Τι επηρεάζει την ανάπτυξη του παιδιού; Γενετικοί, κληρονομικοί και περιβαλλοντικοί λόγοι είναι εκείνοι που καθορίζουν «πώς» ένα παιδί θα αναπτυχθεί. Ακόμα κι η περίοδος της κύησης παίζει ρόλο, όπως και το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει. Πρόσφατες έρευνες που έγιναν στις ΗΠΑ έχουν δείξει, για παράδειγμα, ότι τα πρωτότοκα παιδιά συνήθως είναι μικρότερου μεγέθους, επειδή η μήτρα της μητέρας είναι πιο μικρή και λιγότερο χαλαρή. Τα αγόρια συνήθως γεννιούνται μεγαλύτερα από τα κορίτσια, ενώ τα δίδυμα ή τα τρίδυμα είναι κάτω από το μέσο όρο. Επίσης, το βάρος της μητέρας επηρεάζει το έμβρυο. Οι ρυθμού ανάπτυξης σε κάθε παιδί διαφέρει. Έτσι, κάποιο μπορεί να κατακτήσει νωρίς ένα τμήμα της ανάπτυξης (π.χ. να αρχίσει να περπατάει), αλλά να καθυστερήσει σε κάποιο άλλο (π.χ. να μιλήσει αργότερα). Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι είναι αυτό που κάνει ένα παιδί να αναπτύσσεται περισσότερο τον ένα μήνα και λιγότερο τον άλλο. Οι επιστήμονες δεν έχουν ακριβείς εξηγήσεις, αλλά υπάρχει μια θεωρία που υποστηρίζει ότι τα παιδιά μεγαλώνουν γρηγορότερα το καλοκαίρι, ενώ ο ρυθμός ανάπτυξής τους επιβραδύνεται το φθινόπωρο.
Πότε να ανησυχήσουμε;
Επειδή αυτό που ονομάζουμε φυσιολογική ανάπτυξη έχει μεγάλο εύρος, δεν υπάρχει μόνο μια τιμή για το φυσιολογικό βάρος, το φυσιολογικό ύψος, τη φυσιολογική περίμετρο του κεφαλιού του μωρού, αλλά ούτε και για τη συγκεκριμένη στιγμή που ένα παιδί αναπτύσσει τις ικανότητές του. Γι’ αυτό δεν πρέπει ούτε να ανησυχούμε χωρίς λόγο ούτε να το συγκρίνουμε συνέχεια με τους φίλους, τα ξαδέρφια ή όποιο παιδάκι συναντήσουμε στην παιδική χαρά. Η τιμή που δείχνει μια μέτρηση που κάνουμε μια συγκεκριμένη στιγμή δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία. Εκείνο που είναι πολύ σημαντικό είναι το πόσο σταθερή είναι η καμπύλη ανάπτυξης του παιδιού η οποία και δείχνει το ρυθμό ανάπτυξής του.
Όταν οι δυο-τρεις τελευταίες μετρήσεις δεν δείχνουν ανοδική πορεία, αλλά αντίθετα πτώση σε σχέση με τις αναμενόμενες τιμές, είναι μάλλον η ώρα να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό. Το ίδιο ισχύει κι όταν το ύψος του είναι πολύ χαμηλό σε σχέση με το ύψος των γονιών του ή οι συντελεστές που μετρούν την ανάπτυξή του απέχουν πολύ από τον μέσο όρο, κι όταν το βάρος του αυξάνεται πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι το ύψος ή η εφηβεία ξεκινά πολύ νωρίς ή πολύ αργά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ένας πιο λεπτομερής ιατρικός έλεγχος θα ξεκαθαρίσει το θέμα.
Πέρα απ’ αυτό, υπάρχουν κάποιες ηλικίες οι οποίες έχουν οριστεί ως ηλικίες ελέγχου, στις οποίες ερευνάται πόσο έχουν αναπτυχθεί οι ικανότητες του παιδιού σε σχέση με τον μέσο όρο. Αυτές είναι στις 6 εβδομάδες από τη γέννησή του, στους 8 και 18 μήνες και στα 2,5, τα 4 και τα 5 χρόνια του. Όσο πιο νωρίς εντοπιστεί κάποιο πρόβλημα στην ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού, τόσο πιο εύκολα αντιμετωπίζεται.
Η ανάπτυξη του μωρού μήνα – μήνα
Πότε θα περπατήσει; Στην ηλικία των 6-7 μηνών περίπου το μωρό κάθεται και 9-10 μηνών στέκεται όρθιο, αν το κρατήσει κάποιος. Στους 12 μήνες, μπορεί να σηκωθεί όρθιο αν κρατιέται από κάποιο έπιπλο και να κάνει λίγα βήματα μόνο του. Στους 15 μήνες το παιδί αρχίζει να περπατάει καλά και στους 18 μήνες να τρέχει (και να μην το προλαβαίνουμε πια).
Πότε θα μιλήσει; Στους 8 μήνες αρχίζει να συνδυάζει δυο συλλαβές, όπως «μπα μπα». Στους 12 μπορεί να λέει μια-δυο λέξεις με νόημα, ενώ στους 18 μήνες λέει 7-10 λέξεις, με τον δικό του τρόπο. Στα 2 του χρόνια συνδυάζει δυο λέξεις μαζί, στα 2,5 λέει μικρές προτάσεις, ενώ στα 3 μιλά αρκετά καλά πια.
Μέχρι να συμπληρώσει τους 12 πρώτους μήνες της ζωής του το παιδί παρουσιάζει εκπληκτική πρόοδο. Τον πρώτο μήνα θα προσπαθεί να στηρίζει όλο και καλύτερα το κεφαλάκι του, θα σφίγγει (αντανακλαστικά) το δάχτυλο που του δίνουμε και θα αντιδρά στο φως κλείνοντας τα ματάκια του. Τον όγδοο μήνα αντιλαμβάνεται τα μέρη του σώματός του και παίζει με τα χέρια και τα πόδια του. Στηρίζεται σε καθιστή θέση και μπορεί να μεταφέρει παιχνίδια από το ένα χέρι στο άλλο. Παρακολουθεί με τα μάτια την κίνηση ενός αντικειμένου και προσανατολίζεται προς έναν ήχο. Όταν συμπληρώνει τον πρώτο του χρόνο μπορεί να στέκεται όρθιο μόνο του και να κάνει κάποια πρώτα βήματα. Να πιάνει ένα (μικρό) αντικείμενο με το δείχτη και τον αντίχειρα και να μας το δίνει, ενώ είναι η ώρα που αρχίζει να πειράζει με το χέρι (κυρίως τον δείχτη) ό,τι του τραβά το ενδιαφέρον (προσοχή στις πρίζες). Γυρίζει όταν ακούει το όνομά του και καταλαβαίνει το «όχι» και το «μη» όταν το συνοδεύουμε με αρνητική χειρονομία.
Στην ηλικία 18-24 μηνών οι αλλαγές συνεχίζονται. Τον 18ο μήνα μπορεί να τρέχει χωρίς να πέφτει, λέει 7-10 λέξεις που μόνο εσείς μπορείτε να μεταφράσετε, χρησιμοποιεί κουτάλι και μπορεί να πιάσει με το πιρούνι του στερεά τροφή που έχουμε κόψει κομματάκια. Δείχνει κάποια μέρη του σώματος αν του το ζητήσουμε κι έχει ένα αγαπημένο παιχνίδι (του αρέσουν τα παιχνίδια με κίνηση και ήχο). Δείχνει προτίμηση σε συγκεκριμένα πρόσωπα του συγγενικού και φιλικού περιβάλλοντος και παριστάνει ότι μιλάει στο τηλέφωνο. Στα δύο του χρόνια μπορεί να πηδά σηκώνοντας στον αέρα και τα δύο πόδια, να ανοίγει βιβλία και να δείχνει μια εικόνα αν το ζητήσουμε.
Στην ηλικία των 3-4 ετών οι αλλαγές φαίνονται σαρωτικές. Ανεβαίνει και (λίγο αργότερα) κατεβαίνει τη σκάλα μόνο του. Μπορεί να πλύνει το μπροστινό μέρος του σώματός του με σφουγγάρι. Πλένει τα χέρια του με σαπούνι και τα σκουπίζει. Μπορεί να φορέσει την μπλούζα του (αρκεί ο λαιμός να είναι χαλαρός) και να τραβήξει το παντελόνι του μέχρι πάνω. Φτιάχνει παζλ και κατασκευές με τουβλάκια. Παίζει με άλλα παιδάκια. Έχει καλύτερο φίλο ή φίλη. Μιλάει στο τηλέφωνο. Στα τρία του χρόνια μπορεί να χρησιμοποιεί πάνω από 250 λέξεις και να φτιάχνει προτάσεις. Παίζει ομαδικά παιχνίδια. Μπορεί να λέει το όνομα, το επίθετο και την ηλικία του. Η φαντασία του οργιάζει. Περιγράφει πράγματα που δεν έγιναν ή που δεν υπάρχουν, αλλά δεν τα λέει συνειδητά ως ψέματα. Στα τέσσερά του ξεχωρίζει τουλάχιστον τέσσερα χρώματα και λέει ποιήματα και τραγουδάκια, κλωτσάει μπάλα και μπορεί να συνεργάζεται στο παιχνίδι με άλλα παιδιά.
Στην ηλικία των πέντε ετών είναι πια κανονικό ανθρωπάκι. Μπορεί να βγάλει τα ρούχα του, να φορέσει μπουρνούζι ή να χρησιμοποιήσει πετσέτα. Πλένει τα δόντια του (καλού κακού φροντίστε να ελέγχετε κάθε φορά το αποτέλεσμα) και χτενίζεται. Μπορεί να ντυθεί μόνο του και να τρώει χωρίς επίβλεψη. Έχει συγκεκριμένες συμπάθειες και μπορεί να διηγηθεί ιστορίες με άλλα παιδάκια από το νηπιαγωγείο. Ξέρει να γράφει το όνομά του και μετράει μέχρι το δέκα. Παίζει ανταγωνιστικά παιχνίδια και υπακούει σε κανόνες.
Η σωματική εξέλιξη ενός βρέφους
Βάρος
Τους 3 πρώτους μήνες ένα μωρό κερδίζει 750-900 γραμμάρια το μήνα.
3-6 μηνών, κερδίζει περίπου 600 γραμμάρια το μήνα.
6-9 μηνών, κερδίζει περίπου 400 γραμμάρια το μήνα.
9-12 μηνών, κερδίζει περίπου 300 γραμμάρια το μήνα.
Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε ότι το μωρό διπλασιάζει το βάρος του (από τη στιγμή που γεννήθηκε) σε 4-5 μήνες και σχεδόν το τριπλασιάζει όταν συμπληρώνει τον πρώτο χρόνο της ζωής του.
Μήκος
Όταν το παιδί γίνεται ενός έτους έχει αυξηθεί το ύψος του περίπου 25 εκατοστά, ενώ την ίδια περίοδο η περίμετρος του κεφαλιού έχει μεγαλώσει 12 εκατοστά περίπου.
Με τη συνεργασία του παιδίατρου Μάριου Ανδρέου, υπεύθυνου του Κέντρου Παιδιατρικής Μέριμνας, www. paidiatros.gr.