Αν και συνήθως όταν ακούμε τον όρο «υποβοηθούμενη αναπαραγωγή» το μυαλό μας πάει κατευθείαν στη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF), ωστόσο η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Μπορεί η εξωσωματική γονιμοποίηση ν’ αποτελεί την κυριότερη επεμβατική μέθοδο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι η μοναδική διαθέσιμη θεραπευτική επιλογή για κάθε περίπτωση υπογόνιμου ζευγαριού. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ίσως είναι η τελευταία επιλογή αφού πρώτα έχουν προηγηθεί μία αλληλουχία θεραπευτικών επιλογών που μπορούν να προσφέρουν με πιο εύκολο και απλό τρόπο το επιθυμητό αποτέλεσμα σε επιλεγμένες περιπτώσεις υπογονιμότητας. Βασική προϋπόθεση πριν το ζευγάρι αποφασίσει να μπει σε οποιαδήποτε διαδικασία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι να έχει κάνει τις παρακάτω εξετάσεις:
– Γυναίκα – Υστεροσαλπιγγογραφία. Να βεβαιωθεί ότι το ωάριο που παράγεται αξιοποιείται από την σάλπιγγα. Αυτή η εξέταση γίνεται από ακτινολόγο λίγες μέρες μετά την εμμηνορρυσία, με έκχυση σκιαγραφικού υγρού ώστε να φανεί κατά πόσο οι σάλπιγγες είναι διαβατές. – Άνδρας – Σπερμοδιάγραμμα. Για να ελέγξει τον αριθμό των σπερματοζωαρίων, την κινητικότητα και τη μορφολογία τους. Το σπερμοδιάγραμμα δεν δείχνει αν το σπέρμα είναι γόνιμο – ακόμη κι αν οι τρεις παράμετροι που αναφέραμε είναι καλές. Φαίνεται μόνο κατά πόσο η σύσταση του σπέρματος είναι φυσιολογική. Παρακολούθηση της ωοθυλακιορρηξίας Ωοθυλακιορρηξία ή ωορρηξία είναι η διαδικασία κατά την οποία απελευθερώνονται ένα ή περισσότερα ωάρια από μία από τις ωοθήκες. Μιλάμε απλά για την γόνιμη φάση του εμμηνορρυσιακού κύκλου. Με τη βοήθεια του υπερηχογραφήματος ο γυναικολόγος παρακολουθεί την ανάπτυξη των ωοθυλακίων, ώστε να συστήσει στο ζευγάρι ερωτική επαφή τις ημέρες της πιθανής ωορρηξίας. Για καλύτερο έλεγχο και προγραμματισμό του χρόνου ωοθυλακιορρηξίας μπορεί να γίνει στη γυναίκα μία υποδόρια ένεση χοριακής γοναδοτροπίνης που βοηθά στην ελευθέρωση του ωαρίου, ώστε να ακολουθήσει η ερωτική επαφή που θα οδηγήσει στη σύλληψη, με περισσότερες πιθανότητες. Η μέθοδος αυτή συστήνεται σε γυναίκες που είναι υγιείς αλλά δεν έχουν σταθερό κύκλο. Η συνεργασία της γυναίκα κρίνεται απαραίτητη γιατί εκτός των άλλων θα πρέπει να υποβάλλεται σε υπερηχογραφικό έλεγχο σε πολύ τακτά χρονικά διαστήματα. Σπερματέγχυση Η σπερματέγχυση (τεχνητή γονιμοποίηση) είναι η πιο παλαιά μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Στις μέρες μας, εφαρμόζεται συνήθως μόνον η ενδομήτριος σπερματέγχυση, που είναι και η πρώτη επιλογή σε νεαρές γυναίκες με διαβατές σάλπιγγες, σε περιπτώσεις ανεξήγητης υπογονιμότητας, όταν υπάρχουν προβλήματα ωοθυλακιορρηξίας, σε περιπτώσεις ήπιων προβλημάτων στον αριθμό και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων καθώς ακόμη και σε περιπτώσεις στυτικής δυσλειτουργίας του άνδρα. Προτείνεται όταν το πρόβλημα υπογονιμότητας σχετίζεται με τη διαδρομή του σπέρματος μέσω του κόλπου και του τραχήλου. Όταν πολύ λίγα κινητά σπερματοζωάρια επιζούν μετά τη «διαδρομή» τους στο γυναικείο σώμα, αυτή η μέθοδος άμεσης τοποθέτησης σπέρματος στη μήτρα μπορεί να είναι αποτελεσματική. Δεν πρέπει να τη συγχέετε με την εξωσωματική γονιμοποίηση. Με υπέρήχους ο γιατρός εντοπίζει την γόνιμη μέρα της γυναίκας και με την βοήθεια ενός καθετήρα τοποθετεί το σπέρμα (που έχει υποστεί κατάλληλη επεξεργασία) μέσα στη μήτρα, κοντά στη σάλπιγγα ώστε τα σπερματοζωάρια να συναντήσουν το ωάριο και να το γονιμοποιήσουν. Η διαδικασία είναι απλή, δεν απαιτεί νάρκωση