Πολλές μαμάδες -παρατηρώντας το παιδί τους σε σύγκριση με τα υπόλοιπα- αναρωτιούνται: «Γιατί δεν συμμετέχει, όπως κάνουν τα άλλα;». Η αλήθεια είναι, βέβαια, πως αυτό που αποκαλούμε εμείς οι ενήλικοι «ενεργό συμμετοχή», ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία, τις εμπειρίες και το χαρακτήρα κάθε παιδιού. Για παράδειγμα, όσα δεν έχουν συμμετάσχει σε ομαδικά προγράμματα και έχουν έναν αρκετά εσωστρεφή χαρακτήρα, είναι φυσικό να μη θέλουν εξαρχής να εμπλακούν σε όλες τις δραστηριότητες. Ενδεχομένως να τα «τρομάζει» η άνετη συμμετοχή των υπολοίπων, η φασαρία, οι φωνές, και μπορεί να χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο προσαρμογής σε σχέση με άλλα παιδιά. Αντίθετα, παιδιά με εξωστρεφή χαρακτήρα, ακόμη κι αν δεν έχουν ξαναβρεθεί σε κάποια ομάδα, δείχνουν ενθουσιασμό και διάθεση συμμετοχής από την πρώτη στιγμή. Ωστόσο, δεν αποκλείεται σε μια άλλη χρονική στιγμή να εκδηλώσουν άρνηση, επιθετικότητα προς τους συνομηλίκους τους ή υπερβολική κινητικότητα, συμπεριφορές που δεν είχαν στην αρχή. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη κι αυτά τα παιδιά χρειάζονται το χρόνο τους για να προσαρμοστούν πραγματικά στις απαιτήσεις της ομάδας και να νιώσουν μέλη της.
Πότε να ανησυχήσω; Οι πρώτες εκδηλώσεις άρνησης συμμετοχής εμφανίζονται όταν τα παιδιά πηγαίνουν στον Παιδικό Σταθμό. Ή μάλλον τότε είναι που οι γονείς παρατηρούν την άρνησή τους. Είναι η εποχή που τα παιδιά καλούνται να συμμετέχουν σε πάρτι ή ξεκινούν αθλητικές δραστηριότητες, και οι γονείς αρχίζουν να σκέφτονται την πνευματική και σωματική τους καλλιέργεια. Μουσική, μουσεία, αθλήματα, σχέδιο, όλα περνούν από το μυαλό τους, προκειμένου να εξερευνήσουν ή να διαπιστώσουν τα ταλέντα του παιδιού τους. Και τότε είναι που τα παιδιά… στυλώνουν τα πόδια και αρνούνται. Κάποιες φορές, εμείς οι ενήλικοι αγχωνόμαστε, πιέζουμε, θυμώνουμε, και τελικά αναρωτιόμαστε αν αξίζει τον κόπο, την κούραση και τα χρήματα. Η απάντηση είναι «ναι», μας λένε οι ειδικοί. Αξίζει, ακόμα κι αν το παιδί δείχνει ότι δεν συμμετέχει, γιατί εισπράττει ερεθίσματα και διαπιστώνει για πρώτη φορά τις δυνατότητές του.
Τι να κάνω, αφού δεν θέλει;
Αν, από τις πρώτες μας προσπάθειες να εντάξουμε το παιδί μας σε κάποιο ομαδικό πρόγραμμα, αντιμετωπίσουμε δυσκολίες, μπορούμε να έχουμε κατά νου τα εξής:
-Δεν χρειάζεται να αγχωθούμε, γιατί τότε δεν το βοηθάμε. Ας μην ξεχνάμε ότι οι αντιδράσεις του είναι φυσιολογικές κι αναμενόμενες.
-Μπορούμε να φροντίσουμε την επόμενη φορά να πάμε μαζί με κάποιο φίλο ή φίλη του, που ήδη γνωρίζει και αγαπάει, βοηθώντας το έτσι να προσαρμοστεί καλύτερα.
-Καλό είναι, αρκετή ώρα πριν φύγουμε από το σπίτι, να μην έχει αρχίσει να ασχολείται με κάτι που πιθανά δεν θα θέλει να διακόψει ( π.χ. να βλέπει DVD), γιατί τότε αυξάνουμε τις πιθανότητες να αντιδράσει.
-Ακόμα κι αν ξεκινήσει αρνητικά από το σπίτι, εφόσον το δούμε ότι παρακολουθεί ήρεμα, δεν κλαίει και φεύγει ευχαριστημένο, σημαίνει ότι πέρασε καλά, κι ας ήθελε απλώς να «συμμετέχει» από μακριά. Άρα, ακολουθείται η σωστή πορεία, και είναι θέμα χρόνου να προσαρμοστεί.
-Ο χρόνος προσαρμογής ποικίλλει από παιδί σε παιδί. Το μεγαλύτερο σφάλμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να συγκρίνουμε το δικό μας με τα άλλα.
– Η συζήτηση, τόσο πριν όσο και μετά τη δραστηριότητα, είναι πάντα χρήσιμη. Θα το βοηθήσει να εκφράσει, να καταλάβει και άρα να παλέψει και να δεχτεί τα συναισθήματά του.
-Μιλήστε μαζί του, για να βρείτε κάτι που του αρέσει. Προσπαθήστε να είστε ανοιχτοί με τις επιλογές του. Γενικά, θα χρειαστεί να είστε υπομονετικοί, αν δυσκολεύεται να αποφασίσει και να συνεχίσει κάποια δραστηριότητα. Συχνά, χρειάζονται πολλές δοκιμές μέχρι να καταλάβει το παιδί σας τι του αρέσει.
Μήπως είναι μοναχικό; Είναι το παιδί που δεν καλούν ποτέ στα πάρτι γενεθλίων και που λέει ότι δεν θέλει να πάει στο σχολείο, γιατί κανείς δεν το συμπαθεί. Ναι, υπάρχουν και κάποια παιδιά που δεν αναπτύσσουν από νωρίς τις δεξιότητες που τους επιτρέπουν να δημιουργήσουν καλύτερες σχέσεις με τους συνομηλίκους τους. Μερικές φορές, οι συνομήλικοί τους, με τη γνωστή παιδική ειλικρίνεια που «σκοτώνει», μπορεί να τους ομολογήσουν για ποιο λόγο δεν τα συμπαθούν, παραθέτοντας ένα μακροσκελή κατάλογο με τα «ελαττώματά» τους. Ωστόσο, τα περισσότερα μοναχικά παιδιά δεν είναι σε θέση να δεχτούν αυτή την κριτική, ακόμα κι όταν είναι καλοπροαίρετη. Μερικά απλώς απομακρύνονται περισσότερο, ενώ άλλα παρουσιάζουν συμπτώματα άρνησης και γίνονται αμυντικά. Τι μπορούμε να κάνουμε για ένα τέτοιο παιδί;
-Σταθείτε του σαν σύντροφος. Μέχρι το παιδί να καταφέρει να αναπτύξει τις κοινωνικές του δεξιότητες, είναι σημαντικό να του προσφέρετε συντροφικότητα. Επισκεφτείτε μαζί μουσεία, πάρκα και διάφορους φίλους, και στο τέλος της ημέρας συζητήστε για όλα όσα κάνατε παρέα.
–Βοηθήστε το να μάθει πώς να προσεγγίζει τα άλλα παιδιά. Μάθετέ του να τα πλησιάζει με μια αφορμή, να προσφέρει ένα παιχνίδι ή να προσφέρεται να παίξει το ρόλο που κανείς άλλος δεν θέλει στη θεατρική παράσταση του σχολείου. Αν «προβάρετε» αυτές τις καταστάσεις με το παιδί σας, ίσως έτσι μπορέσετε να το βοηθήσετε.
-Κανονίστε ώστε το παιδί σας να έρθει σε επαφή με ένα-δύο άλλα παιδιά, ενώ εσείς θα βρίσκεστε εκεί κοντά. Μερικά παιδιά δεν κατορθώνουν να συμμετάσχουν σε μεγάλες παρέες, ενώ τα καταφέρνουν μια χαρά με λιγότερα άτομα.
-Συνεργαστείτε με το δάσκαλό του. Ζητήστε του να προσπαθήσει να διαπιστώσει αν το παιδί σας έχει κάποιο σύντροφο στο παιχνίδι και πείτε του ότι ίσως χρειαστεί τη δική του βοήθεια για να ξεκινήσει ή να διατηρήσει την επαφή με τα άλλα παιδιά.
Με τη συνεργασία της Νέλλυς Θεοδοσίου (παιδοψυχολόγος).