Οι ορμόνες της…εγκυμοσύνης

Μια υπέροχη και θριαμβευτική «έκρηξη», μια γιορτή ζωτικότητας, μια ολική επανάσταση στο εσωτερικό του σώματός μας για να κάνουμε χώρο σε ένα νέο «ένοικο» και για να του επιτρέψουμε να ζήσει και να αναπτυχθεί μέχρι την ημέρα που θα ανοίξει τα μάτια του στον «έξω» κόσμο. Ας δούμε λοιπόν την εγκυμοσύνη από μια πλευρά της λίγο ιδιαίτερη, εκείνη των ορμονών. Πραγματικές πρωταγωνίστριες για τους εννέα μήνες αυτής της υπέροχης περιπέτειας, αναφέρονται πολύ συχνά αλλά δεν ξέρουμε πάντα πού βρίσκονται, ποιος τις παράγει (η μαμά, το έμβρυο, ο πλακούντας;), τι ακριβώς είναι και σε τι χρησιμεύουν.

Ας ξεκαθαρίσουμε από την αρχή ότι όλες οι ορμόνες που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη δεν ξεκινούν και δε δουλεύουν μαζί. Μερικές, όπως τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, είναι ενεργές πριν από την αρχή της εγκυμοσύνης, άλλες όμως, όπως η χοριακή γοναδοτροπίνη, «μπαίνουν στο χορό» κατά τις πρώτες μέρες της σύλληψης και άλλες, όπως η προλακτίνη, ακόμα και μετά τον τοκετό.

Πρόκειται έτσι κι αλλιώς για ένα θαυμάσιο και καλά ενορχηστρωμένο κοντσέρτο, όπου κάθε ορμόνη έχει τη δικιά της αποστολή και το δικό της χρόνο και όλες μαζί συμπράττουν ώστε το έμβρυο να τραφεί, να αναπτυχθεί και να γεννηθεί.

Οι πρώτες που εμφανίζονται είναι τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, που προετοιμάζουν το γεννητικό σύστημα να δεχτεί ένα ενδεχόμενο γονιμοποιημένο ωάριο. Τα οιστρογόνα, συγκεκριμένα, είναι υπεύθυνα για την ωρίμανση του θυλάκου, ενώ η προγεστερόνη παράγει σε μεγάλη ποσότητα ένα μαλακό «στρώμα» στο εσωτερικό της μήτρας πάνω στο οποίο θα φωλιάσει το έμβρυο. Αν πάλι ο ένοικος δεν εμφανιστεί… υπομονή, την επόμενη φορά. Αν η σύλληψη έχει πραγματοποιηθεί, ξεκινάει η δεύτερη φάση, και μόλις μέσα σε 3-4 ημέρες ζωής, είναι η σειρά του εμβρύου να πιάσει δουλειά.

Σε αυτούς τους εννέα μήνες είστε πιο όμορφες με τη φυσική αλλά και την «τεχνική» σημασία του όρου. Χάρη στη σπουδαία δουλειά που κάνουν οι ορμόνες, η μαμά δέχεται, πράγματι, μεγάλα δώρα και υφίσταται βαθιές αλλαγές αισθητικές (και όχι μόνο), όλες προς το καλύτερο.

Δέρμα: Θα γίνει αμέσως πιο φωτεινό, λείο και απαλό. Ένα φυσικό λίφτινγκ που οφείλεται στα οιστρογόνα και την προγεστερόνη.

Μαλλιά: Πιο πυκνά και λαμπερά τώρα, χάρη στη συνδυασμένη δράση οιστρογόνων και προγεστερόνης.

Στήθος: Πρόκειται για ένα θρίαμβο. Αυξάνεται σε τόνο και όγκο. Η αύξηση αυτή οφείλεται αποκλειστικά στα οιστρογόνα.

Ύπνος: Κοιμάστε περισσότερο και καλύτερα, γεγονός που ωφελεί τη διάθεσή σας. Η αίσθηση χαλάρωσης οφείλεται στην προγεστερόνη.

Τι είναι: Είναι η ορμόνη «σκοπός», που ειδοποιεί και ελέγχει αν υπάρχει εγκυμοσύνη.

Τι κάνει: Ενεργεί έτσι ώστε ο πρώην θύλακας, από τον οποίο βγήκε το γονιμοποιημένο ωάριο, να παραμείνει ενεργός και να συνεχίσει να παράγει οιστρογόνα και προγεστερόνη, ώστε να αναπτυχθούν οι ιστοί που θα υποδεχτούν το προέμβρυο.

Ποιος την παράγει: Στην αρχή της εγκυμοσύνης το προέμβρυο, μετά τον 3ο μήνα ο πλακούντας.

Πότε και πόσο αυξάνεται: Αυξάνεται σταθερά από την τρίτη μέρα της σύλληψης μέχρι τον 5ο μήνα, μετά σταθεροποιείται σε συγκεκριμένα επίπεδα και δεν αυξάνεται πια.

Υπέρ και κατά: Η παρουσία της είναι ένα θετικό σημάδι, γιατί σημαίνει ότι η εγκυμοσύνη προχωράει καλά, και όσο καλύτερα δουλεύουν το έμβρυο ή ο πλακούντας τόσο περισσότερη γονοδοτροπίνη παράγουν. Η άλλη όψη του νομίσματος είναι ότι η γονοδοτροπίνη, μια ουσία που ο οργανισμός αντιλαμβάνεται σαν «ξένη», είναι υπεύθυνη και για τις μητρικές ναυτίες, ιδίως κατά το πρώτο τρίμηνο.

Τι είναι: Αποτελούν μέρος της βασικής «ορμονικής προίκας» όλων των γυναικών σε γόνιμη ηλικία, είτε είναι έγκυες είτε όχι.

Τι κάνουν: Κάθε μήνα μπαίνουν στο χορό για να προετοιμάσουν το γεννητικό σύστημα να υποδεχτεί ένα γονιμοποιημένο ωάριο. Είναι υπεύθυνα κυρίως για την ποσοτική αύξηση των ιστών στο εσωτερικό της μήτρας.

Ποιος τα παράγει: Η ωοθήκη, ως συνέπεια της διέγερσής της από την υπόφυση μέχρι τον 3ο μήνα, μετά ο πλακούντας.

Πότε και πόσο αυξάνεται: Το επίπεδο είναι σταθερό και για τους εννέα μήνες της εγκυμοσύνης, πέφτει απότομα μετά τον τοκετό, με την αποβολή του πλακούντα.

Υπέρ και κατά: Βελτιώνουν την κατάσταση των μαλλιών, των τριχών και επηρεάζουν την ευαισθησία του δέρματος. Μπορεί να προκαλέσει όμως υπερβολικό σχηματισμό χρωματοφόρου, που είναι υπεύθυνο για τις κηλίδες του προσώπου και για τη «μαύρη γραμμή» που μερικές φορές σχηματίζεται στην κοιλιά της εγκύου.

Τι είναι: Παράγεται από την ωοθήκη κατά τη διάρκεια της ωορρηξίας και συμβάλλει στην ποιοτική μετατροπή των ιστών της μήτρας, καθιστώντας τους λεπτούς και μαλακούς.

Τι κάνει: Από την αρχή της εγκυμοσύνης, ο ρόλος της συνεχίζει να έχει το ρόλο του «μαλακτικού» και του «χαλαρωτικού» των λείων μυών όλου του οργανισμού, όπως οι μύες του εντέρου, της μήτρας, των ουρικών οδών.

Ποιος το παράγει: Η ωοθήκη μέχρι τον 3ο μήνα, μετά ο πλακούντας.

Πότε και πόσο αυξάνεται: Το επίπεδο είναι σταθερό για τους εννέα μήνες, αλλά καταρρέει απότομα μετά την αποβολή του πλακούντα

Υπέρ και κατά: Εξαιτίας της «χαλαρωτικής» λειτουργίας που ασκεί σε όλους τους λείους μυς, κατακράτηση υγρών που έχει ως συνέπεια πρήξιμο των άκρων, δυσπεψία, δυσκοιλιότητα.

Τι είναι: Πρόκειται για μια ορμόνη παρούσα πάντα στον οργανισμό της γυναίκας σε γόνιμη ηλικία.

Τι κάνει: Ενεργεί μετά την εγκυμοσύνη και είναι υπεύθυνη για την παραγωγή γάλακτος.

Ποιος την παράγει: Η υπόφυση.

Πότε και πόσο αυξάνεται: Κατά τη διάρκεια της κανονικής ζωής το επίπεδό της είναι πολύ χαμηλό και είναι σωστό να παραμένει έτσι, αλλά μπορεί να αυξηθεί σε περιπτώσεις ψυχοφυσικού στρες ή μετά τη λήψη κάποιων φαρμάκων (αγχολυτικά, αντικαταθλιπτικά). Αυξάνεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και έχει μια κατακόρυφη αύξηση μετά τον τοκετό.

Υπέρ και κατά: Όταν το επίπεδό της είναι υψηλό χωρίς να υπάρχει εγκυμοσύνη ή θηλασμός, μπορεί να προκαλέσει μια αλλαγή των εσωτερικών ιστών της μήτρας (ενδομήτριο) και δυσκολίες στη σύλληψη. Μετά τον τοκετό, ένα χαμηλό επίπεδο δεν είναι υπεύθυνο για την πενιχρή έκκριση γάλακτος.

Τι είναι: Είναι πάντα παρούσα στον οργανισμό της γυναίκας.

Τι κάνει: Είναι σε αδράνεια, εκτός από τη στιγμή του τοκετού.

Ποιος την παράγει: Η υπόφυση.

Πότε και πόσο αυξάνεται: Το επίπεδο παραμένει σταθερό και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η δράση της «εμποδίζεται» και επιτηρείται από την προγεστερόνη. Όταν η τελευταία χαμηλώνει, η ωοκυτοκίνη ανεβαίνει. Αυξάνεται σταδιακά τις τελευταίες εβδομάδες και υφίσταται μια ώθηση προς τα πάνω στη φάση του τοκετού.

Υπέρ και κατά: Αν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης το επίπεδο της προγεστερόνης είναι πολύ χαμηλό, η ωοκυτοκίνη βρίσκει «ελεύθερο πεδίο» και μπορεί να προκαλέσει συσπάσεις και, κατά συνέπεια, να επισπεύσει τη διαδικασία για έναν πρόωρο τοκετό. Μπορεί να χορηγηθεί δια της φαρμακευτικής οδού, κατά τη διάρκεια του τοκετού, ώστε ο ρυθμός των συσπάσεων να γίνει αρμονικότερος και να ευνοηθεί η γέννηση του μωρού.

Κάθε ορμόνη παίζει το ρόλο της. Ο πλακούντας, που δεν είναι πια υπεύθυνος για τη διατροφή του εμβρύου, αρχίζει να «γερνάει» και μειώνει την παραγωγή ορμονών. Το επίπεδο της προγεστερόνης πέφτει και αφήνει ελεύθερο πεδίο στην ωοκυτοκίνη η οποία, αφού δεν εμποδίζεται πια από την ανταγωνιστική της ορμόνη, αυξάνεται και δρομολογεί τις συσπάσεις. Ταυτόχρονα, αυξάνεται η προλακτίνη, η οποία ανεβαίνει κατακόρυφα μόλις αποβληθεί ο πλακούντας. Είναι το προέμβρυο που παράγει τη χοριακή γοναδοτροπίνη, μια σημαντική ορμόνη που μπαίνει στο αίμα της μαμάς και ειδοποιεί τις «συναδέλφους» της οιστρογόνα και προγεστερόνη ότι πρέπει να γίνουν πολλά ακόμα, πρέπει να συνεχίσουν να πυκνώνουν τα τοιχώματα της μήτρας, ακριβώς σαν να πρέπει να γεμίσει ένα στρώμα, και ότι θα πρέπει να σιγουρευτούν ότι το προέμβρυο έχει ό,τι του χρειάζεται -ροή αίματος και τροφή- για να αναπτυχθεί σωστά. Όλος αυτός ο καταιγισμός λειτουργιών συνεχίζεται μέχρι τον τρίτο μήνα, μετά ηρεμεί και δίνει τη σκυτάλη στον πλακούντα, γιατί από τώρα και στο εξής θα είναι αυτός που θα παράγει τις απαραίτητες ορμόνες για τη συνέχιση της εγκυμοσύνης.

Από τον τρίτο ως τον ένατο μήνα, επομένως, η ορμονική κατάσταση είναι σε γενικές γραμμές «στάσιμη». Δεν υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις και αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι δεν απαιτούνται δοσολογίες ορμονών κατά την εγκυμοσύνη. Γιατί δε χρειάζονται σε τίποτα! Άλλωστε υπάρχουν άλλα διαγνωστικά μέσα, πριν απ’ όλα το υπερηχογράφημα, για τον έλεγχο της ανάπτυξης του εμβρύου, ενώ για να διαπιστώσουμε την κατάσταση της υγείας της μητέρας απαιτείται η γνώση άλλων παραμέτρων (έλεγχος σιδήρου, αιμοσφαιρίνη, τεστ για ερυθρά, για τοξόπλασμα) καθώς και των ίδιων των ορμονών.

Όταν οι ορμόνες «επανέλθουν στο προσκήνιο», τότε απλά έχει «σημάνει» η στιγμή του τοκετού. Παρεμβαίνει η ωοκυτοκίνη, που προκαλεί τις συσπάσεις των ωδίνων και χάνουν τη σημασία τους οιστρογόνα και προγεστερόνη, που απεκκρίνονται με τον πλακούντα. Η κατάρρευσή τους είναι υπεύθυνη για τη μελαγχολία και τη συναισθηματική αδυναμία γνωστή ως «baby blues» που περνάει όμως σύντομα, όταν με την έκκριση της προλακτίνης (και αυτή είναι μια ορμόνη) έρχεται το γάλα. Έτσι το μωράκι κολλάει στο στήθος και με το πρώτο ρούφηγμα ξεκινάει τη μεγάλη περιπέτεια της ζωής του.

…οι μικρές δυσκολίες (πολλές φορές περίεργες) που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας με τη ραγδαία πτώση των ορμονών.

Βaby Βlues: Θλίψη και εύκολα δάκρυα. Είναι απόλυτα φυσιολογικό, συμβαίνει στο 80% των νέων μαμάδων και είναι αποτέλεσμα της κατάρρευσης των οιστρογόνων και της προγεστερόνης. Περνάει μέσα σε μία εβδομάδα.

Άσπρα μαλλιά: Μπορεί να εμφανιστούν μία ή και περισσότερες τούφες. Είναι μια από τις συνέπειες της ξαφνικής ένδειας ορμονών που διαπιστώνεται μετά τον τοκετό.

Ένα νούμερο παραπάνω: Είναι ένα από τα αποτελέσματα της μαλακτικής και χαλαρωτικής ενέργειας της προγεστερόνης που δρα σε χόνδρους και άκρα κάνοντας πιο πλατύ το πέλμα.

Τριχόπτωση: Ο καταιγισμός ορμονών μετά τον τοκετό και η κατάρρευση των οιστρογόνων και της προγεστερόνης έχει αντίκτυπο και στα μαλλιά, αλλά πρόκειται για ένα περαστικό πρόβλημα.

Αϋπνία: Δεν υπάρχει πια η προγεστερόνη που ευνοεί τον ύπνο, αλλά κυρίως υπάρχουν οι αγωνίες και οι πρώτες δυσκολίες πάνω στη φροντίδα του νεογνού που αποζητά φαγητό και χάδια.

Με την συνεργασία της κας Ιωάννας Τσιαούση (μαιευτήρας – γυναικολόγος)