Σίγουρα έχετε ακούσει κάποια μαμά να καυχιέται ότι το δικό της παιδί περπάτησε πριν ακόμα γιορτάσει τα πρώτα του γενέθλια, είπε «φούρνος μικροκυμάτων» σε ηλικία 8 μηνών ή έβγαλε το πρώτο του δόντι πριν δοκιμάσει την πρώτη φρουτόκρεμα. Στην κοινωνία μας ισχύει ότι «ο πρώτος είναι πρώτος και ο δεύτερος τίποτα», ακόμα κι αν ως «πρώτο» υπολογίζουμε το νήπιο που έβγαλε την πάνα νωρίτερα από τους συνομηλίκους του. Κι αν η αγωνία κάθε γονέα είναι να δει το παιδί του να αναπτύσσεται φυσιολογικά, φαίνεται πως κρυφή του επιθυμία είναι να το δει να αναπτύσσεται σε λίγο πιο γρήγορους ρυθμούς από τα υπόλοιπα.
Γιατί το κάνουμε; Προφανώς επειδή ζούμε οι ίδιοι σε έναν τόσο ανταγωνιστικό κόσμο, βιαζόμαστε να βεβαιωθούμε ότι το παιδί μας έχει τα απαραίτητα προσόντα για να ξεχωρίσει ήδη από τη βρεφική ηλικία. Ή και νωρίτερα, αν σκεφτούμε όλες αυτές τις έγκυες γυναίκες που ακούνε μουσική γραμμένη ειδικά για να κάνει ακόμα πιο έξυπνο το παιδί που μεγαλώνει μέσα τους. Από τη μία, πιθανώς να έχουμε δίκιο. Άλλωστε, το 85% της ανάπτυξης του εγκεφάλου ενός ανθρώπου πραγματοποιείται κατά τα 3 πρώτα χρόνια της ζωής του. Γιατί να μην εκμεταλλευτούμε αυτό το διάστημα εμπλουτίζοντας τα ερεθίσματα που παίρνουν με μερικά εκπαιδευτικά DVD ή με μαθήματα υπολογιστών για παιδιά προσχολικής ηλικίας; Μήπως, όμως, με αυτό τον τρόπο, αν και οι προθέσεις μας είναι οι καλύτερες, δημιουργούμε περισσότερα προβλήματα από όσα λύνουμε; Για να μπορέσει ένα παιδί να κάνει ένα αναπτυξιακό άλμα, θα πρέπει να είναι έτοιμο. Εάν η πρόκληση είναι υπερβολικά μεγάλη για τις ικανότητές του, το στρες θα είναι τέτοιο που θα το εμποδίσει να εστιάσει σε αυτό που πρέπει να κάνει ή να μάθει. Εξάλλου, η διαδικασία της μάθησης κατά την παιδική ηλικία δεν εξαντλείται στην αναγνώριση των γραμμάτων, των αριθμών, των σχημάτων ή των χρωμάτων, αλλά σχετίζεται κυρίως με το παιχνίδι. Η πλέον ενδεδειγμένη «μέθοδος» για να εξελιχθεί το παιδί είναι απλά να είναι παιδί. Σκαρφαλώνοντας στην πλάτη του καναπέ, πετώντας κάτω τα μαξιλάρια και τα πιάτα με το φαγητό του, ισορροπώντας στην άκρη του πεζοδρομίου, σκαρφίζοντας ιστορίες, χρησιμοποιώντας τη φαντασία του, θα αποκτήσει με τον πιο διασκεδαστικό τρόπο τις απαιτούμενες δεξιότητες για να περάσει στο επόμενο στάδιο της ανάπτυξής του.
Είναι καλό ένα παιδί να ξέρει να διαβάζει από το προνήπιο; Υπάρχουν μητέρες που η συναναστροφή μαζί τους μπορεί να σε κάνει να νιώθεις σαν να περπατάς σε πασαρέλα με μπικίνι (και με όλα τα περιττά κιλά σου). Συχνά, οι μητέρες αυτές βρίσκουν εύφορο πεδίο ανταγωνισμού στο πόσο γρήγορα έμαθαν τα παιδιά τους να γράφουν ή να διαβάζουν. Όταν μιλάμε για την ικανότητα ανάγνωσης και γραφής, κάποιοι γονείς πιστεύουν ότι ποτέ δεν είναι «πολύ νωρίς». Ωστόσο, στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει καμία επιστημονική απόδειξη πως ένα παιδί που διαβάζει από την ηλικία των 4 ετών θα έχει καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο από τα άλλα ή ότι θα εξελιχθεί σε έναν ενήλικο που αγαπά το διάβασμα. Υπάρχουν χώρες στον κόσμο όπου τα παιδιά δεν ενθαρρύνονται καθόλου να διαβάσουν μέχρι την ηλικία των 7 ετών, και στις χώρες αυτές τα ποσοστά των εγγράμματων ενηλίκων είναι ανάλογα με κάθε άλλη. Υπάρχουν πράγματι κάποια παιδιά που μαθαίνουν να διαβάζουν πολύ γρήγορα, με μικρή προσπάθεια και ελάχιστη καθοδήγηση. Υπολογίζεται ότι πρόκειται για ένα ποσοστό περίπου 3% του πληθυσμού. Και, αντίθετα με ό,τι μπορεί να πιστεύετε, οι ερευνητές που έχουν πραγματοποιήσει τεστ σε τέτοια παιδιά διαβεβαιώνουν ότι ο δείκτης ευφυΐας τους δεν είναι υψηλότερος από το μέσο όρο. Εάν το δικό σας παιδί δεν φαίνεται να ανήκει σε αυτή την κατηγορία, δεν υπάρχει λόγος να αγχώνεστε. Θα μάθει να διαβάζει και να γράφει στην ώρα του, δηλαδή στην Α’ δημοτικού. Γιατί τότε όλα τα παιδιά είναι έτοιμα. Και όσα ήδη γνωρίζουν, είτε βαριούνται είτε δυσκολεύονται, γιατί ο δάσκαλος / η δασκάλα έχει άλλον τρόπο από αυτόν που έχουν διδαχθεί.
Το εμπόριο της πρωτιάς Η ανάγκη των γονιών να βλέπουν τα παιδιά τους να εξελίσσονται με όσο πιο γρήγορους ρυθμούς, υπάρχει σε όλες τις χώρες του δυτικού κόσμου και υποστηρίζεται από μια ολόκληρη αγορά, που επιτρέπει στους πιο φιλόδοξους να πιστεύουν πραγματικά ότι ο δικός τους γιος ή η δική τους κόρη μπορεί να ξεχωρίσει στην «κούρσα». Ειδικά προγράμματα στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, τμήματα εκμάθησης Αγγλικών για 3χρονα, DVD που υπόσχονται να κάνουν τα παιδιά να μάθουν την προπαίδεια πριν από το «φεγγαράκι μου λαμπρό», CD με διασκευές κλασικών συνθετών ειδικά για βρέφη… Ωστόσο, όπως επιβεβαιώνουν οι σχετικές έρευνες, το πιο πιθανό είναι ότι αυτή η γνώση δεν θα έχει καμία προστιθέμενη αξία όταν αυτά τα παιδιά φτάσουν στην ηλικία που θα κληθούν να τη χρησιμοποιήσουν, γιατί τότε θα είναι ακριβώς στην ίδια «ευθεία» με τους συμμαθητές τους. Το να σπρώχνουμε το παιδί να βγαίνει «μπροστά» σε σχέση με τους συνομηλίκους του, δεν το ωφελεί σε τίποτα. Αντίθετα, πρέπει να τα αφήσουμε να χαρούν την παιδική τους ηλικία… δεν θα ξαναγίνουν ποτέ παιδιά.
Τι χρειάζονται, τελικά, τα παιδιά;Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι είναι ανώφελο να προσφέρουμε ερεθίσματα στα πιτσιρίκια μας. Θα πρέπει, όμως, τα ερεθίσματα αυτά να είναι ανάλογα με την ηλικία τους. Και φυσικά, ανάλογες με την ηλικία τους να είναι και οι δικές μας προσδοκίες. Tο παιχνίδι, ο χρόνος και ο χώρος αποτελούν το καλύτερο σχολείο για το παιδί σας. – Το παιχνίδι, γιατί είναι ο πιο άμεσος, ο πιο ευχάριστος, ο πιο διασκεδαστικός τρόπος μάθησης. – Ο χρόνος, γιατί τον χρειάζεται για να ωριμάσει και να προχωρήσει παρακάτω, και – ο χώρος, για να ανθίσει με τον πιο δημιουργικό τρόπο.
Με τη συνεργασία της Μαρίας Σκαπέρα (M.Ed. ψυχοπαιδαγωγός, εκπαιδευτική σύμβουλος).