Πριν από κάποια χρόνια, η εικόνα ενός γονιού που μεγάλωνε μόνος το παιδί του αποτελούσε ταμπού και προκαλούσε συχνά αρνητική κριτική και πικρά σχόλια. Όμως, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, με τη βελτίωση του μορφωτικού, κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου, επέφερε σημαντικές αλλαγές στις σχέσεις των δύο φύλων. Τα χωρισμένα ζευγάρια ή οι ανύπαντρες μητέρες δεν αισθάνονται πια ότι στοχοποιούνται και περιθωριοποιούνται όπως συνέβαινε παλαιότερα. Σε αυτή την κατεύθυνση έχει συμβάλλει η οικονομική χειραφέτηση της γυναίκας, που δεν αισθάνεται υποχρεωμένη ή και καταδικασμένη να ακολουθήσει… τη μοίρα της σε μια σχέση που δεν την ικανοποιεί, επειδή είναι οικονομικά εξαρτώμενη.
Έτσι, ο αριθμός των διαζυγίων έχει τετραπλασιαστεί τα τελευταία 30 χρόνια. Παράλληλα, ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός γυναικών αποφασίζει να αποκτήσει παιδί εκτός γάμου. Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους, όπως π.χ. η προχωρημένη ηλικία για τεκνοποίηση ή η έλλειψη σταθερής σχέσης κλπ. Αν προσθέσουμε και τις περιπτώσεις χηρείας, αντιλαμβανόμαστε ότι πολλά παιδιά σήμερα μεγαλώνουν με τον ένα γονιό τους. Ένας γονιός πολλοί ρόλοι Ο γονέας που μεγαλώνει μόνος τα παιδιά του, καλείται να αναλάβει πολλαπλούς ρόλους. Αρχικά, να διαχειριστεί τις οικονομικές δυσκολίες που μπορεί να είναι και πολύ σοβαρές, ειδικά στις περιπτώσεις που αφορούν ανύπαντρες μητέρες και χήρες, συχνά όμως και τις διαζευγμένες, όπου ναι μεν υπάρχει ο άλλος γονιός, αλλά δεν συνεισφέρει οικονομικά. Παράλληλα, είναι επιφορτισμένοι με τα πρακτικά θέματα της οικογένειάς τους και την κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών των παιδιών τους, ακόμα και στην περίπτωση του διαζυγίου, όταν ο γονιός που απουσιάζει δεν συμμετέχει στην καθημερινότητα των παιδιών του. Η κοινωνική ζωή ενός τέτοιου γονέα συχνά περιορίζεται, και φαίνεται ότι υπάρχει μια τάση κοινωνικού αποκλεισμού, δεδομένου ότι αποφεύγει να συναναστρέφεται με «ανόμοιες» οικογένειες, ενώ συχνά νιώθει ότι δεν είναι επιθυμητός ο ίδιος, ούτε και τα παιδιά του. Συνήθως αναζητά παρέες με άτομα που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τον ίδιο. Όλα αυτά λειτουργούν πιεστικά στην ψυχολογία του, με αποτέλεσμα να φαίνεται ανασφαλής, αγχωμένος, απαισιόδοξος ή να κατακλύζεται από αρνητικές σκέψεις για το μέλλον του ίδιου και των παιδιών του. Για πολλές μητέρες, η μονογονεϊκότητα συνεπάγεται μοναχικότητα, απομόνωση και αδυναμία δημιουργίας ερωτικών σχέσεων.
Ο ψυχισμός των παιδιών Σε περίπτωση διαζυγίου, τα παιδιά πληγώνονται από τη διάσπαση της οικογένειάς τους και από το γεγονός ότι απομακρύνεται ο ένας τους γονιός από το σπίτι. Το πώς θα επιδράσει αυτό το τραυματικό γεγονός στη ζωή τους εξαρτάται από τις συνθήκες που προηγήθηκαν του διαζυγίου, τα βιώματά τους, τη σχέση που έχουν αναπτύξει με το γονιό που απουσιάζει, τη μετέπειτα σχέση των δύο γονιών, τη συχνότητα της επικοινωνίας τους με το γονιό που απουσιάζει, τη διαθεσιμότητα του άλλου κλπ.
Τα πιο συνηθισμένα συναισθήματα των παιδιών στη νέα κατάσταση της οικογένειάς τους είναι: άγχος, αγωνία, η θλίψη, ενοχές, τα οποία εκφράζονται με προβλήματα στη συμπεριφορά, όπως επιθετικότητα, αρνητισμός, ένταση, αναίτια κλάματα κλπ., στις συνήθειες ύπνου ή του φαγητού, στη σχολική τους επίδοση κλπ. Όταν λείπει από την οικογένεια ο ένας γονιός, τα παιδιά αισθάνονται ενοχές για ενδεχόμενη δική τους ευθύνη, καλούνται να διαχειριστούν την ανασφάλεια και το φόβο μήπως χάσουν και τον άλλο γονιό τους, βιώνουν το πένθος για τον εκλειπόντα, την πιθανή κακή ψυχολογική κατάσταση του εναπομείναντα γονιού κλπ. Σε κάθε περίπτωση, ο τρόπος που τα παιδιά βιώνουν την αλήθεια της οικογένειάς τους εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους, όπως η ηλικία τους, τα βιώματά τους, η ωριμότητά τους, η σχέση με το γονέα που απουσιάζει, κυρίως όμως από τον τρόπο που ο γονιός με τον οποίο μένουν διαχειρίζεται την κατάσταση και το πόσο συναισθηματικά διαθέσιμος είναι.
Πώς να βοηθήσω τα παιδιά μου; 1. Είναι σημαντικό οι γονείς που μεγαλώνουν μόνοι τα παιδιά τους να προσπαθούν να εντάσσονται ενεργά στο κοινωνικό σύνολο, να διατηρούν σχέσεις με άλλες, «ολοκληρωμένες» οικογένειες, να είναι ανοιχτοί στην επικοινωνία με τα παιδιά τους και να είναι ειλικρινείς προς αυτά. 2. Να τους δίνουν τη δυνατότητα να εκφράζουν τα συναισθήματά τους αλλά και τυχόν απορίες τους, και να είναι πρόθυμοι να τους δώσουν απαντήσεις κατανοητές για την ηλικία τους. 3. Να μην εξαρτώνται συναισθηματικά από αυτά και να μην αναλαμβάνουν ρόλους ή ευθύνες που δεν είναι για την ηλικία τους. 4. Να τονίζουν στα παιδιά τους πόσο πολύ τα αγαπούν, αλλά να το δείχνουν κιόλας. 5. Να μη διστάζουν να ζητούν τη βοήθεια συγγενών ή και φίλων.
Αν υπάρχει ένα καλό δίκτυο στενών φίλων ή συγγενών, η ζωή του γονέα διευκολύνεται πολύ. Ένα σημαντικό πρόβλημα που υπάρχει και ενδέχεται να λειτουργήσει καθοριστικά για το μέλλον είναι η οικονομική κατάσταση της μονογονεϊκής οικογένειας, η οποία συνήθως δεν είναι καλή, καθώς η κρατική υποστήριξη στους μόνους γονείς λάμπει… δια της απουσίας της. Παλαιότερα, την απουσία του Κράτους Πρόνοιας κάλυπταν οι οικογένειες των γονέων, σήμερα όμως, με τις περικοπές στους μισθούς, τις συντάξεις και την ανεργία, τι θα γίνει;
Μονογονεϊκοί Σύλλογοι στην Ελλάδα
-Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, τηλ.: 213-1511114-121.
-Κοινωνικές Υπηρεσίες Δήμων.
-ΟΑΕΔ Κεντρική Υπηρεσία-Διοίκηση, τηλ.: 210-9989183.
-Κέντρο Προστασίας Παιδιού «Η Μητέρα», τηλ.: 213-2015700.
Με τη συνεργασία της Αλεξάνδρας Καππάτου (Ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος-συγγραφέας, www. akappatou.gr) και της Ελένης Τάτση (Προϊσταμένη του Τμήματος Αντιμετώπισης της Βίας Λόγω Φύλου, Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων).