτή, το μωρό αναγνωρίζει πως βλέπει ένα πρόσωπο ανθρώπινο, αλά όχι ότι πρόκειται για το δικό του. «Ποιος είναι αυτός ο ξένος, άραγε;», αναρωτιέται. Αν βρεθείτε δίπλα του τη στιγμή που αναρωτιέται, παρηγορήστε το, μιας που η εικόνα αυτή κατά 90% θα το τρομάξει. Με το πέρασμα του καιρού, συνηθίζοντας πια να βλέπει το είδωλό του -αλλά και τα αγαπημένα του πρόσωπα- στον καθρέφτη του μπάνιου, αρχίζει σιγά-σιγά να εξοικειώνεται όλο και περισσότερο. Κάποιες φορές, το πρόσωπο αυτό τού φαίνεται οικείο και επιχειρεί να παίξει μαζί του. Του απλώνει το χέρι, ακουμπάει το μάγουλό του επάνω του, του δίνει φιλάκια ή του κρύβεται. Όταν συνειδητοποιεί πως ο «φίλος» αυτός (δηλαδή το είδωλό του) δεν είναι ικανός να ανταποκριθεί, αρχίζει και αντιλαμβάνεται πως είναι απλώς μια εικόνα που κουνιέται.
Από 15 έως 24 μηνών: «Καλέ, αυτός είμαι εγώ!»
Στην ηλικία αυτή, που πλέον «έχει εικόνα» του εαυτού του και να τον εμπιστεύεται, αρχίζει να αποκτά μια καλύτερη σχέση με τον καθρέφτη. «Α, μήπως αυτός είμαι εγώ;», αναρωτιέται. Τότε είναι που ξεκινά τις μιμήσεις, τις γκριμάτσες, δηλαδή τα παιχνίδια, αλλά και τη συζήτηση με το είδωλό του. Καταλαβαίνει, ενθουσιάζεται, κοιτάζει το σώμα του με περηφάνια, τραγουδάει ή γελάει. Αυτή είναι η αρχή για μια καλή σχέση με την εικόνα του.
Από 2 έως 5 ετών: «Τι όμορφος που είμαι!»
Στις ηλικίες αυτές, το παιδί φαίνεται να απολαμβάνει τον ερωτισμό της εικόνας του μπροστά στον καθρέφτη: Χτενίζεται για πολλή ώρα, φτιάχνει τα μαλλιά του, βάζει ζελέ, κοκαλάκια ή κοιτάζει τα ρούχα του να δει αν ταιριάζουν. Τώρα πια συνειδητοποιεί ποιος είναι, και αρχίζει να αντιλαμβάνεται πόσο ψηλό, όμορφο ή αδύνατο είναι.
Το πρώτο «παιχνίδι» αυτογνωσίας
Άθραυστος καθρέφτης
Περίπου στους 3 μήνες, που το παιδί αρχίζει να αναπτύσσει μια σχέση με το είδωλό του, αρχίζει και να του χαμογελάει. Προσπαθήστε να βρείτε έναν άθραυστο καθρέφτη που να μπορεί να κρεμαστεί στην πλευρά της κούνιας του ή πλάι στην αλλαξιέρα του. Παρόλο που δεν συνειδητοποιεί ότι αυτό που βλέπει είναι ο εαυτός του, το μωρό σας βρίσκει τον καθρέφτη συναρπαστικό.
Μαζί απέναντι στον καθρέφτη
Καθίστε κρατώντας το μωρό αγκαλιά μπροστά σ’ έναν καθρέφτη που να ξεκινά, κατά προτίμηση, από το πάτωμα. Πείτε: «Ποιο είναι αυτό το μωρό;». Έπειτα σηκώστε το χεράκι του και κάντε «Γεια σου». Στη συνέχεια, σηκώστε το ποδαράκι του και κάντε πάλι «Γεια σου». Τέλος, πάρτε τα χεράκια του και χτυπήστε παλαμάκια.
Γιατί κοιτάζεται τόσο στον καθρέφτη;
Πολύ συχνά, οι γονείς ανακαλύπτουν ότι τα παιδιά τους -ειδικά στις ηλικίες μεταξύ 4 και 6 ετών- αυτοθαυμάζονται στον καθρέφτη ή ακόμη και συνομιλούν με το είδωλό τους, αλλά σε υπερβολικό βαθμό. Σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν συντρέχει κανένας λόγος ανησυχίας, μιας που το κοίταγμα στον καθρέφτη εκφράζει την περιέργεια, την αναζήτηση, αλλά και τον αυτοθαυμασμό που έχει ανάγκη το παιδί σε αυτή την ηλικία και μέχρι τα 12. Όταν το παιδί αυτοθαυμάζεται, σημαίνει ότι προσπαθεί να επικοινωνήσει θετικά με την εικόνα του. Γενικά, η εικόνα του παιδιού στον καθρέφτη λειτουργεί ως θετική ενίσχυση της ταυτότητάς του, αλλά και ως εξοικείωση με τη συμπεριφορά του φύλου του. Ο γονιός οφείλει να ενισχύει αυτή την εικόνα και να δείχνει στο παιδί του ότι και ο ίδιος το θαυμάζει, αλλά χωρίς υπερβολές. Αντίθετα, αν το παιδί αποφεύγει να κοιταχτεί στον καθρέφτη, τα πράγματα είναι κάπως ανησυχητικά, μιας που κάτι τέτοιο μαρτυρά πως ενδεχομένως έχει μια υποτιμημένη εικόνα για τον εαυτό του, που δεν του αρέσει.
Με τη συνεργασία της Βάσως Μακαρώνη (ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος).