Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή. Οι απόψεις διίστανται: «καλύτερα διαζύγιο, παρά καθημερινοί καυγάδες» … «το παιδί χρειάζεται και τους δύο γονείς» …«αν ο γονιός είναι ευτυχισμένος, είναι και το παιδί ευτυχισμένο» …«τα παιδιά έχουν πάντοτε προτεραιότητα». Αυτή η φράση «για χάρη των παιδιών» μπορεί κρύβει προβληματισμούς σχετικά με τις επιπτώσεις ενός διαζυγίου στα παιδιά… στην πραγματικότητα όμως, μπορεί να κρύβει και πολλές ανασφάλειες. Πολλές φορές, όταν ένα ζευγάρι μένει μαζί μόνο «για τα παιδιά», ουσιαστικά αποποιείται των ευθυνών του για την άμεση αντιμετώπιση της άσχημης κατάστασης που βιώνει. Έτσι άθελα τους, οι δύο σύντροφοι και γονείς, «χρησιμοποιούν» παιδί ως «άλλοθι», με αποτέλεσμα τη διαιώνιση μιας δυσλειτουργικής, και πολλές φορές παθολογικής κατάστασης στην οποία ουσιαστικά υποφέρουν όλα τα μέλη της οικογένειας ενώ στην πραγματικότητα οι λόγοι που το ζευγάρι δεν αποφασίζει να χωρίσει είναι άλλοι, κυρίως δισταγμοί, φόβοι και ανασφάλειες: «Μπορώ να ζήσω χωρίς αυτόν/ήν;», «Κι αν μείνω μόνη/ος;» «Θα μπορέσω να τα βγάλω πέρα οικονομικά;», «Και αν τα παιδιά μου το καταλογίζουν μια ζωή;», που κάνουν την απόφαση του χωρισμού δύσκολη, πολλές φορές αδύνατη. – Ο φόβος της πιθανής αρνητικής επίδρασης στα παιδιά: Αυτό που θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι τις περισσότερες φορές, δεν είναι αυτό καθ’ αυτό το γεγονός του διαζυγίου που πληγώνει τα παιδιά. Η κα Αναστασία Φρόντζου-Χρηστίδη μας εξηγεί ότι «τα περισσότερα παιδιά που έρχονται σ’ αυτή τη θέση υποστηρίζουν, ότι η πιο άσχημη περίοδος γι’ αυτά, δεν ήταν αυτή που οι γονείς τους πήραν το διαζύγιο, αλλά το χρονικό διάστημα πριν την οριστική απόφαση για χωρισμό. Εκείνο το διάστημα, με τις εντάσεις, τους τσακωμούς, τις λεκτικές και, όχι μόνο, επιθέσεις μεταξύ των γονέων. Τότε που η ψυχρότητα, η καταπίεση, ο ψυχολογικός πόλεμος και οι ατέλειωτοι καυγάδες, ανάγκαζαν τα παιδιά να κλαίνε, να κλείνουν τ’ αυτιά τους, να μην μπορούν να κοιμηθούν ή ακόμα και να θέλουν να φύγουν μακριά. Εκείνο το διάστημα είναι η μεγαλύτερη τραυματική εμπειρία για τα παιδιά, με έντονες μνήμες και μεγάλο ψυχολογικό φορτίο. Και σ’ αυτές τις περιπτώσεις, το διαζύγιο, κατά μία άποψη, απελευθερώνει τα παιδιά από το αδιέξοδο και είναι σαφώς προτιμότερο από το να βιώνουν μία αρρωστημένη κατάσταση, την οποία οι γονείς δεν μπορούν να ελέγξουν». Όταν λοιπόν οι γονείς αποφασίσουν, παρά τις αγεφύρωτες διαφωνίες τους, να παραμείνουν κάτω από μία στέγη αποδεχόμενοι μία ψυχρή συμβίωση, με την λογική «θα ζούμε τυπικά, χωρίς καυγάδες για το καλό των παιδιών μας» αυταπατώνται οικτρά. Και αυτό γιατί τα παιδιά δεν πληγώνονται μόνο από τους καυγάδες και τους τσακωμούς, αλλά και από την ψυχρότητα, την έλλειψη τρυφερότητας και αγάπης, κάτι που επηρεάζει μελλοντικά την ζωή του και στις σχέσεις του. – Οικονομική ανασφάλεια : Αυτή είναι ίσως και ο πιο συνηθισμένος ανασταλτικός παράγοντας για την απόφαση ενός διαζυγίου. Ιδιαίτερα δε, όταν υπάρχουν αντικειμενικές δυσκολίες και όχι σταθερή εργασία. – Δεν αξίζω τίποτα καλύτερο: Αυτό το συναίσθημα αφορά τον σύντροφο που μέσα στον γάμο του έχει νιώσει, εκτός από την απόλυτη απόρριψη, αλλά και ψυχολογική ή ακόμα χειρότερα και σωματική κακοποίηση. Αφορά συνήθως τις γυναίκες οι οποίες σιγά σιγά αποκτούν χαμηλή αυτοεκτίμηση και που πέφτουν στην παγίδα «εγώ φταίω, μου αξίζει και γι’ αυτό πρέπει να υπομείνω». – Μπορώ να αντέξω τη μοναξιά; Η πιθανότητα ότι μπορεί να μην βρεθεί άλλος σύντροφος και να περάσουν την υπόλοιπη ζωή τους μοναχικά είναι κάτι που τρομοκρατεί πολλούς. Επιπλέον το άγχος για οτιδήποτε νέο, το οποίο μπορεί να αποδειχθεί χειρότερο από το τωρινό, αποτελεί επίσης ανασταλτικό παράγοντα. – «Τι θα πει ο κόσμος;» : Ένας άνθρωπος που έχει γαλουχηθεί να ζει με ενοχές, με το «τι θα πει ο κόσμος», θα είναι σχεδόν πάντα υποταγμένος στις ανάγκες των άλλων, θα παραμερίζει σχεδόν πάντα τις επιθυμίες του, τα όνειρα του, θα συμβιβάζεται εφόρου ζωής, όχι πάντα επειδή το θέλει αλλά επειδή «έτσι πρέπει». Ξεσπάσματα και λαχτάρα για αλλαγή κατά καιρούς θα έχει, αλλά πολύ δύσκολα θα κάνει την υπέρβαση. – Εγωισμός: το μεγαλύτερο αγκάθι-κίνδυνος της σχέσης: Ακούγεται απίστευτο, κι όμως, σύμφωνα με την εμπειρία της κας Αναστασίας Φρόντζου-Χρηστίδη, είναι από τα πιο συνήθη και πιθανά σενάρια, οι δύο σύντροφοι να θέλουν ο ένας τον άλλον, να είναι ερωτευμένοι μεταξύ τους, να μην θέλουν να χωρίσουν αλλά για καθαρά εγωιστικούς λόγους να μην θέλουν να το παραδεχτούν, οπότε παρουσιάζουν τη δικαιολογία «μαζί, για χάρη των παιδιών». Είναι πραγματικά λυπηρό, ο εγωισμός και η άποψη «δεν θα του/της δείξω ότι υποφέρω για χάρη της/του», να μην αφήνουν τους δυο συντρόφους να εκφράσουν τα πραγματικά τους αισθήματα από φόβο να μην εκτεθούν. Είναι υποτιμητικό τελικά να λες στο σύντροφό σου «σ’ αγαπώ και δεν θέλω να σε χάσω»; Στα μάτια των παιδιών… Κακά τα ψέματα, το διαζύγιο είναι μια τραυματική εμπειρία για τα παιδιά. Ξαφνικά η σιγουριά και η ασφάλεια που νιώθουν εξαφανίζεται. Αισθάνονται μετέωρα και αναρωτιούνται τι έφταιξε και οι γονείς του δεν μπορούν να συμβιώσουν. Το ερώτημα που αντιμετωπίζουν είναι «Μήπως η αιτία είμαι εγώ;» Και αυτό είναι ένα μεγάλο χτύπημα για εκείνα. Οι ενοχές αυτών των παιδιών φαίνεται να μεγαλώνουν ακόμη περισσότερο, μιας και θεωρούν πως το διαζύγιο είναι η τιμωρία τους για την άτακτη συμπεριφορά τους, για τους χαμηλούς βαθμούς στο σχολείο ή για το γεγονός ότι μάλωσαν με το μικρότερο αδερφάκι τους. Η ανάπτυξη των παιδιών στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, βασίζεται στον ιδιαίτερο δεσμό γονέα – παιδιού, οπότε συσχετίζεται στενά με τη συναισθηματική κατάσταση και την ψυχολογική επάρκεια του γονέα και την σταθερότητα του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την κα Αναστασία Φρόντζου – Χρηστίδη, «Το πώς θα αντιδράσει το κάθε παιδί στο διαζύγιο των γονιών του, εξαρτάται από την προσωπικότητά του, από τη συγκρότηση και ψυχοσυναισθηματική του ωριμότητα, από την ηλικία του, από τη σχέση που έχει με τους γονείς του, από την ένταση και τη διάρκεια των γονεϊκών συγκρούσεων αλλά και από την ικανότητα των γονέων να διαχειρίζονται κρίσιμες καταστάσεις. Σε γενικές γραμμές, το διαζύγιο είναι ένας παράγοντας αποσταθεροποίησης για τα παιδιά, τα οποία μπορεί να εκδηλώσουν φόβο και ανασφάλεια για την καθημερινότητά τους, για το μέλλον τους. Επίσης, άρνηση, καθώς δυσκολεύονται να πιστέψουν πως οι γονείς θα πάρουν διαζύγιο και πως αυτά θα γίνουν «παιδιά χωρισμένων γονιών». Μπορεί να νιώθουν λύπη, απόρριψη, ακόμα και εγκατάλειψη. Κάποια εκφράζουν θυμό και επιθετικότητα, ειδικά σ’ αυτούς που προσπαθούν να τα στηρίξουν. Κάποια άλλα δείχνουν υπερωριμότητα, και αναλαμβάνοντας το ρόλο του δυνατού, προσπαθούν να υποστηρίξουν ψυχολογικά τον ασθενέστερο – κατά τη γνώμη τους – γονέα, κάτι εξαιρετικά επικίνδυνο για τις ψυχικές αντοχές του παιδιού. Τέλος, αρκετά συχνή και αναμενόμενη είναι η εμφάνιση ψυχοσωματικών προβλημάτων στα παιδιά (κοιλόπονοι, κεφαλόπονοι, διαταραχές ύπνου και σίτισης, χαμηλές σχολικές επιδόσεις κοκ) καθώς επίσης και οι παλινδρομήσεις, όπως για παράδειγμα η επιστροφή στην πάνα ή η υιοθέτηση ενός πιο μωρουδίστικου τρόπου ομιλίας». Πριν πείτε «διαζύγιο», προσπαθήστε περισσότερο για την σχέση σας Δυστυχώς είναι λίγα τα ζευγάρια που αναζητούν τη βοήθεια ειδικών και αυτό γίνεται αφού αποφασίσουν οριστικά να πάρουν διαζύγιο. Κυρίως θέλουν στήριξη για να βοηθήσουν τα παιδιά τους ν’ αποδεχτούν το γεγονός. Έτσι παίρνουν βοήθεια μόνο σε σχέση με το παιδί τους (συνήθως αφού πραγματοποιηθεί και η απομάκρυνση ενός από τους δύο γονείς από το σπίτι) που είναι και η πιο τραυματική εμπειρία όλης της ψυχολογικής διαδικασίας του διαζυγίου. Η σωστή στιγμή όμως, για να απευθυνθεί κανείς σε κάποιον ειδικό σύμβουλο οικογένειας, είναι όταν διαπιστώνει ότι τα προβλήματα στην σχέση του αρχίζουν να γίνονται όλο και περισσότερα και να προκαλούν συγκρούσεις. Ο σύμβουλος μπορεί να βοηθήσει τους συζύγους να συνειδητοποιήσουν τα προβλήματά τους, να «βάλουν κάτω» τα δεδομένα τους και να ανακαλύψουν τις επιλογές που υπάρχουν, όσον αφορά στο τι θα κάνουν στη συνέχεια. Έτσι το ζευγάρι έχει σημαντικές πιθανότητες να εξισορροπήσει την σχέση του και ν’ ανακτήσει την συντροφικότητά του, ώστε να παίρνουν και οι δύο ικανοποίηση από την ζωή τους. Είναι σημαντικό να βελτιώσουν την καθημερινότητά τους και να νιώσουν και οι δυο τους καλύτερα. Ο γάμος δεν μπορεί να είναι σωστός όταν ο ένας αισθάνεται ότι είναι το «θύμα» που κάνει συνεχώς υποχωρήσεις. Επίσης είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην ωραιοποιείτε το διαζύγιο στο μυαλό σας. Τα πραγματικά συναινετικά διαζύγια, στα οποία οι γονείς φέρονται ευγενικά ο ένας στον άλλο και επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στις ανάγκες των παιδιών, είναι σπάνια. Συνήθως, τα ζευγάρια που δεν μπορούν να λειτουργήσουν σε ένα γάμο, δεν καταφέρνουν να συνεργαστούν μετά το διαζύγιο. Εκτός από αυτό, αρκετοί γονείς μπορεί να φαντάζονται ότι το διαζύγιο θα ακολουθήσει η έντονη κοινωνική ζωή και οι ξέγνοιαστες σχέσεις, για να ανακαλύψουν τελικά ότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι, αφού η πραγματικότητα του διαζυγίου συνοδεύεται συνήθως από οικονομικές διεκδικήσεις, επιμέλειες των παιδιών, προγράμματα επισκέψεων και διακοπών και πολλούς κανόνες. Κανένας γάμος δεν είναι στατικός, αλλά μια πραγματικότητα που περνάει μεταβατικές περιόδους. Τα ζευγάρια θα πρέπει να εξαντλήσουν όλα τα περιθώρια επίλυσης των προβλημάτων τους, να προσπαθήσουν με κάθε τρόπο να βρουν γέφυρες επικοινωνίας πριν καταλήξουν στην απόφαση του διαζυγίου. Η επιμονή, υπομονή, σεβασμός και η επικοινωνία και από τις δύο πλευρές είναι απαραίτητες. Υπάρχει ανώδυνο διαζύγιο; Ένα διαζύγιο μπορεί να φαίνεται ότι είναι η «λύση» στα προβλήματα ενός γάμου, αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Όπως συνηθίζεται να λέγεται «κάθε διαζύγιο είναι ένας μικρός θάνατος». Ας μη ξεχνάμε ότι κάθε ζευγάρι ξεκινά με όνειρα για να κοινή πορεία όπου θα γεράσουν ήρεμα και ευτυχισμένα, θα μοιραστούν και θα δημιουργήσουν πράγματα μαζί, θα φροντίζει ο ένας τον άλλο και αντ΄ αυτού βιώνουν και οι δύο μία περίοδο συγκρούσεων, θυμού, πόνου, λύπης που καταλήγει στην πλήρη ρήξη και τον οριστικό χωρισμό. Οι δύο πρώην σύντροφοι «πενθούν» την απώλεια ενός σημαντικού μέρους της ζωής τους σε υπαρξιακό επίπεδο. Γι’ αυτό και είναι λάθος να πιστέψουμε ότι μπορεί να υπάρξει «ιδανικό» διαζύγιο. Κάθε διαζύγιο κρύβει συνήθως έντονο θυμό λόγω των όλων εκείνων των ανεκπλήρωτων επιθυμιών, των κρυφών ή φανερών «θέλω», που δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν οι σύντροφοί μεταξύ τους. Έτσι, όταν το ζευγάρι χωρίζει, νιώθει θυμωμένο ο ένας για τον άλλο. Συνεπώς δε νοείται ανώδυνο διαζύγιο, ούτε για το ζευγάρι, ούτε ασφαλώς ούτε και για τα παιδιά. Πείτε «ναι» στο διαζύγιο όταν: • Οι καβγάδες διεξάγονται με άσχημο τρόπο μπροστά στο παιδί. Όταν κυριαρχεί ένα μόνιμο και καθημερινό πολεμικό κλίμα, όπου οι γονείς τσακώνονται διαρκώς και η επιθετικότητα τους, καταστρέφει κάθε ευκαιρία χαράς και ευτυχίας εντός του σπιτιού. Σε τέτοιες περιπτώσεις τα περισσότερα παιδιά θα εύχονταν να σταματήσει αυτή η ένταση, νιώθοντας ανακούφιση όταν τελικά, δοθεί τέλος ακόμα και με ένα διαζύγιο. • Μένουμε σε μια τελειωμένη συναισθηματική αλλά και ερωτική σχέση, αποκλειστικά και μόνο για χάρη του παιδιού και το δείχνουμε. Για ένα παιδί είναι τεράστιο το βάρος της ευθύνης για την ευτυχία ή την δυστυχία των γονιών του. Φράσεις όπως «Αν δεν ήσουν εσύ, θα είχα φύγει» ή «Μόνο για σένα τα κάνω όλα αυτά» ή «Μόνο εσύ μου δίνεις πλέον χαρά στην ζωή μου» καλό είναι ν’ αποφεύγονται γιατί δημιουργούν έντονες συναισθηματικές πιέσεις σε ένα παιδί, που τις περισσότερες φορές δεν μπορεί ν’ αντέξει. • Υπάρχει έντονη ψυχολογική ή σωματική κακοποίηση στην οικογένεια ή σοβαρό πρόβλημα εθισμού σε ουσίες (ναρκωτικά, αλκοόλ) και άλλες παθολογικές καταστάσεις (τζόγος, παρανομίες). Τα πρότυπα που δίνουμε σ’ ένα παιδί είναι σημαντικά. Δεν θα θέλαμε να αντιγράφει κακές συμπεριφορές και να δυσκολευτεί και στις δικές του σχέσεις, αργότερα. Και πάνω απ’ όλα, δεν επιτρέπουμε να κακοποιείται και το ίδιο. Καλό είναι να το προστατεύσουμε από νωρίς! Με την συνεργασία της κας Αναστασίας Φρόντζου – Χρηστίδη (Σύμβουλος Σχέσεων παιδιού & οικογένειας)