Μια φορά κι ένα καιρό… Εάν παρατηρήσουμε τις συνθήκες που επικρατούσαν τα παλιά τα χρόνια και την ανασφάλεια που είχαν οι γυναίκες της εποχής, ίσως καταλάβουμε τη συμπεριφορά της «μητριάς», χωρίς φυσικά να την δικαιολογούμε. Τότε, οι συνθήκες ήταν δυσάρεστες. Ο δεύτερος γάμος του πατέρα γινόταν, συνήθως μετά τον θάνατο της πρώτης του γυναίκας και η επιλογή της δεύτερης γινόταν κυρίως με κριτήριο την βοήθεια που αυτή θα ήταν ικανή να προσφέρει τόσο στο νοικοκυριό όσο και στο μεγάλωμα των παιδιών. Έτσι, όταν η νέα σύζυγος αποκτούσε δικά της παιδιά, άρχιζε ο αγώνας για το ποια παιδιά θα αποκτούσαν περισσότερα δικαιώματα, κυρίως στην περιουσία του πατέρα. Ήταν θέμα επιβίωσης και γι’ αυτό η κατάσταση διακρινόταν από μια ιδιαίτερη σκληρότητα.
Πόσο μπορεί να επηρεάσει το παιδί; Εξαρτάται από την υπάρχουσα κατάσταση. Η βιολογική μητέρα του παιδιού έχει πεθάνει ή οι γονείς του είναι χωρισμένοι; Στην πρώτη περίπτωση, έχουμε ένα παιδάκι που έχοντας χάσει την βιολογική του μητέρα, περνά όλες εκείνες τις οδυνηρές διαδικασίες που περνά ο άνθρωπος, όταν χάνει ένα αγαπημένο του πρόσωπο. Στη συνέχεια, η γυναίκα που έρχεται στο σπίτι σαν σύζυγος του μπαμπά, έχει πολλές πιθανότητες να γίνει για το παιδί μια άλλη μητέρα. Το παιδί μπορεί να νιώσει ότι θα έχει την φροντίδα και την προσοχή μιας γυναίκας, που μπορεί σιγά σιγά να «αντικαταστήσει» τη μητέρα που χάθηκε. Αυτή η περίπτωση διαφέρει πολύ από την περίπτωση του παιδιού που έχει θρηνήσει το διαζύγιο των γονιών του και έχει περάσει το στάδιο όπου ελπίζει ότι οι γονείς του θα ξανασμίξουν. Είναι πολύ σημαντικό για το παιδί, για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί αυτό το στάδιο, να μη γνωρίσει την «άλλη» γυναίκα του μπαμπά, την αντικαταστάτρια, δηλαδή, της μητέρας του. Θα πρέπει να έχετε υπομονή μέχρι να καταλάβει το παιδί και να αποδεχτεί το γεγονός ότι οι γονείς του δεν πρόκειται να είναι ξανά μαζί. Τότε θα είναι πιο εύκολα τα πράγματα για όλους. Το διαζύγιο είναι εξ ορισμού μια οδυνηρή διαδικασία για τα παιδιά γιατί ανατρέπεται η δεδομένη οικογενειακή τους κατάσταση που τους παρείχε ασφάλεια. Ασφαλώς και χρειάζονται χρόνο για να προσαρμοστούν στη νέα τάξη πραγμάτων. Το πόσο χρόνο θα χρειαστούν, εξαρτάται από τον χειρισμό των γονέων και το στηρικτικό πλαίσιο που αυτοί θα προσφέρουν. Όσο πιο ξεκάθαροι είναι οι ίδιοι οι γονείς χωρίς διλήμματα και επιπόλαιες κινήσεις και όσο πιο δυναμικά μπαίνουν διεκδικώντας τη χαρά στη ζωή τους, θα διευκολύνουν τη διαδικασία πένθους των παιδιών τους. Ποιες είναι οι πιθανές αντιδράσεις του παιδιού; Το πώς θα αντιδράσει κάθε παιδί εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις σχέσεις των δύο πρώην συζύγων, του γενικότερου οικογενειακού και συγγενικού περιβάλλοντος (παλιού και νέου) και κυρίως από την ωριμότητα των ενηλίκων. Εάν λοιπόν όλα κινούνται στα πλαίσια της λογικής, της υπομονής και της ωριμότητας, το παιδί θα έχει την ευκαιρία να δημιουργήσει μια καλή σχέση μ’ έναν άλλο ενήλικα, ο οποίος μπαίνει στην ζωή του και που στην προκειμένη περίπτωση είναι η νέα σύντροφος του πατέρα του. Ένα πολύ λεπτό σημείο είναι κατά πόσο η βιολογική μητέρα του παιδιού είναι έτοιμη ν’ αποδεχτεί τη νέα σχέση που θα δημιουργηθεί με την νέα γυναίκα. Και αυτό γιατί, αν παρακολουθήσουμε τη φυσική μητέρα, θα δούμε ότι μόλις καταλάβει πως το παιδί της αρχίζει ν’ αποδέχεται, ακόμα και να συμπαθεί, τη νέα γυναίκα, νιώθει