1. Το αίσθημα της ευθύνης
Μέχρι και τη γέννηση του μωρού ήμασταν ελεύθεροι, ανάλαφροι και αεράτοι σαν την πρώτη μέρα της άνοιξης. Δεν δίναμε λογαριασμό σε κανέναν για το πότε θα φεύγαμε και πότε θα επιστρέφαμε. Και ξαφνικά, ένα μωρό μας υποχρεώνει να μπούμε σε πρόγραμμα. Όταν κλάψει, το ταΐζουμε, μετά το κοιμίζουμε, το παίζουμε, το πλένουμε, το αλλάζουμε. Όταν μεγαλώσει, θα πρέπει και πάλι να το ταΐσουμε, να το συνοδεύσουμε στο σχολείο, να το διαβάσουμε, να το συμβουλεύσουμε, να του αφιερώσουμε το χρόνο που θέλει. Για μερικά χρόνια δεν θα φλυαρήσουμε ξανά στον καφέ με τους φίλους μας όση ώρα θέλουμε, δεν θα προλάβουμε να πάμε γυμναστήριο, δεν θα καθίσουμε στο μπαρ όπως παλιά. Μια νέα πραγματικότητα ανοίγεται μπροστά μας. Αυτή του «πάντα όρθιοι, ποτέ πια καθιστοί». Τώρα τα «πρέπει» μας αλλάζουν και αφορούν κυρίως εκείνο. Πόσο έτοιμοι είμαστε άραγε να αλλάξουμε πίστα, και το «εγώ» μας να υποκύψει στο «εσύ»; Μάλλον καθόλου, αλλά και πάλι βάζουμε τον αυτόματο πιλότο. Αυτό που πρέπει να γίνει, θα γίνει. Ξαφνικά η έννοια της αυτογνωσίας αποκτάει σημασία και η στροφή από τα ασήμαντα στα σημαντικά έρχεται μόνη της. Και η υπευθυνότητα από εφιάλτης γίνεται μέσο αυτοεξέλιξης.
2. Η δυνατότητα να επενδύουμε στο μέλλον
«Αύριο», «ίσως», «βλέπουμε», «σήμερα εδώ, αύριο εκεί» είναι έννοιες που χρησιμοποιούν κυρίως οι ελεύθεροι. Με την άφιξη του μωρού κάθε σχέδιο ανατρέπεται. Τώρα πια μετρούν άλλα. «Μήπως πρέπει να επενδύσω σε ένα σπίτι;», «Είναι ασφαλές για τοπ παιδί μου;» Όλα πλέον εξαρτώνται από το παιδί. Αν το προάστιο όπου μένετε είναι επικίνδυνο, αν έχει καλό σχολείο, πράσινο, γήπεδο μπάσκετ, αν θα πάρετε σκύλο ή γάτα. Ακόμη κι εκείνο το κάμπριο αυτοκίνητο που πάντα ονειρευόσασταν έχει μεταμορφωθεί σε station wagon, για να χωράνε κουβαδάκια, παιδικά καθισματάκια και παρκοκρέβατα. Ξαφνικά από ξένοιαστος τζίτζικας γίνατε σοφός μέρμηγκας; Ναι, αλλά αυτή τη φορά επενδύετε σε κάτι αληθινό, χειροπιαστό και καθόλου εφήμερο. Σε μια καινούργια ζωή. Όπως άλλωστε έλεγε ένας διάσημος χρηματιστής: «Έχεις πολλά χρήματα ή καθόλου χρήματα; Επένδυσε στο Χρηματιστήριο. Έχεις κανονικά χρήματα; Επένδυσε στα παιδιά σου».
3. Ένας νέος τρόπος να σκεφτόμαστε τον εαυτό μας
Το πνεύμα των παιδιών είναι αγνό, η σκέψη τους αυθόρμητη, γι’ αυτό και πολλές φορές γίνονται οι πιο σκληροί κριτές. «Αυτός ο φίλος σας δεν μου αρέσει», «αυτή η κυρία στο περίπτερο δεν αγαπάει τα παιδιά», «το παπούτσι βρομάει», «ο παππούς βαριέται και δεν με παίζει». Πολλές φορές οι αυθόρμητες προτάσεις τους γίνονται για εμάς κίνητρο για να σκεφτούμε γεγονότα, να επαναπροσδιορίσουμε καταστάσεις και να βαδίσουμε σε νέους δρόμους αυτογνωσίας. Να αναγνωρίσουμε στους άλλους ανθρώπους και σε εμάς ιδιότητες που ούτε είχαμε προσέξει παλαιότερα. Βλέπουμε δηλαδή ξανά τον κόσμο μέσα από τα μάτια των παιδιών μας. Μαθαίνουμε και πάλι πως το να σκέφτεται κανείς είναι και πάλι παιχνίδι. Γιατί η αυθόρμητη σκέψη τους είναι που αγγίζει την ουσία. Και κάποιες φορές αυτή ακριβώς η ουσία είναι που μας γεμίζει ενοχές, αλλά μας οπλίζει και με κατανόηση. Κάποιες φορές μένουμε άναυδοι από την ανιδιοτελή τους αγάπη, τη στοργή που δεν έχει όρια, το αυθόρμητο χάδι. Τότε είναι που σκεφτόμαστε «γιατί άραγε με αγαπάει τόσο;». Μα γιατί είστε μοναδικοί. Όπως άλλωστε κι εκείνο.
4. Η δυνατότητα να ενηλικιωθούμε
Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τα παιδιά μας ή να επιβληθούμε σε αυτά, θα πρέπει πρώτα να επιβληθούμε στον ίδιο μας τον εαυτό. Ο αυτοέλεγχος είναι από τα πρώτα συν που αποκτάμε – ή που οφείλουμε να αποκτήσουμε – με τη γέννηση του παιδιού μας. Μετράμε πλέον τι λέμε, πώς και πότε το λέμε, εξασκούμε την υπομονή και την επιμονή μας, δεν αφηνόμαστε πλέον σε αυτοκαταστροφικές συνήθειες, μαθαίνουμε να λέμε όχι, να βάζουμε όρια σε εμάς και στους άλλους. Και κυρίως, μαθαίνουμε να ακούμε. Να αφουγκραζόμαστε και να σεβόμαστε τις επιθυμίες των άλλων. Με τη βαθύτερη συνειδητοποίηση του ρόλου του γονιού μπορούμε να κατευθύνουμε την επιρροή μας προς τα παιδιά (αλλά και προς τους άλλους) με ένα τρόπο εποικοδομητικό και πάντα με τη διάθεση να σταθούμε στις ευθύνες μας και να αναθεωρήσουμε όπου αυτό κριθεί απαραίτητο.
5. Η ευκαιρία να ξεπεράσουμε το παρελθόν
«Μήπως ήμουν κι εγώ ένα γκρινιάρικο μωρό, ένα απαιτητικό παιδί, ένας ανυπόφορος έφηβος;», αναρωτιέστε όταν βλέπετε το παιδί να στυλώνει τα πόδια στο σούπερ μάρκετ, να φωνάζει, να αρνείται να φάει, να είναι αγενές προς τους ξένους. Και ξαφνικά, βλέπετε και πάλι ένα παιδί που «κανείς δεν το καταλαβαίνει», «κανείς δεν το αγαπάει» και «όλοι το παρεξηγούν». Και αυτό το παιδί είστε εσείς. Και δεν θέλετε πια να λέτε ούτε να ακούτε πως οι άλλοι φταίνε γι’ αυτό που νιώθετε. Ούτε από εσάς, αλλά κυρίως από το παιδί σας. Γιατί τελικά το όραμά μας είναι σαφώς ισχυρότερο από τα προσωπικά μας τραύματα. Και τώρα μας δίνεται η ευκαιρία να διορθώσουμε όσα αντιπαθούσαμε πάνω μας ή νιώθαμε πως μας άφηναν πίσω. Και αυτή τη φορά μέσω του παιδιού μας.
6. Η δυνατότητα να ανακαλύψουμε το παιδί μέσα μας
Και αφού το ανακαλύψουμε να το καταλάβουμε, να ακούσουμε τις ανάγκες, τους θυμούς και τους φόβους του και τελικά να το συγχωρήσουμε και να το αποδεχτούμε. Αυτό το κρυμμένο, το πληγωμένο, το μοναχικό, το φοβισμένο, το θυμωμένο ή και το χαρούμενο παιδί με τη γέννηση του δικού του παιδιού έχει την ευκαιρία να βιώσει ξανά γεγονότα και συναισθήματα που έζησε στην παιδική ηλικία. Αυτό το παιδί παρέα με τον ενήλικο πλέον εαυτό του έχει μια δεύτερη ευκαιρία να αυτοπροστατευτεί και να στηρίξει και το ίδιο αλλά και το παιδί του σαν καινούριος στοργικός γονιός.
7. Η ευκαιρία να καταλάβουμε τους γονείς μας
«Μην αργήσεις το βράδυ, μην ανεβαίνεις στα κάγκελα, στην εξέδρα, στη ρόδα του λούνα παρκ, στο μηχανάκι του φίλου σου, στο αμάξι του πατέρα σου» … Όλες αυτές οι απεγνωσμένες γονεϊκές κραυγές έφτασαν μετά τη γέννηση του παιδιού και πάλι στα αυτιά σας σαν απόηχος μιας παιδικής ηλικίας γεμάτης απαγορεύσεις. Κι όμως, τώρα είναι η πρώτη φορά που μπορούμε να νιώσουμε την αγωνία τους. Δεν υπάρχει πιο αληθινό κλισέ από αυτό που πάντα μας επαναλάμβανε η μαμά μας: «Όταν θα γίνεις κι εσύ γονιός, θα με καταλάβεις». Τώρα ήρθε η ώρα να κατανοήσουμε και τους δικούς μας γονείς. Και ίσως κάποτε τολμήσουμε να τους πούμε όλα αυτά που δεν μπορούσαμε σαν παιδιά γιατί δεν μας άφηναν. Όπως αφήνουμε εμείς τα δικά μας παιδιά. Κάποτε αναρωτιόμασταν αν υπήρξαμε το παιδί που ονειρεύτηκαν οι δικοί μας, αν εκπληρώσαμε τα όνειρα, τα σχέδια και τις προσδοκίες τους. Όταν κάνουμε παιδί, δεν το ξανασκεφτόμαστε ποτέ, μια που τότε συνειδητοποιούμε για πρώτη φορά τη μοναδικότητα κάθε προσωπικότητας. Και αυτό αποτελεί το πρώτο βήμα συμφιλίωσης με τον εαυτό μας, αλλά και τους γονείς μας. Όταν συνειδητοποιήσουμε πως δεν έχουμε να απολογηθούμε για τίποτα και αποδεχόμαστε με γαλήνη το «εγώ» μας, τότε έχουμε κάνει ένα δεύτερο σημαντικό βήμα. Να αποδεχτούμε και τα παιδιά μας γι’ αυτό που είναι και όχι γι’ αυτό που θα θέλαμε να είναι.
Με τη συνεργασία της Αγγελικής Γενά (κλινική ψυχολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών).