Σε ποιον θα μοιάζει το μωρό;

Αν και κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πώς είναι ένα μωρό όσο ακόμα «κολυμπάει» ανέμελο μέσα στο σκοτάδι της μήτρας, σε όλους τους μέλλοντες γονείς αρέσει να σκέφτονται διαφορετικούς συνδυασμούς από τις δεξιότητες και τα χαρακτηριστικά των μελών της οικογένειάς τους, τα οποία θα έχουν ως αποτέλεσμα τη -μοναδική, ωστόσο- εικόνα και προσωπικότητά του. Στην πραγματικότητα, οι συνδυασμοί αυτοί είναι τόσοι πολλοί που το πώς έχει διαμορφωθεί τελικά ο γενετικός κώδικας του παιδιού σας έχει μεγαλύτερη σχέση με… την κλήρωση του ΛΟΤΤΟ παρά με το ποια από τα χαρακτηριστικά βρίσκετε εσείς πιο ταιριαστά στην εικόνα που έχετε σχηματίσει για εκείνο στο μυαλό σας. Στο πλαίσιο αυτής της «λοταρίας», υπάρχουν και κάποιοι κανόνες – τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την εξωτερική του εμφάνιση. Οι κανόνες αυτοί σχετίζονται με αυτό που ονομάζουμε «κληρονομικότητα» ή «Γενετική». Ήδη από τη στιγμή της γονιμοποίησης, το ωάριο περιέχει ένα γενετικό «δελτίο ταυτότητας», το οποίο υπάρχει με τη μορφή των χρωμοσωμάτων σε κάθε μικροσκοπικό κύτταρο της μικροσκοπικής ύπαρξή του και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την εικόνα που θα έχει το μωρό, όταν πια είναι έτοιμο να βγει στον κόσμο. Σε αυτό το δελτίο ταυτότητας είναι καταγεγραμμένες όλες οι ιδιότητες που κληρονομεί από τους προγόνους του, όπως τα ίσια μαλλιά, τα μαύρα μάτια ή η γαμψή μύτη. Τα μισά από τα χρωμοσώματα που περιέχουν όλες αυτές τις «πληροφορίες» ανήκουν στη μητέρα του και τα άλλα μισά στον πατέρα του, οι οποίοι τα κληρονόμησαν με τη σειρά τους από τους δικούς τους γονείς. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, πόσοι πολλοί είναι οι δυνατοί συνδυασμοί και, κατά συνέπεια, πόσο μοναδική θα είναι τελικά η εικόνα του μωρού σας.  Το μεγάλο «ανακάτεμα»  Κάθε άτομο διαθέτει περίπου 35.000 γονίδια κατανεμημένα στα 46 χρωμοσώματά του. Αυτά υπάρχουν από τη στιγμή της σύλληψης και είναι υπεύθυνα για να γεννηθεί μετά από κάποιες εβδομάδες το μωρό με δύο πόδια, δύο χέρια, ένα στόμα, δύο αυτιά… Αλλά, όχι μόνο γι’ αυτά. Είναι εκείνα, επίσης, που καθορίζουν ποιο θα είναι το μέγεθος της μύτης του όταν μεγαλώσει, το ακριβές σχήμα των ματιών του, το χρώμα των μαλλιών κλπ. Τα 46 χρωμοσώματα χωρίζονται σε 22 ομόλογα ζευγάρια, συν 1 ακόμα, το οποίο καθορίζει το φύλο. Εάν και αυτό το 23ο ζευγάρι αποτελείται από όμοια χρωμοσώματα (ΧΧ), το παιδί θα είναι κορίτσι. Εάν είναι διαφορετικά (ΧΥ), αγόρι. Καθένας από τους γονείς προσφέρει το ένα μέλος κάθε ζευγαριού χρωμοσωμάτων. Είναι η στιγμή που η… ρουλέτα αρχίζει να γυρίζει. Για καθένα από τα χαρακτηριστικά του, το μωρό διαθέτει δύο γονίδια – ένα από τον πατέρα κι ένα από τη μητέρα του. Εάν είναι μεταξύ τους όμοια, τότε το χαρακτηριστικό «περνάει» και στο μωρό. Εάν, για παράδειγμα, έχει δύο γονίδια που καθορίζουν τα σγουρά μαλλιά, τότε τα μαλλάκια του θα είναι σγουρά. Εάν τα γονίδια είναι διαφορετικά (π.χ. ένα για ίσια κι ένα για σγουρά μαλλιά), τότε θα «κερδίσει» το πιο δυνατό. Υπάρχουν κάποια γονίδια τα οποία ονομάζονται «κυρίαρχα», και αποδεικνύονται πιο ισχυρά από τα άλλα. Για παράδειγμα, εάν εσείς έχετε γαλάζια μάτια και ο σύντροφός σας καστανά, το μωρό έχει περισσότερες πιθανότητες να κληρονομήσει το χρώμα ματιών του μπαμπά του, επειδή το γονίδιο που είναι υπεύθυνο για τα καστανά μάτια είναι «κυρίαρχο», ενώ αυτό που ορίζει τα γαλανά μάτια «υπολειπόμενο». Ένα υπολειπόμενο γονίδιο, για να εκφραστεί στα χαρακτηριστικά του μωρού, θα πρέπει να υπάρχει και στους δύο γονείς – δηλαδή, στην περίπτωση των γαλάζιων ματιών να υπάρχει και στο γενετικό κώδικα του πατέρα (με τη μορφή του υπολειπόμενου, αφού τα δικά του μάτια είναι καστανά). Εάν, ας πούμε, η μητέρα του συντρόφου σας έχει κι εκείνη γαλανά μάτια, τότε το μωρό έχει 25% πιθανότητες να είναι γαλανομάτικο. Επειδή, όμως, η φύση αγαπά τη διαφορετικότητα και την ποικιλία, δεν έχει αφήσει την τύχη τέτοιων χαρακτηριστικών στο συνδυασμό μόνο δύο γονιδίων, αλλά περισσότερων. Γι’ αυτό το λόγο, μπορεί ένα ζευγάρι γονιών που έχουν και οι δύο γαλάζια μάτια να αποκτήσει παιδιά με καστανά. Τα γονίδια δεν συγχωνεύονται μεταξύ τους, αλλά δημιουργούν σε κάθε γενιά διαφορετικούς συνδυασμούς, με αποτέλεσμα κάθε άτομο που προκύπτει να είναι απολύτως μοναδικό. Και γι’ αυτό, υπέροχο!  Ο ρόλος του περιβάλλοντος  Μπορεί το χρώμα των ματιών ή των μαλλιών να μην επηρεάζεται από άλλους παράγοντες πέρα από το συνδυασμό των γονιδίων, υπάρχουν όμως κι άλλα χαρακτηριστικά που, αν και καθορίζονται επίσης γονιδιακά, μπορούν να αποκτήσουν διαφορετική έκφραση, ανάλογα με το γενικότερο περιβάλλον στο οποίο θα μεγαλώσει το παιδί. Μία τέτοια περίπτωση είναι το ύψος. Στην εποχή μας, δύο κοντοί γονείς μπορούν να αποκτήσουν ένα ψηλό παιδί και, σχεδόν σε κάθε περίπτωση, τα παιδιά είναι ψηλότερα από τους γονείς τους, επειδή τρέφονται καλύτερα από ό,τι αυτοί όταν ήταν στην ανάπτυξη. Κάποια χαρακτηριστικά είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς εάν είναι έμφυτα (δηλαδή αν σχετίζονται άμεσα με κάποιο γονίδιο) ή επίκτητα (δηλαδή αν επηρεάζονται κυρίως από τις συνθήκες μέσα στις οποίες ζει κάποιος), όπως π.