Σίγουρα έχετε εξηγήσει στο παιδί σας ότι δεν πρέπει να πλησιάζει το χεράκι του κοντά στον αναμμένο φούρνο ή να βάζει τα δάχτυλα στις πρίζες. Έχετε, όμως, μιλήσει καθόλου μαζί του για κάποιους άλλους κινδύνους από τους οποίους πρέπει να προφυλαχθεί, όπως π.χ. από ένα θείο που το αγκαλιάζει πιο… σφιχτά από όσο εκείνο θα ήθελε; Οι περισσότεροι γονείς νιώθουν άβολα όταν επιχειρούν να ανοίξουν μια τέτοια κουβέντα, κυρίως επειδή αισθάνονται ότι αναγκάζουν το παιδί τους να κατέβει από το ροζ συννεφάκι της αθωότητας, στο οποίο τα παιδιά θα έπρεπε να «κατοικούν» δικαιωματικά. Είναι η στιγμή να του διδάξετε ότι δεν πρέπει να εμπιστεύεται τυφλά τον οποιονδήποτε, ότι τα φιλιά και τα χάδια δεν είναι πάντα «αθώα» και ότι τελικά υπάρχουν σε αυτό τον κόσμο άνθρωποι που μπορεί να θελήσουν το κακό του. Πότε να του μιλήσω; Οι ειδικοί προτείνουν ότι η ηλικία των τριών ετών ενδείκνυται για να αρχίσετε να του εξηγείτε πώς πρέπει να προστατεύει το σώμα του, όχι μόνο από τις γρατσουνιές και τα χτυπήματα, αλλά και από τις κακές προθέσεις των άλλων. Όταν βγάλει τις πάνες (δηλαδή περίπου τα 3 με 3,5 χρόνια) είναι η κατάλληλη ευκαιρία για να μάθει ότι το σώμα του τού ανήκει απόλυτα και να αρχίσει να ασχολείται το ίδιο με τη φροντίδα του. Στην ηλικία αυτή, ο ρόλος της μητέρας (αλλά και της γιαγιάς, της νταντάς και όποιου άλλου ασχολείται με την καθημερινή του φροντίδα) είναι να αρχίσει να του διδάσκει πώς να σκουπίζεται μόνο του μετά την τουαλέτα ή πώς να πλένει τη γεννητική περιοχή όταν κάνει μπάνιο. Έτσι, περνάει το μήνυμα ότι κανένας ενήλικος -ούτε και οι πιο κοντινοί του άνθρωποι- δεν έχουν λόγο να ασχολούνται με τα γεννητικά του όργανα. Το σημαντικό είναι -ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά του- να το εισάγετε στην έννοια της αυτοδιαχείρισης του εαυτού του. Αυτό σημαίνει ότι κι εσείς θα πρέπει να αρχίσετε να αναγνωρίζετε τον έλεγχο που το ίδιο έχει πάνω στο σώμα και τα συναισθήματά του – με άλλα λόγια, δεν μπορείτε να το αρπάζετε και να το φιλάτε ή να το αγκαλιάζετε όποτε θέλετε (μπορείτε, όμως, να το ρωτήσετε αν θέλει κι εκείνο μια αγκαλιά). Έτσι, του δίνετε να καταλάβει ότι θα δέχεται την «παραβίαση» του προσωπικού του χώρου μόνο όταν εκείνο το επιθυμεί. Πώς να αναφέρω το θέμα; Προσπαθήστε να θίξετε το θέμα, χωρίς να του δώσετε υπερβολικές διαστάσεις ή να τρομάξετε το παιδί. Βρείτε μια αφορμή και συζητήστε το όσο εκείνο είναι χαλαρό και νιώθει άνετα, π.χ. όταν παίζει ή ενώ μαγειρεύετε μαζί ή βρίσκεστε στο αυτοκίνητο. Δεν χρειάζεται να καλύψετε κάθε διάσταση που έχει το συγκεκριμένο θέμα σε μία μόνο συζήτηση. Δείτε το ως μια διαδικασία εκμάθησης που εξελίσσεται στο χρόνο, όπως π.χ. η οδική συμπεριφορά. Επιπλέον, μην το παρουσιάσετε ως κάτι που είναι μάλλον απίθανο να συμβεί ή που αφορά κάποιους άγνωστους, «κακούς» ανθρώπους. Άλλωστε, από τις περιπτώσεις που έχουν καταγραφεί, πολλά παιδιά έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης από άτομα του στενού τους περιβάλλοντος, από ενηλίκους τους οποίους όχι απλώς γνωρίζουν αλλά και εμπιστεύονται, όπως συγγενείς, οικογενειακούς φίλους, εκπαιδευτικούς κλπ. Εξηγήστε στο παιδί ότι έχει το δικαίωμα να μην επιτρέπει σε κανέναν να το αγγίζει, κι αυτό ισχύει για όλους, ακόμα και για τους ενηλίκους που γνωρίζει ή συμπαθεί – ιδιαίτερα εάν χρησιμοποιούν επιχειρήματα του τύπου «οι γονείς σου δεν θα σε πιστέψουν, εάν το πεις» ή «εάν το πεις, θα σε μαλώσουν», προκειμένου να εξασφαλίσουν εχεμύθεια. Και μην κουραστείτε να επαναλαμβάνετε ότι, εάν σας εμπιστευτεί ότι συνέβη κάτι που το έκανε να νιώσει άσχημα, δεν θα το τιμωρήσετε ούτε θα το αμφισβητήσετε ποτέ! Παίζουμε «Τι θα έκανες εάν…;» Ένας απλός τρόπος να διδάξετε στα παιδιά πώς να προστατευτούν σε περιστάσεις που θα μπορούσαν να αποβούν επικίνδυνες, είναι να τα προετοιμάσετε δίνοντάς τους την ευκαιρία να εξασκηθούν στη στάση που θα πρέπει να κρατήσουν. Παίζοντας το παιχνίδι «Τι θα κάνεις εάν…;», ακόμα και τα πολύ μικρά παιδιά, ηλικίας 4-5 ετών, μπορούν να μάθουν πώς πρέπει να αντιδρούν, μέσα από έναν εύληπτο και διασκεδαστικό τρόπο. Διηγηθείτε στο παιδί μια υποθετική κατάσταση που θα μπορούσε να το βάλει σε κίνδυνο, και ζητήστε του να σας πει τι θα έκανε σε αυτή την περίπτωση. Στη συνέχεια, συζητήστε την απάντησή του και εξηγήστε του ποια είναι η σωστή αντίδραση και για ποιο λόγο. Χρησιμοποιήστε ως παραδείγματα άτομα και τοποθεσίες που του είναι οικεία, και συζητήστε το πολύ δύο-τρεις διαφορετικές υποθέσεις κάθε φορά. Βρείτε αφορμές για να επαναλαμβάνετε ξανά και ξανά πως το σώμα του είναι αποκλειστικά δικό του, και μόνο εκείνο έχει το δικαίωμα να επιτρέψει σε κάποιον να το αγγίξει. Θυμίστε του πως, εάν κάποιος προσπαθήσει να το αγγίξει με τρόπο που νιώθει ότι δεν είναι σωστός, πρέπει να του πει «Όχι» και να καλέσει σε βοήθεια. Και, βέβαια, πως σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να κατηγορήσει τον εαυτό του. Μερικές ιδέες για να ξεκινήσετε είναι οι εξής: – «Τι θα έκανες εάν υπήρχε κάτι που σε ενοχλούσε ή σε έκανε να νιώθεις άσχημα και δεν ήξερες πώς να το αντιμετωπίσεις;» (Σωστή απάντηση: «Θα το συζητούσα με τους γονείς μου, τους δασκάλους μου ή κάποιον άλλον ενήλικο που εμπιστεύομαι»). – «Τι θα έκανες εάν κάποιος σε ακουμπούσε με έναν τρόπο που σε έκανε να νιώθεις άσχημα και σου πρόσφερε καραμέλες ή παιχνίδια ζητώντας να μην το πεις σε κανέναν;» (Σωστή απάντηση: «Θα έλεγα «Όχι» και θα ενημέρωνα αμέσως κάποιον ενήλικο που εμπιστεύομαι»). – «Τι θα έκανες εάν κάποιος ξένος σταματούσε δίπλα σου την ώρα που περπατούσες στο δρόμο και προσφερόταν να σε πάει στο σπίτι με το αυτοκίνητό του;» (Σωστή απάντηση: «Θα έλεγα ”Όχι, ευχαριστώ, δεν μπαίνω ποτέ σε αυτοκίνητα ανθρώπων που δεν γνωρίζω”»). – «Τι θα έκανες εάν κάποιος σε αγκάλιαζε ή σε φιλούσε, κι εσύ ένιωθες άσχημα;» (Σωστή απάντηση: «Θα του έλεγα ότι δεν μου αρέσει και δεν θέλω να το κάνει». Είναι σημαντικό να μάθουμε στα παιδιά μας να εμπιστεύονται το ένστικτό τους. Πείτε του ότι βαθιά μέσα του εκείνο γνωρίζει τι είναι σωστό και τι λάθος και, όταν νιώσει ότι αυτό που γίνεται είναι «κακό», πρέπει να αντιδράσει και να φύγει τρέχοντας). – «Τι θα έκανες εάν κάποιος σε άγγιζε στα γεννητικά σου όργανα; (Σωστή απάντηση: «Θα του έλεγα να σταματήσει και θα ενημέρωνα άμεσα κάποιον ενήλικο που εμπιστεύομαι». Εξηγήστε στο παιδί ότι σε γενικές γραμμές οι μεγάλοι δεν υπάρχει λόγος να το αγγίζουν εκεί, αν και εξαιρούνται κάποιες περιπτώσεις που ενδέχεται να συμβεί, όπως όταν η μαμά τού κάνει μπάνιο ή ο γιατρός ελέγχει κάποιο πρόβλημα στη συγκεκριμένη περιοχή. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, όμως, εάν εκείνο νιώσει άσχημα ή πονέσει, θα πρέπει να απαιτήσει να σταματήσουν). Κι αν συμβαίνει κάτι; Εάν το παιδί σάς εκμυστηρευτεί ότι κάποιος το άγγιξε ή του μίλησε με τρόπο που το έκανε να αισθανθεί ντροπή, ή υποψιάζεστε ότι έχει πέσει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης ή κακοποίησης… … ακούστε το προσεχτικά και πιστέψτε ό,τι σας λέει. Μην το αμφισβητήσετε και μην αναρωτηθείτε μήπως φταίει εκείνο. … παραμείνετε ψύχραιμοι. Εάν δείξετε αναστάτωση, θυμό ή φόβο, θα τρομάξετε το παιδί ακόμη περισσότερο. Μιλήστε του ήρεμα και προσπαθήστε να το καθησυχάσετε. … εξηγήστε του ότι δεν έχει κάνει κάτι κακό. Αυτός που φταίει στη σεξουαλική παρενόχληση είναι πάντα ο θύτης και ποτέ το θύμα. … διαβεβαιώστε το ότι θα φροντίσετε για την ασφάλειά του και δεν θα επιτρέψετε σε κανέναν να του κάνει κακό. … πείτε του ότι μπορεί πάντα να σας εμπιστεύεται κι ότι έκανε καλά που σας μίλησε. … μην προσπαθήσετε να έρθετε σε αντιπαράθεση με το θύτη, αλλά ενημερώστε κατευθείαν την Αστυνομία. …ζητήστε τη συμβουλή κάποιου ειδικού στο πώς να χειριστείτε το θέμα, ώστε να αφήσει το μικρότερο δυνατό αποτύπωμα στην ψυχή του παιδιού. Κάθε παιδί πρέπει να ξέρει ότι:
- Είναι μοναδικό και ανεκτίμητο.
- Το σώμα του του ανήκει.
- Έχει το δικαίωμα να αρνηθεί οτιδήποτε το κάνει να νιώθει άβολα ή του δημιουργεί απορίες.
- Υπάρχουν μέρη του σώματος που κανείς δεν έχει δικαίωμα να τα αγγίξει. Ακόμα κι αν είναι ενήλικος. Ακόμα κι αν είναι κάποιος ενήλικος τον οποίο γνωρίζει.
- Εάν κάποιος το ενοχλήσει, θα πρέπει να ενημερώσει τους γονείς του κι εκείνοι θα το πιστέψουν ό,τι κι αν πει.
- Δεν φταίει εκείνο εάν η συμπεριφορά κάποιου απέναντί του δεν του φαίνεται να είναι σωστή.
Με τη συνεργασία της Ζέτας Κωνσταντινίδου (ψυχολόγος, ειδικευμένη στη Σχολική Ψυχολογία).