Είναι γεγονός πως το άγχος εμφανίζεται στη ζωή του ανθρώπου από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του. Και μη φανταστείτε πως όσο πιο μικρός είσαι, τόσο μικρότερη είναι και η επίδραση και η έντασή του. Πολλές φορές το στρες για το παιδί είναι πολύ πιο έντονο αλλά και πολύ πιο δύσκολο να το διαχειριστεί, αφού για εκείνο είναι μια πρωτόγνωρη κατάσταση και δεν έχει αποκτήσει ακόμα τους απαραίτητους μηχανισμούς για να το αντιμετωπίσει.
Από ποια ηλικία ξεκινάει
Ένα παιδί μπορεί να παρουσιάσει συμπτώματα άγχους από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής του. Ακόμη και τα πολύ μικρά παιδιά αισθάνονται συχνά άγχος και ανησυχούν για πολλούς λόγους, άλλα σε μικρότερο κι άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό και ένταση. Το παιδί βιώνει το άγχος σαν δυσάρεστο συναίσθημα ενός αόριστου κινδύνου και το εκφράζει γενικά και απροσδιόριστα. Διακατέχεται από αβάσιμες ανησυχίες για το μέλλον, οι οποίες κυρίως αφορούν τις καθημερινές του συνήθειες και δραστηριότητες. Έτσι, μπορεί να ανησυχεί για ανύπαρκτους κινδύνους. Τα μικρότερα παιδιά εκλογικεύουν το άγχος τους λέγοντας πως φοβούνται ότι μπορεί να έρθουν κλέφτες στο σπίτι ή, αν είναι μικρότερης ηλικίας, ότι μπορεί να εμφανιστούν θηρία ή τέρατα.
Από πού πηγάζει
Οι παράγοντες που προκαλούν πιέσεις μπορεί να προέρχονται τόσο από το εξωτερικό περιβάλλον, όπως είναι η οικογένεια, οι φίλοι, όσο κι από το ίδιο το παιδί. Μάλιστα, οι πιέσεις που δέχεται το παιδί από τον εαυτό του μπορεί να είναι και οι πιο σημαντικές. Τους πρώτους μήνες της ζωής του, μπορεί να νιώσει άγχος όταν δεν καλύπτονται οι βιολογικές του ανάγκες, όπως τροφή, ύπνος, τρυφερότητα, καθώς και όταν αποχωρίζεται από τη μητέρα του. Καθώς μεγαλώνει, οι παράγοντες που μπορεί να του προκαλέσουν άγχος αρχίζουν να ποικίλλουν. Κάποιοι από αυτούς είναι:
Οικογενειακοί παράγοντες Η σχέση του παιδιού με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας Πίεση που μπορεί να υφίσταται προκειμένου να ικανοποιήσει γονεϊκά ή κοινωνικά πρότυπα Αυστηρός ή πολύ χαλαρός τρόπος διαπαιδαγώγησης Ο ερχομός νέου μωρού στην οικογένεια Οι εντάσεις ή οι διαφωνίες μεταξύ των γονιών Η έντονη οικονομική ανασφάλεια Το διαζύγιο και η απομάκρυνση του ενός γονέα Η σοβαρή ασθένεια ή ο θάνατος κάποιου μέλους της οικογένειας Ο δεύτερος γάμος ενός από τους δύο χωρισμένους γονείς Ψυχολογικά προβλήματα ενός γονιού Η αλλαγή σπιτιού Ατομικοί παράγοντες Μια πιθανή ασθένεια ή τραυματισμός και η παραμονή του στο νοσοκομείο Οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης ή σκληρής τιμωρίας Σωματικές ή ψυχικές ιδιαιτερότητες του παιδιού Οι αλλαγές στο ατομικό του πρόγραμμα Η σχέση του με τους άλλους Ο γιατρός Σχολικοί παράγοντες Ο σχολικός εκφοβισμός Η αρχή ή το τέλος του σχολείου Η απόδοση στα μαθήματα Η αποδοχή του από το σύνολο της τάξης Η σχέση του με το δάσκαλο Η επανάληψη τάξης στο σχολείο Η αλλαγή σχολείου Πώς εκδηλώνεται Το άγχος εκδηλώνεται με συμπτώματα σωματικά, ψυχολογικά, καθώς και με προβλήματα συμπεριφοράς ή στις σχέσεις του με τους άλλους. Σωματικά συμπτώματα Υπερβολικό κλάμα χωρίς πάντα να υπάρχει σοβαρή αιτία Προβλήματα ύπνου όπως υπνοβασία, εφιάλτες, αϋπνία ή μεγάλης διάρκειας ύπνος Προβλήματα στη διατροφή Παράπονα για πόνους στην κοιλιά ή γαστρεντερικές διαταραχές Υπερκινητικότητα ή συνεχής κούραση Νευρικά τικ, όπως παίξιμο των ματιών ή μυών του προσώπου Νυχτερινή ενούρηση Τραύλισμα Πονοκέφαλοι Δυσκολία στη συγκέντρωση και διάσπαση προσοχής Συμπτώματα συμπεριφοράς Παλινδρόμηση σε νεότερη ηλικία Προσκόλληση στη μητέρα ή σε άλλο πρόσωπο Κακή απόδοση στο σχολείο Σκληρότητα σε ανθρώπους ή ζώα Κλοπές Επιθετικότητα και καταστροφή αντικειμένων Ψέματα ή εξαπάτηση Εκρήξεις θυμού ή ξαφνικής οργής Υπερβολική ονειροπόληση Τελειομανία Άρνηση να δώσει σε άλλον τα παιχνίδια του και άσχημη αντίδραση όταν τα αγγίζει κάποιος άλλος Προβλήματα στις σχέσεις του με τους άλλους Απόσυρση ή αποφυγή της προσπάθειας για δημιουργία σχέσεων Συναίσθημα ανικανότητας Υποτίμηση των δυνατοτήτων του και του εαυτού του Δηλώσεις παραίτησης και απογοήτευσης, όπως «τι καλά να μην είχα γεννηθεί» Υπερβολικοί φόβοι Μη συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες
Βοηθήστε το να αντιμετωπίσει το στρες
Προσπαθήστε να αναζητήσετε την αιτία που προκαλεί άγχος στο παιδί. Σκεφτείτε αν συνέβη κάτι το διάστημα που παρουσιάστηκαν τα συμπτώματα αυτά, πού μπορεί να βρίσκεται η πηγή του άγχους, π.χ. μια μετακόμιση, η έναρξη του σχολείου, το ότι αποχωρίστηκε έναν καλό του φίλο. Ο διάλογος με το παιδί είναι απαραίτητος. Συζητήστε μαζί του τι είναι ακριβώς αυτό που το αγχώνει, πώς νιώθει εκείνη τη στιγμή και για ποιο λόγο. Μιλήστε του για το άγχος και εξηγήστε του πως είναι φυσιολογικό, κάτι που βιώνουν όλοι οι άνθρωποι, κάποιες στιγμές ακόμα κι εσείς. Ενθαρρύνετέ το να εκφράσει κι εκείνο ελεύθερα τα συναισθήματά του.
Δείξτε κατανόηση χωρίς να αμφισβητείτε το πόσο δύσκολη μπορεί να είναι η καθημερινότητα του παιδιού. Μπορεί να μην έχει αυξημένες υποχρεώσεις, ωστόσο μπορεί να γνωρίσει το άγχος με ποικίλους τρόπους και μάλιστα με σοβαρές επιπτώσεις για την ψυχοσωματική του υγεία.
Ενισχύστε την αυτοπεποίθησή του. Τονίστε τις καλές του στιγμές και όλα όσα έχει καταφέρει με τις δυνάμεις του. Με υγιή αυτοπεποίθηση η αντιμετώπιση του άγχους θα είναι πιο εύκολη υπόθεση.
Παροτρύνετε σε σωματικές δραστηριότητες, όπως σπορ, ή καλλιτεχνικές δραστηριότητες και παιχνίδια· θα το βοηθήσουν να ελέγξει ή και να αποβάλλει το άγχος του.
Μην εστιάζετε πολύ στην εικόνα του παιδιού, όπως, για παράδειγμα, πόσο υψηλούς βαθμούς πήρε ή πόσο δημοφιλές είναι, αλλά στην ουσία των πραγμάτων. Στο αν δηλαδή μπορεί να αποδώσει στο σχολείο σύμφωνα με τις δυνατότητές του και αν είναι ευτυχισμένο με τις κοινωνικές του δραστηριότητες και παρέες.
Μετριάστε τις δραστηριότητές του. Ένα βαρύ καθημερινό πρόγραμμα στρεσάρει το παιδί και δεν του αφήνει τον απαραίτητο χρόνο να ξεκουραστεί ή να κάνει κάτι που το ευχαριστεί.
Μην έχετε υπερβολικές απαιτήσεις από το παιδί σας και βοηθήστε το να μην είναι πολύ αυστηρό με τον εαυτό του.
– Να θυμάστε πως το δικό σας πρότυπο είναι πολύ σημαντικό. Όταν οι γονείς αντιμετωπίζουν την καθημερινότητά τους με άγχος, τότε έτσι θα μάθει και το παιδί να αντιμετωπίζει τη ζωή.
Με τη συνεργασία της Μαρίας Ποθητού (σύμβουλος γονέων, παιδαγωγός, συντονίστρια σχολών γονέων, μέλος του Πανελλήνιου Συνδέσμου Σχολών Γονέων).