χ. η εξυπνάδα ή το καλλιτεχνικό ταλέντο. Έτσι, ένα παιδί μπορεί να αναπτύξει αγάπη για τη ζωγραφική ή τη μουσική, επειδή ο μπαμπάς του είναι ζωγράφος ή μουσικός, αλλά μπορεί η έκφραση αυτού του ταλέντου να σχετίζεται περισσότερο με το ότι ζει σε ένα σπίτι όπου υπάρχουν παντού πινέλα και μπογιές ή μουσικά όργανα, αντίστοιχα.  Παρόμοιο, κι όμως μοναδικό  «Κι αν η κόρη μου, αντί για τα πράσινα μάτια μου, κληρονομήσει τη δειλία ή τα… ψωμάκια μου;», μπορεί να σκεφτεί μια μέλλουσα μαμά. Όλα είναι πιθανά, αλλά ένα είναι βέβαιο! Η Γενετική και η φύση έχουν εξασφαλίσει ότι το μωρό σας θα είναι ένα άτομο μοναδικό ανάμεσα στα δισεκατομμύρια που ζουν στον πλανήτη. Μπορεί να μοιάζει στη μαμά, τον μπαμπά ή κάποιον από τους παππούδες του (ή σε όλους αυτούς ταυτόχρονα), αλλά θα αναπτύξει τη δική του προσωπικότητα. Θα έχει χαρακτηριστικά που προέρχονται από δύο διαφορετικές γονιδιακές «τράπεζες», και τόση ομοιότητα με τους προγόνους του όση και πρωτοτυπία. Κι εσείς θα το αγαπήσετε για αυτό που είναι. Ένα παιδί που σαν κι αυτό δεν υπάρχει κανένα άλλο πουθενά. Το δικό σας παιδί! Η ψυχολογική διάσταση  Όταν λέμε για ένα νεογέννητο ότι έχει τα μάτια του μπαμπά του ή ότι είναι φτυστό η μαμά του, πέρα από τη διαπίστωση της ομοιότητας συμμετέχουμε στη δημιουργία ενός συνεκτικού ιστού της οικογένειας με το μωρό. Μοιάζει σαν να το καλωσορίζουμε σε μια ομάδα όπου ανήκει δικαιωματικά, αφού «η μύτη του είναι ίδια με της γιαγιάς του»! Κι αυτή η αναγνώριση είναι κάτι που και το ίδιο το μωρό έχει ανάγκη, προκειμένου να νιώσει ασφάλεια και να διαμορφώσει σιγά-σιγά μεγαλώνοντας τη δική του ταυτότητα. Αλλά και οι γονείς χρειάζονται αυτές τις «ομοιότητες» – ακόμα κι όταν είναι μόνο στη φαντασία τους. Γιατί μετά από τόσες εβδομάδες αναμονής, όταν φτάνει η «μεγάλη μέρα», νιώθουν την ανάγκη να υποδέχονται στη ζωή τους ένα πρόσωπο οικείο. Αναζητώντας τις ομοιότητες που έχει αυτό το μικροσκοπικό πλασματάκι, που εκ των πραγμάτων μοιάζει λίγο… εξωγήινο, αναζητούν κάποιους πρώτους τρόπους να «δεθούν» μαζί του. Ωστόσο, είναι καλό, καθώς το παιδί μεγαλώνει, να μην εστιάζετε διαρκώς στα στοιχεία που θεωρείτε ότι έχει κληρονομήσει από κάποιον, ακόμα κι όταν δεν είναι αρνητικά («είσαι ξεροκέφαλη, σαν τη μητέρα σου»), αλλά θετικά («είσαι μαθηματικό μυαλό, σαν τον πατέρα σου»). Το παιδί χρειάζεται ανεξαρτησία για να αναπτύξει τη δική του προσωπικότητα. Διαφορετικά, κινδυνεύει να «παγιδευτεί» ανάμεσα στην εικόνα που έχουν οι άλλοι για εκείνο -και την οποία νιώθει υποχρέωσή του να επιβεβαιώσει- και σε αυτό που πραγματικά είναι. Με τη συνεργασία του Κωνσταντίνου Πάγκαλου (ιατρός γενετιστής) και της Βάσως Μακαρώνη (ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος).