Τα νήπια είναι πολύ γλυκά, ιδιαίτερα όταν γελάνε ή ανοίγουν διάπλατα τα μάτια τους «ανιχνεύοντας» τον καινούργιο κόσμο. Ποιος μπορεί να αντισταθεί στο γάργαρο γέλιο, στα τσαπατσούλικα φιλιά και στα υπέροχα ποδοβολητά του; Για έναν ενήλικο, το νήπιο είναι μια αληθινή αποκάλυψη. Ο σουρεαλιστικός τρόπος που βλέπει τον κόσμο, οι ζωγραφιές του, οι ευφυείς απαντήσεις του, ακόμη και ο τρόπος που σταυρώνει τα χέρια του όταν θυμώνει είναι αξιολάτρευτος. Τα δύσκολα, βέβαια, ξεκινούν από τη στιγμή που το αξιολάτρευτο νήπιό μας αποκτά προσωπικότητα και αρχίζει να διεκδικεί, να απαιτεί, να πεισμώνει και κάποιες φορές να ξεσπάει βίαια. Κάποιες φορές που η συμπεριφορά του μοιάζει ανυπόφορη και λέει «όχι!» σε όλα εσείς νιώθετε τα τελευταία αποθέματα της υπομονής σας να εξαντλούνται. Όχι, μην αρχίσετε να σκέφτεστε ανώδυνους ή επώδυνους τρόπους τιμωρίας. Απλώς θυμηθείτε πως όπως οι ενήλικοι έτσι και τα νήπια έχουν τους δικούς τους κώδικες. Το θέμα δεν είναι, λοιπόν, πώς θα τιθασεύσετε το άγριο άλογο, αλλά να κατανοήσετε πώς λειτουργεί το μυαλό του. Το «σπάσιμο» του συγκεκριμένου κωδικού απαιτεί χρόνο και υπομονή, αλλά τα οφέλη είναι τεράστια. Γιατί, από τη στιγμή που θα τον σπάσετε, θα τσακώνεστε λιγότερο για τα πέδιλα που θέλει να φορέσει μέσα στο χειμώνα και θα ακούτε περισσότερο το γέλιο του για τα δέντρα από λουκάνικα. Για να μεγαλώσετε ένα ευτυχισμένο και κοινωνικό παιδί, γεμάτο αυτοπεποίθηση, θα πρέπει να μάθετε να σκέφτεστε όπως εκείνο!
«Εγώ» και οι «άλλοι»
Η πρώτη μεγάλη ανακάλυψη των νηπίων είναι πως αυτά και οι γονείς τους είναι ξεχωριστά άτομα. Για τα μωρά δεν υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα σε αυτά και στη μητέρα τους. Η πρώτη τους δουλειά είναι να διαχωρίσουν τον κόσμο σε εγώ και οι άλλοι. Αυτή η διαδικασία διαρκεί περίπου ένα χρόνο. Στους δεκαπέντε περίπου μήνες της ζωής του το παιδί έχει καταλάβει ότι είναι ένα ξεχωριστό άτομο, ικανό να εκφράσει τις ανάγκες του. Έτσι, πολύ συχνά το ακούμε να φωνάζει διεκδικώντας τη θέση του στο μπροστινό κάθισμα του αυτοκινήτου ή να τραβάει το χέρι του όταν προσπαθούμε να του φορέσουμε το μπουφάν του.
Παράλληλα, οι γλωσσικές του ικανότητες αναπτύσσονται και αρχίζει να συνειδητοποιεί την έννοια της λέξης «όχι!». Αυτή η προφανής άρνηση στην πραγματικότητα είναι ένα σημαντικό στάδιο της ανάπτυξης του. «Εκτός απ’ το ότι μαθαίνει να εκφράζει λεκτικά τις ανάγκες του, τα “όχι”, “εγώ” και “δικό μου” είναι οι πιο ισχυρές ενδείξεις ότι βλέπει τον εαυτό του ως ξεχωριστό άτομο», μας λέει η ψυχολόγος Κατερίνα Θεοδωρίδου. Το «όχι» είναι το πιο βασικό βήμα του παιδιού προς την ανεξαρτησία. Και εκεί ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα των περισσότερων γονιών. Να αντιμετωπίσουν με θάρρος την ανεξαρτησία του παιδιού τους. Για σκεφτείτε το λίγο. Από τη μια θέλετε να τρώει μόνο του και από την άλλη θέλει να το ταΐζετε. Από τη μια θέλετε να περπατάει μόνο του, από την άλλη απαιτεί την αγκαλιά σας όταν κουράζεται. Αν αποστασιοποιηθείτε λίγο και το αντιμετωπίσετε σαν μικρό προέφηβο, που βρίσκεται σε αυτό το δύσκολο πέρασμα από μωρό σε παιδί, τότε θα αρχίσετε να καταλαβαίνετε τις αντιδράσεις του.
Το νόημα του χρόνου
Τα νήπια ζουν εντελώς και μόνο τη στιγμή. «Αν το παιδί σας θέλει παγωτό, το θέλει εκείνη ακριβώς τη στιγμή. Μπορεί να του βγάζετε την πιζάμα όσο πιο γρήγορα μπορείτε και εκείνο να πιστεύει ότι καθυστερείτε πάρα πολύ». Τα νήπια δεν έχουν την υπομονή να περιμένουν κάτι που θα τα ευχαριστήσει και δεν μπορούν να συνδέσουν το παρόν με το παρελθόν. Αυτό σημαίνει ότι θα πέσουν -ουρλιάζοντας έτσι ώστε να σας κόψουν το αίμα- από την καρέκλα που τους είπατε να μη σκαρφαλώσουν και μετά από πέντε λεπτά θα ξανανέβουν. Μπορεί να σας φαίνεται ότι είναι πεισματάρικα και ανυπάκουα όταν δεν ακούν τις προειδοποιήσεις σας, «αλλά ο μόνος τρόπος για να μάθουν τα παιδιά είναι η επανάληψη. Μόνο αυτό γνωρίζουν, μαθαίνουν επαναλαμβάνοντας κάτι μέχρι να το εμπεδώσουν».
Το «στοίχημα» της πειθαρχίας
Η πειθαρχία είναι πάντα ένα θέμα που προκαλεί προστριβές. «Προσπαθήστε να δείτε τα πράγματα από την πλευρά του παιδιού σας», λέει η Κατερίνα Θεοδωρίδου. «Δεν έχει πολλές εμπειρίες, όλα είναι καινούργια γι’ αυτό. Δεν ξέρει τι είναι σωστό και λάθος και πρέπει να μάθει τα πάντα από το μηδέν». Και μην περιμένετε ότι θα τα μάθει αμέσως: η εκμάθηση των κανόνων «καλής συμπεριφοράς» σε ένα νήπιο απαιτεί επανάληψη, υπομονή και χρόνο. Ένα από τα πλεονεκτήματα του να μπαίνετε στη θέση του παιδιού σας και να κατανοείτε την αυθόρμητη ανεξαρτησία και εξάρτησή του από εσάς είναι ότι θα αποφύγετε τις φωνές και τα κλάματα.
Σχεδόν όλα τα παιδιά έχουν έντονους θυμούς και ξεσπάσματα που μπορεί να είναι από ήπια και περιστασιακά μέχρι συχνά και βίαια. Μπορεί να προκαλούνται από δυσφορία (το παιδί σας θέλει να κουβαλήσει το καλάθι του σούπερ μάρκετ, αλλά είναι πολύ βαρύ) ή από σύγκρουση συμφερόντων (ο μικρός σας θέλει να περάσει όλο το πρωί εξερευνώντας τους σωλήνες του σπιτιού κι εσείς βιάζεστε να πάτε στη δουλειά). Αν σας αρέσει η ιδέα να ζήσετε μια ζωή όπου το παιδί σας δεν θα φωνάζει και δεν θα θυμώνει -και ποιανού δεν του αρέσει;- πρέπει να γίνετε κάτι σαν ντετέκτιβ. «Το παιδί ζητάει την προσοχή σας;», λέει η ειδικός. «Του ζητάτε να διακόψει μια αγαπημένη ασχολία του; Δυσκολεύεστε να το ντύσετε; Αν απαντήσετε σε αυτές τις ερωτήσεις, μπορεί να το καταφέρετε να κάνει αυτό που θέλετε πριν θυμώσει».
Η παγίδα των επιλογών
Μια άλλη παγίδα στην οποία οι γονείς μπορεί να πέσουν πολύ εύκολα είναι να δώσουν πολλές επιλογές στο παιδί τους. «Ευτυχώς, έχουμε σημειώσει πρόοδο από την εποχή που οι γονείς δεν έδιναν σημασία στα παιδιά τους», λέει η κυρία Θεοδωρίδου. «Αλλά μάλλον το έχουμε παρακάνει και τα βομβαρδίζουμε με υπερβολικά πολλές επιλογές: “Τι θα ήθελες να φορέσεις σήμερα;” ή “Τι χυμό θέλεις;”. Όσο έξυπνο κι αν είναι, όσο καθαρά κι αν μιλάει, έχει ανάγκη να ξέρει ότι έχετε τον έλεγχο», λέει η ψυχολόγος. «Αν του προσφέρετε πολλές επιλογές, το αποτέλεσμα θα είναι να πανικοβληθεί, να αγχωθεί και τέλος να φωνάξει. Γι’ αυτό, δώστε του λίγες επιλογές (μπλε ή κόκκινο παντελόνι;) για να του αφήσετε κάποια περιθώρια ανεξαρτησίας, ενώ ταυτόχρονα τον καθησυχάζετε ότι τα πάντα είναι υπό τον έλεγχό σας. Και βέβαια αποφύγετε τις διαπραγματεύσεις. «Μέχρι την ηλικία των τριών ετών, ακόμα και τα παιδιά που μιλάνε πολύ και έχουν πλούσιο λεξιλόγιο δεν είναι σε θέση να διαπραγματευτούν». Δεν καταλαβαίνουν τις έννοιες. «Είτε συμφωνείτε είτε διαφωνείτε με τις απαιτήσεις τους, πρέπει να το εννοείτε. Τα παιδιά είναι πιο ευτυχισμένα όταν νιώθουν ότι οι γονείς τους έχουν τον έλεγχο».
Χαρίστε του την προσοχή σας
Παρόλο που όλα τα παιδιά περνούν από τις ίδιες αναπτυξιακές διαδικασίες, αν και σε διαφορετικούς ρυθμούς, υπάρχει ένας ακόμα σημαντικός κανόνας: γνωρίστε το παιδί σας. «Αν θέλετε να γίνει ανεξάρτητο, κοινωνικό και με αυτοπεποίθηση, πρέπει να περνάτε χρόνο μαζί του για να το γνωρίσετε και να του τονίζετε ότι το αγαπάτε γι’ αυτό που είναι. Αν είστε συντονισμένοι με τα παιδιά σας, θα καταλάβετε τις προσπάθειές τους και θα μπορέσετε να τα βοηθήσετε να τα βγάλουν πέρα στις δύσκολες στιγμές». Φυσικά, αυτό μπορεί να είναι δύσκολο με τις οικογενειακές σας υποχρεώσεις. «Αλλά ακόμα κι αν γίνεται πού και πού, βρείτε χρόνο μια συγκεκριμένη ημέρα για να πάτε στον παιδικό σταθμό με τους ρυθμούς του παιδιού σας», λέει η κυρία Θεοδωρίδου. Ή αφήστε ελεύθερο ένα απόγευμα για να φτιάξετε κέικ με το παιδί σας. Αν ηρεμήσετε λίγο, θα γνωριστείτε καλύτερα με το παιδί σας και θα μάθετε τι του αρέσει και τι όχι -και τότε θα ανακαλύψετε ότι οι καλές στιγμές είναι σημαντικότερες από τις κακές.
Με τη συνεργασία της Κατερίνας Θεοδωρίδου (MSc, PGDip ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια).