Ξεκίνησε να εφαρμόζεται δειλά σε τοκετούς στην Αμερική στα μέσα της δεκαετίας του 1940 και στην Ελλάδα χρησιμοποιείται τα τελευταία είκοσι χρόνια. Στην ιατρική ορολογία δεν αποκαλείται αναισθησία αλλά αναλγησία, αφού εξουδετερώνει μόνο τον πόνο (άλγος) αλλά όχι και τις αισθήσεις. Έτσι η επίτοκος έχει πλήρη επίγνωση του τι συμβαίνει τόσο στο περιβάλλον όσο και στο σώμα της και μπορεί να συνεργαστεί με το γιατρό της ακόμα και στο κρίσιμο στάδιο των εξωθήσεων. Εφαρμόζεται στη σπονδυλική στήλη, κοντά στη μέση, και συγκεκριμένα στον επισκληρίδιο χώρο, δηλαδή στο κενό μεταξύ του οστού και της ανθεκτικής μεμβράνης (σκληρά μήνιγγα), που περιβάλλει τον νωτιαίο μυελό. Στόχος της, τα περιφερειακά αισθητικά νεύρα του κατώτερου τμήματος του σώματος, που υπό την επήρεια ενός ειδικού κοκτέιλ αναλγητικών παύουν να μεταδίδουν ερεθίσματα στα κέντρα του πόνου. Με άλλα λόγια, πρόκειται για έναν περιφερειακό νευρικό αποκλεισμό που εξουδετερώνει τις ωδίνες, αλλά όχι και τον τόνο των μυών της πυέλου ή των ποδιών. Σε αντίθεση με ό,τι ίσχυε στο παρελθόν, η επίτοκος δεν ακινητοποιείται στο κρεβάτι, αλλά μπορεί ακόμα και να περπατήσει αν θέλει, αφού η χορήγηση του αναισθητικού είναι απολύτως ελεγχόμενη από τον αναισθησιολόγο και χορηγείται σε δόσεις. Σήμερα, είναι η πλέον ενδεδειγμένη μέθοδος και σε όσες κάνουν καισαρική, αφού, σε αντίθεση με τη γενική αναισθησία, μπορούν να δουν αμέσως το μωρό τους.
Πως γίνεται Αφού τοποθετήσει ορό προλαμβάνοντας τυχόν πτώση της πίεσης, ο αναισθησιολόγος ζητάει από τη μέλλουσα μητέρα να ξαπλώσει στο πλάι σε εμβρυακή στάση ή να καθίσει στο κρεβάτι σκύβοντας μπροστά, ώστε η πλάτη της να είναι κυρτωμένη. Με αυτό τον τρόπο, τα μεσοσπονδύλια διαστήματα διευρύνονται αφήνοντας στο γιατρό χώρο να τοποθετήσει πιο εύκολα και με μεγαλύτερη ακρίβεια τη βελόνα, η οποία αφήνει πίσω της έναν πολύ λεπτό καθετήρα. Κατά την εισαγωγή της βελόνας η επίτοκος πρέπει να μείνει ακίνητη και γι’ αυτό η διαδικασία σταματά αν τη στιγμή της εφαρμογής ξεκινά κάποια σύσπαση. Στη συνέχεια, το σωληνάκι του καθετήρα σταθεροποιείται πάνω από τον ώμο με ταινία, ώστε να μην ενοχλεί ή να περιορίζει τις κινήσεις της γυναίκας, αλλά κυρίως για να επιτρέπει στον αναισθησιολόγο να προσθέτει μέσω του καθετήρα την απαιτούμενη ποσότητα φαρμάκου ανάλογα με τα στάδια και την εξέλιξη του τοκετού.
Τι (δεν) θα νιώσετε Πρώτα απ’ όλα δεν θα αισθανθείτε τη βελόνα, αφού θα έχει προηγηθεί μια ένεση με τοπικό αναισθητικό στην περιοχή απ’ όπου θα εισαχθεί στον επισκληρίδιο χώρο της σπονδυλικής στήλης. Όμως, για μερικά κλάσματα του δευτερολέπτου θα νιώσετε να διαπερνά το σώμα σας κάτι σαν ηλεκτρικό ρεύμα –ευτυχώς όχι ιδιαίτερης έντασης. Μερικά λεπτά αργότερα, συνήθως 3-5, τα πόδια και τα νεύρα της μήτρας αρχίζουν να μουδιάζουν και στο δεκάλεπτο ως διά μαγείας θα βλέπετε τα πράγματα από πολύ πιο αισιόδοξη σκοπιά. Αυτό που θα αναπτερώσει το ηθικό σας θα είναι –παραδόξως– η επερχόμενη σύσπαση, την οποία θα νιώθετε μεν, αλλά περισσότερο ως μυϊκή κίνηση παρά ως ωδίνες. Στην περίπτωση της καισαρικής η δόση των αναλγητικών είναι τέτοια, ώστε να αναισθητοποιεί το κάτω μέρος του σώματος. Επειδή μαζί με τους πόνους το φάρμακο καταστέλλει και την αίσθηση της γεμάτης κύστης, είναι πιθανό να μη νιώσετε την ανάγκη για ούρηση. Αλλά γι’ αυτό θα φροντίσει το νοσηλευτικό προσωπικό τοποθετώντας καθετήρα όποτε κρίνεται αναγκαίο. Επίσης, δεν θα νιώσετε αρκετούς μετεγχειρητικούς πόνους, αφού σε περιπτώσεις καισαρικής η επισκληρίδιος αναισθησία χορηγείται ένα με δύο εικοσιτετράωρα μετά την επέμβαση.
Οι φυσιολογικές παρενέργειες Το αν θα σηκωθείτε αμέσως από το κρεβάτι εξαρτάται από την ποσότητα του αναισθητικού που σας έχει χορηγηθεί από τον αναισθησιολόγο. Ο συνδυασμός της επισκληρίδιου αναλγησίας με την κόπωση και τη φυσιολογική απώλεια αίματος συνηγορούν στο ότι είναι καλύτερα να παραμείνετε μερικές ώρες στο κρεβάτι της ανάνηψης. Στις συχνές παρενέργειες αναφέρονται ρίγη, έντονος πονοκέφαλος, ναυτία και αδυναμία. Όμως η πιο σημαντική παρενέργεια είναι η πτώση της πίεσης, η οποία συνήθως προκύπτει από τη χορήγηση της πρώτης δόσης αναισθητικού. Εκτός από τα νεύρα, το αναλγητικό επηρεάζει και τις νευρικές ίνες που ρυθμίζουν τη συστολή και διαστολή των φλεβών της λεκάνης και των κάτω άκρων, οι οποίες διαστέλλονται μειώνοντας την ποσότητα του αίματος που επιστρέφει στην καρδιά. Αλλά γι’ αυτό έχει προνοήσει ο αναισθησιολόγος με ενδοφλέβιο ορό.
Μύθοι και αλήθειες Θα μείνω παράλυτη; Και βέβαια όχι! Σήμερα η εφαρμογή της επισκληρίδιου αναισθησίας είναι υπόθεση ρουτίνας για κάθε ειδικευμένο αναισθησιολόγο. Ανήκει στις πιο ασφαλείς μεθόδους, αφού η ποσότητα του αναλγητικού που χορηγείται είναι απολύτως ελεγχόμενη. Από τη στιγμή που επιτυγχάνεται με έκχυση φαρμάκου στο χώρο της σπονδυλικής στήλης που περιβάλλει το νωτιαίο μυελό ο κίνδυνος παράλυσης δεν υφίσταται. Ο πιθανός –αλλά σπάνιος– ελαφρύς τραυματισμός κάποιου νεύρου δεν αποκλείεται, αλλά έχει ασήμαντες επιπτώσεις.
Δεν θα μπορώ να σπρώξω Ίσα ίσα που θα έχετε εξοικονομήσει από τα προηγούμενα στάδια πολύτιμες δυνάμεις για το φινάλε του τοκετού. Αν νιώθετε ότι δεν έχετε τον έλεγχο των κάτω άκρων, ο γιατρός θα αποφύγει την προσθήκη αναισθητικού καθώς πλησιάζει η ώρα των εξωθήσεων για να βοηθήσετε όσο περισσότερο μπορείτε.
Επιβραδύνει τον τοκετό Οι γνώμες και τα αποτελέσματα των ερευνών διίστανται. Σε κάθε περίπτωση η επισκληρίδιος δεν χορηγείται πριν η διαστολή του τραχήλου φτάσει τα 4 εκατοστά και αν παρατηρηθεί κάποια επιβράδυνση των συσπάσεων είναι παροδική και δεν ξεπερνά τη μισή ώρα. Επιπλέον, η κατάσταση εξισορροπείται με τη χορήγηση μονάδων ωκυτοκίνης, της ορμόνης του τοκετού.
Αν δεν με πιάσει; Ναι, αυτό μπορεί να συμβεί και υπάρχουν καταγεγραμμένες περιπτώσεις. Ωστόσο είναι σπάνιο. Υπάρχει όμως και ενδεχόμενο η δράση του αναισθητικού να γίνει αισθητή μόνο στη μία πλευρά του κατώτατου σώματος εξαιτίας της θέσης του κεφαλιού του μωρού, που μπορεί να πιέζει κάποια αγγεία παρεμποδίζοντας την καλή κυκλοφορία στην περιοχή.
Με τη συνεργασία του Βασίλη Βεργέτη (χειρουργός-μαιευτήρας).