μια τεράστια ανασφάλεια μήπως γοητεύσει τόσο πολύ το παιδί που τελικά το «χάσει». Είναι λοιπόν φυσικό ότι αν αφεθεί σε τέτοιες σκέψεις και συναισθήματα, θα αναστατώνει το παιδί της ψυχολογικά, χωρίς να το θέλει βέβαια. Τι λέει η νέα σύντροφος; Η νέα κατάσταση για την νέα σύντροφο, όταν υπάρχει ένα παιδί (ή και περισσότερα παιδιά) δεν είναι καθόλου εύκολη, πράγμα που της δημιουργεί πολλά άγχη. Κατ’ αρχήν, πρέπει ν’ αντιμετωπίσει το παιδί που υπάρχει. Καλείται να γίνει φίλη του χωρίς όμως αυτό να θεωρηθεί ως μέσο να «κερδίσει» ακόμα περισσότερο τον πατέρα. Καλείται, παράλληλα, χωρίς ν’ αντικαταστήσει τη μητέρα να παίξει σημαντικό ρόλο στην ζωή του παιδιού. Πρέπει να καταφέρει να τονίσει την παρουσία της, χωρίς να είναι αυταρχική με το παιδί και, κυρίως, χωρίς να περιμένει – τουλάχιστον στην αρχή – από το παιδί να την αποδεχτεί και να την υπακούσει. Κάθε γυναίκα έχει κάποιες αρχές στην ζωή της. Κάποιες αρχές σύμφωνα με τις οποίες μεγάλωσε και τις οποίες, βέβαια θέλει να τηρεί. Σκεφτείτε πόσο δύσκολο είναι αν αυτές οι αρχές δεν ταυτίζονται με εκείνες που είχε η βιολογική μητέρα του παιδιού. Πρέπει να θυμόμαστε ότι αυτό που χρειάζεται από τη θετή μητέρα το παιδί είναι να το αποδεχτεί, να το αναγνωρίσει με άλλα λόγια να το αγαπήσει. Τα παιδιά καταλαβαίνουν πολλά περισσότερα από αυτά που θεωρούμε εμείς οι ενήλικες! Οι αρχές και το πώς θα ακολουθηθούν είναι κάτι που έπεται. Γενικά, χρειάζονται εξαιρετικά λεπτοί χειρισμοί, για να προσεγγίσει η νέα σύζυγος το παιδί, αλλά και να γίνει αποδεχτή η παρουσία της από την πρώην σύζυγο, ώστε να μην δημιουργεί προβλήματα! Γι’ αυτό το καινούργιο ζευγάρι θα πρέπει να διακρίνεται για την ψυχραιμία, την υπομονή και την ωριμότητά του. Η θετή μητέρα: – Δεν θα πρέπει να προσπαθήσει να αντικαταστήσει την μητέρα, αλλά να κερδίσει την αγάπη, την εμπιστοσύνη και μια έντιμη σχέση με το παιδί. – Να κρατήσει την θέση της, εκείνη της δεύτερης συζύγου του μπαμπά. Αυτό σημαίνει ότι η σχέση με το παιδί πρέπει να είναι περισσότερο φιλική και όχι μητρική. – Να προσπαθήσει να τιμήσει και να σεβαστεί τις οδηγίες και τις αρχές της βιολογικής μητέρας. – Να δώσει με υπομονή και κατανόηση το χρονικό περιθώριο στο παιδί να την πλησιάσει και να τη συνηθίσει. – Να μάθει να έχει μια καλή και ειλικρινή συνεργασία με τον πατέρα, χωρίς να κρύβει ή να διαστρεβλώνει κάποιες αλήθειες. – Εάν σκοπεύει να κάνει ένα παιδί να μην βιαστεί καλό θα ήταν να δίνεται προτεραιότητα στο παιδί που ήδη υπάρχει και που αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχολογικά και συναισθηματικά. – Να σέβεται τον χρόνο του συζύγου της με το παιδί του ή τα παιδιά του χωρίς να νιώθει απειλή. Αντίθετα, αν αγαπάει τον σύντροφό της οφείλει να ενισχύει τέτοιες επαφές , όχι υποκριτικά αλλά ουσιαστικά. Γιατί αν η ίδια μπει στερημένα στη σχέση με το σύζυγο, θα αναπτύξει ανταγωνιστική σχέση με τα παιδιά του και τότε όλοι είναι χαμένοι. Όταν υπάρχουν κι άλλα παιδιά Αυτό που σίγουρα θα πρέπει να προσέξουμε να μην κάνουμε, είναι να υποτιμήσουμε την αντιληπτική ικανότητα ενός παιδιού. Τα παιδιά μπορούν να καταλάβουν , όταν εμείς οι ενήλικες έχουμε την ειλικρίνεια, την εντιμότητα και τη διάθεση να συνδιαλλαγούμε μαζί τους. Είναι δύσκολο για το παιδί να αντιμετωπίσει όχι μόνο μία άλλη γυναίκα στο σπίτι του μπαμπά του, αλλά και άλλα παιδιά που μένουν κάτω από τη ίδια με τον πατέρα τους στέγη, ενώ αυτό κατοικεί αλλού. Είναι μια κατάσταση που μπορεί να κάνει το παιδί να αντιδράσει άσχημα. Κυρίως εναντίον «αυτής της γυναίκας που ήρθε στην ζωή του και έφερε τα πάνω κάτω». Χρειάζονται χιλιάδες πρακτικές και άλλες τόσες συναισθηματικές κινήσεις απ’ όλους, για να οδηγηθούν τα πράγματα σ’ ένα σωστό δρόμο. Όπως για παράδειγμα, αν ένα νέο παιδί έρθει να προστεθεί στην οικογένεια. Σ’ αυτή την περίπτωση το παιδί νιώθει, κυριολεκτικά, ότι χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του. Το νέο μωρό είναι το μωρό της νέας σχέσης και το γεγονός αυτό κάνει το παιδί –από τον προηγούμενο γάμο- να νιώθει ότι η θέση του στο σπίτι του μπαμπά είναι άκρως επισφαλής. Χρειάζεται τεράστια προσπάθεια τόσο από την πλευρά του βιολογικού γονιού, όσο και από αυτή του θετού, για να πείσουν το παιδί ότι η φροντίδα, η στοργή και η αγάπη θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν και ότι τίποτα δεν θα τ’ αλλάξει αυτό. Η πρώην σύζυγος που έμεινε πίσω Μια πολύ σημαντική παράμετρος είναι πώς ζει η φυσική μητέρα του παιδιού. Εάν έχει κλειστεί στον εαυτό της, εάν «τα φέρνει δύσκολα», αν έχει προβλήματα επιβίωσης ή ψυχολογικά, ο αντίκτυπος στο παιδί είναι μεγάλος. Έχει τεράστια σημασία ο χειρισμός που θα κάνει η φυσική μητέρα. Αν υιοθετήσει μια μίζερη στάση για τη ζωή, αυτή της παραίτησης και της θυματοποίησης, θα πρέπει να είναι ενήμερη ότι και το παιδί που μεγαλώνει δεν θα έχει κίνητρο για ζωή αλλά αντίθετα θα αναλάβει το μεγάλο βάρος να στηρίζει τη μητέρα του. Θα θεωρεί δηλαδή χρέος του να την ευχαριστεί και να της δίνει νόημα στη ζωή της ενώ εκείνο θα παραιτηθεί από τη δική του ζωή και θα μείνει εγκλωβισμένο και άρα καταδικασμένο σε μια αιώνια δυαδική σχέση με τη μητέρα. Το παιδί σε μια τέτοια περίπτωση, γεμίζει ενοχές και ανασφάλειες διαπιστώνοντας ότι η μαμά του δεν περνάει καλά, ενώ ο μπαμπάς με την νέα του σύντροφο ή ακόμα και το ίδιο, είναι μια χαρά. Και έτσι ταυτίζεται με τη μητέρα του και νιώθει θυμό για τον πατέρα. Και βέβαια αυτά τα σχήματα (patterns) διαιωνίζονται. Η μητέρα οφείλει στον εαυτό της να τα πάει καλά και όχι να προσποιείται για χάρη του παιδιού της ότι έχει βρει την ισορροπία της. Αν η ίδια αποφασίσει να μπει δυναμικά στη ζωή, τότε εκπαιδεύει και το παιδί της να αντιμετωπίζει θετικά τις δυσκολίες. Και επειδή είναι ανθρωπίνως δύσκολο να έχουμε το ιδανικό, που στην προκειμένη περίπτωση θα ήταν η βιολογική μητέρα να γίνει πολύ καλή φίλη με την νέα σύντροφο, τουλάχιστον καλό θα ήταν ν’ αποκτήσουν μια πολιτισμένη σχέση συνεργασίας και σύμπνοιας για χάρη του παιδιού. Ο ρόλος του πατέρα Ο ρόλος του πατέρα είναι, κυριολεκτικά, ρόλος «κλειδί». Από τον πατέρα και τη στάση που θα κρατήσει θα πάρει δύναμη το παιδί, θα νιώσει ασφάλεια, θα καταλάβει ότι είναι πάντα αποδεκτό και αγαπημένο. Αυτός είναι που σιγά σιγά θα του δώσει να καταλάβει ότι έχει δικαίωμα να αγαπάει την βιολογική του μαμά και την θετή χωρίς να έχει τύψεις, ενοχές και άγχος. Τελικά ο πατέρας είναι σημείο αναφοράς και σταθερότητας για ένα παιδί. Οφείλει να είναι συνεπής στο παιδί του και παρών στις ανάγκες του. Να είναι δίπλα του, στήριγμα και καθοδηγητής, να αγαπάει, να θέτει όρια , να καμαρώνει, να ακούει το παιδί του. Εάν λοιπόν, παίξει σωστά τον ρόλο του, γρήγορα θα διαπιστώσει πόσο σημαντικός, σπουδαίος και ουσιαστικός υπήρξε για το παιδί του. Με την συνεργασία της κας Μαρίας Τουλιάτου (ψυχολόγος – οικογεν
ειακή θεραπεύτρια)