και η γονιμοποίηση γίνεται μέσα στο σώμα της γυναίκας. Η διαδικασία της ενδομήτριας σπερματέγχυσης συνδυάζεται με ήπια φαρμακευτική αγωγή για την καλύτερη ανάπτυξη ωοθυλακίων και ωαρίων, ώστε η πιθανότητα εγκυμοσύνης με τη μέθοδο αυτή να μεγιστοποιηθεί. Εξωσωματική Γονιμοποίηση Πρόκειται για τη διαδικασία κατά την οποία αρχικά γίνεται λήψη των ωαρίων και του σπέρματος των δύο συντρόφων, που κατόπιν τοποθετούνται σε ειδικές συνθήκες καλλιέργειας στο εργαστήριο, με στόχο την πραγματοποίηση της γονιμοποίησης. Τα γονιμοποιημένα ωάρια αναπτύσσονται στο εργαστήριο, μέχρι τα αναπτυσσόμενα έμβρυα να μεταφερθούν στη μήτρα την κατάλληλη χρονική στιγμή. Διαδικασία: Η γυναίκα αρχίζει φαρμακευτική αγωγή για πολλαπλή ωορρηξία (που συνήθως διαρκεί 10 με 12 μέρες), ώστε να παραγάγει αρκετά ωάρια (φυσιολογικά παράγει ένα, αλλά στην εξωσωματική χρειάζονται περισσότερα). Γύρω στην 13η ή 14η μέρα του κύκλου, όταν πλησιάζει η ωορρηξία, δίνεται διακολπική ωοληψία με ελαφριά νάρκωση και παρακέντηση. Η ολιγόλεπτη και ανώδυνη αυτή διαδικασία πραγματοποιείται με την βοήθεια υπερήχων. Την ίδια μέρα ο άντρας συλλέγει το σπέρμα του και το δίνει στο εργαστήριο για γονιμοποίηση. Στο εμβρυολογικό εργαστήριο ο εμβρυολόγος θα αναζητήσει τα ωάρια που υπάρχουν στο ωοθυλακικό υγρό. Αφού βρεθεί ένα ή περισσότερα ωάρια, απομονώνονται, καθαρίζονται και τοποθετούνται στον επωαστικό κλίβανο μαζί με τα σπερματοζωάρια. όπου μία με δύο ώρες αργότερα θα γίνει η γονιμοποίηση. Ύστερα από 3 ή και 5 μέρες, αν τα ωάρια έχουν γονιμοποιηθεί (δεν συμβαίνει πάντα) και αν τα έμβρυα που έχουν προκύψει έχουν διαιρεθεί σωστά, γίνεται η εμβρυομεταφορά, δηλαδή η μεταφορά 3-4 εμβρύων στην μήτρα. Η επέμβαση διαρκεί λίγα λεπτά. Δεν απαιτεί νάρκωση αλλά είναι εξαιρετικά λεπτή. Η γυναίκα επιστρέφει σπίτι της, ξεκουράζεται λίγο και από την επόμενη μέρα μπορεί να ξαναρχίσει τις συνηθισμένες της δραστηριότητες ακολουθώντας ταυτόχρονα ορμονική φαρμακευτική αγωγή. Σε 15 μέρες θα ξέρει αν έχει μείνει έγκυος ή όχι, δηλαδή αν έχει «κρατήσει» το έμβρυο ή αν αυτό έχει αποβληθεί. Αυτές οι δύο εβδομάδες αναμονής τις περισσότερες φορές προκαλούν μεγάλο άγχος στους υποψήφιους γονείς. Σε περίπτωση αποτυχίας η προσπάθεια μπορεί να επαναληφθεί μετά από τρεις μήνες. Μικρογονιμοποίηση Στις περιπτώσεις που το σπέρμα είναι κακής ποιότητας, η συμβατική μέθοδος είχε μικρά ποσοστά γονιμοποίησης σε προηγούμενες προσπάθειες ή ο εμβρυολόγος «υποπτεύεται» κακή ποιότητα ωαρίων, τότε εφαρμόζεται η μέθοδος της μικρογονιμοποίησης (ICSI), δηλαδή η ενδοκυτταροπλασματική (ενδοωαριακή) ένεση σπερματοζωαρίου. Η τεχνική αυτή περιλαμβάνει την επιλογή ενός σπερματοζωαρίου από τον γιατρό σας, με βάση τη μορφολογία και την κινητικότητά του, και την έγχυση αυτού του σπερματοζωαρίου μέσα σε ένα ωάριο. «Παγιδεύει» λοιπόν ένα σπερματοζωάριο στο εσωτερικό μιας πάρα πολύ λεπτής γυάλινης βελόνας και στη συνέχεια το εισάγει στο εσωτερικό του ωαρίου, προκειμένου να το γονιμοποιήσει. Το επόμενο στάδιο είναι παρόμοιο με αυτό της συμβατικής γονιμοποίησης, δηλαδή τοποθέτηση του τρυβλίου όπου έγινε η γονιμοποίηση έως την επόμενη ημέρα το πρωί, οπότε και παρατηρούμε τα ωάρια με σκοπό να διαπιστώσουμε ποια έχουν γονιμοποιηθεί και ποια όχι. Η τεχνική αυτή έχει δώσει τη λύση σε ζευγάρια όπου υπάρχει έντονος ο ανδρικός παράγοντας υπογονιμότητας. Χρειάζεται μόνο ένα σπερματοζωάριο, ακόμα και χαμηλής κινητικότητας, προκειμένου να επιτευχθεί γονιμοποίηση του ωαρίου. Με την συνεργασία του κ. Πέτρου Στεφανή (Μαιευτήρας-Γυναικολόγος εξειδικευμένος στην εξωσωματική γονιμοποίηση)