Σεξουαλική παρενόχληση: Όσα πρέπει να γνωρίζουμε για να προστατέψουμε το παιδί μας

Δυστυχώς, πολλοί γονείς έχουν έρθει κατά καιρούς αντιμέτωποι με τις διστακτικές αποκαλύψεις των παιδιών τους, οι οποίες υποδηλώνουν σεξουαλική παρενόχληση, μια από τις πιο φριχτές πράξεις που μπορεί να συμβεί σε ένα παιδί.

  Με τον όρο σεξουαλική παρενόχληση αναφερόμαστε στη με οποιονδήποτε τρόπο (λεκτική, οπτική και σωματική) προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας του παιδιού, που του προκαλεί φόβο, ντροπή, πόνο, αποστροφή. Το φαινόμενο της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης συμβαίνει σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από όσο γνωρίζουμε, όμως καλύπτεται από έντονη μυστικότητα. Μελέτες αναφέρουν πως τα ¾ των παιδιών, που κακοποιούνται σεξουαλικά, δε θα μιλήσουν σε κανένα κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας για αυτήν.

Έρευνες στη χώρα μας δείχνουν ότι ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών (17% κοριτσιών και 7-8% αγοριών) γίνονται θύματα σεξουαλικής κακοποίησης κατά την παιδική τους ηλικία μέχρι τα 18 τους χρόνια. Η σεξουαλική κακοποίηση αφήνει βαθιά τραύματα στον ψυχισμό των παιδιών, τραύματα που συνεχίζουν να τα επηρεάζουν για χρόνια μετά τη λήξη της κακοποίησης, όταν είναι πλέον ενήλικες. Τι μπορούμε όμως να κάνουμε εμείς οι γονείς, προκειμένου να προστατεύσουμε τα παιδιά μας; 

Η αρχή είναι καλό να γίνεται από μικρή ηλικία. Τα παιδιά από βρέφη ακόμα γνωρίζουν το σώμα τους, και επιθυμούν να ανακαλύψουν ό,τι νέο υπάρχει γύρω από αυτό. Αργότερα, ρωτάνε τους γονείς διάφορα πράγματα και παρατηρούν το σώμα του γονέα του ίδιου φύλου ώστε να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές. Όλη αυτή η συμπεριφορά είναι απολύτως φυσιολογική και δεν πρέπει να αποθαρρύνεται ή να χλευάζεται από τους γονείς. Αντίθετα, μέσα από τη συζήτηση, την ανάγνωση σχετικών βιβλίων και τη παρατήρηση είναι καλό να ενισχύουν οι γονείς την έμφυτη τάση του παιδιού για την ανακάλυψη του σώματός του. Έτσι το παιδί μαθαίνει ποια είναι τα όρια του σώματός του και ποιος μπορεί να τα παραβιάσει.

Αυτή η συμπεριφορά δημιουργεί ένα θετικό κλίμα ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά και ενισχύει την εμπιστοσύνη που πρέπει να υπάρχει στα μέλη της οικογένειας. Είναι η βάση για το χτίσιμο μιας υγιούς και δεμένης σχέσης στα πλαίσια της οποίας το παιδί δεν θα φοβάται να μιλήσει για τίποτα που το προβληματίζει σχετικά με το θέμα της σεξουαλικής αγωγής.

Όσον αφορά στη σεξουαλική παρενόχληση είναι ένα πολύ ευαίσθητο θέμα που απαιτεί λεπτούς χειρισμούς από την μεριά των γονέων. Είναι λεπτή η γραμμή ανάμεσα στην ενημέρωση και στη δημιουργία φοβιών.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι τρόποι που βοηθούν τους γονείς να ενημερώσουν το παιδί σχετικά. Πάντα οι γονείς πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους την ηλικία του παιδιού, τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις του πάνω στο θέμα και να μιλάνε ανάλογα. Η πρόληψη είναι η καλύτερη αντιμετώπιση σε όλα τα θέματα.

Είναι σημαντικό πριν πούμε οτιδήποτε στο παιδί γι’ αυτό το θέμα να έχουμε ενημερωθεί και αποφασίσει από κοινού τι ακριβώς θα πούμε. Ποια είναι τα είδη της σεξουαλικής παρενόχλησης;

–  Η κοντινή σωματική επαφή, το άγγιγμα ή το χάδι που κάνει το παιδί να νιώθει άβολα.

–  Όταν κάποιος ενήλικας το αναγκάζει να μείνει χωρίς τα ρούχα του.

–  Όταν κάποιος ενήλικας το αναγκάζει να παρακολουθήσει κάτι που δεν θέλει το ίδιο το παιδί και το κάνει να νιώθει άβολα.

–  Όταν το αναγκάζει να κάνει κάτι που το πονάει, το τρομάζει, το φοβίζει.

–  Όταν οι συνομιλίες των παιδιών στα κοινωνικά δίκτυα αναφέρονται σε σημεία του σώματος, ή σε προσωπικές στιγμές (πχ. ντύσιμο, τουαλέτα) και κάνουν το παιδί να νιώθει άβολα.

–  Ο ενήλικας που κάνει κάτι τέτοιο μπορεί να είναι άγνωστος αλλά και από το γνωστό (πλειονότητα των περιπτώσεων) περιβάλλον.

–  Μπορεί να συμβεί και από άντρα και από γυναίκα και σε αγόρια και σε κορίτσια.

Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού μιλάμε με όσο πιο απλά και κατανοητά λόγια γίνεται. Επιλέγουμε λέξεις που δεν τρομάζουν, αλλά γίνονται αντιληπτές από τα παιδιά. Το συγκεκριμένο θέμα είναι τελείως άγνωστο στα παιδιά μικρής ηλικίας καθώς δεν έχει αφυπνιστεί η σεξουαλική τους συνείδηση. Από την άλλη, στα παιδιά της εφηβείας είναι πιο προσιτό, αλλά λόγω της τάσης της συγκεκριμένης περιόδου να αμφισβητούν ό,τι λέγεται από τους ενήλικες, συχνά αποδοκιμάζουν τους γονείς και θεωρούν ότι δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ κάτι τέτοιο στα ίδια. Επιλέγουμε λοιπόν απλούς κανόνες για τη προστασία του παιδιού.

Ο «Κανόνας του Εσωρούχου» (Συμβούλιο της Ευρώπης) εξηγεί ότι:

–  δεν έχει κανείς το δικαίωμα να αγγίξει ή να χαϊδέψει τα σημεία του σώματος μου που καλύπτονται συνήθως από εσώρουχα [χωρίς την άδεια μου]. Λέω «ΟΧΙ» ανά πάσα στιγμή σε κάποιον που δεν θέλει να με αγγίξει.

–  ούτε εγώ επιτρέπεται να αγγίξω το σώμα άλλων σε αυτά ακριβώς τα σημεία.

–  γνωρίζω το σώμα μου, μου ανήκει και εγώ αποφασίζω τι κάνω με αυτό.

Είναι καλό να δώσουμε εναλλακτικές λύσεις στο παιδί σε περίπτωση που συμβεί κάτι που θα το ενοχλήσει. Σε ποιον θα μιλήσει;

–  Λέμε στο παιδί ότι είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε ό,τι θέλει να μας πει οποιαδήποτε ώρα.

–  Προτείνουμε να μιλήσει στη δασκάλα του, αν αντιληφθεί κάτι στο χώρο του σχολείου.

–  Να μιλήσει σε κάποιο κοντινό και αγαπημένο συγγενή που είναι πάντα πρόθυμος να ακούσει τον προβληματισμό του παιδιού.

Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούμε να τα ενημερώσουμε για την ύπαρξη τηλεφωνικών γραμμών υποστήριξης, όπου μπορούν να απευθυνθούν μόνα τους και ανώνυμα.

–  Τόνωση αυτοεκτίμησης

–  Λέω όχι σε όποιον μου ζητήσει:

   – να κάνω κάτι που δεν θέλω

   – να κρατήσω ένα μυστικό

   – να πάρω κάτι ως αντάλλαγμα για να κάνω κάτι που με πονάει, ενοχλεί.

   – όπως και αν είναι η εξωτερική μου εμφάνιση δεν επιτρέπεται σε κανέναν να με ενοχλήσει, πειράξει, πονέσει.

Συνήθως τα παιδιά που είναι θύματα σεξουαλικής κακοποίησης δέχονται απειλές και τρομοκρατούνται, επομένως δεν τους είναι εύκολο να μιλήσουν για αυτό που τους συμβαίνει. Επίσης, νιώθουν ντροπή, ενοχές και θεωρούν ότι δεν θα τα πιστέψουν. Κάποιες αλλαγές στη συμπεριφορά τους μπορούν να γίνουν αντιληπτές και να ανησυχήσουν τους γονείς.

–  Ξαφνική ντροπή για το σώμα του. Αποφεύγει να αλλάξει ρούχα μπροστά σε άτομα που πριν δεν είχε πρόβλημα.

–  Υπερβολική και ξαφνική ευαισθησία στον πόνο σε περιοχές όπως το στόμα ή τα γεννητικά όργανα.

–  Παλινδρόμηση σε συμπεριφορές που έχουν ξεπεραστεί όπως νυχτερινή ενούρηση, πιπίλισμα δαχτύλου.

–  Διαταραχές στον ύπνο: εφιάλτες, τρόμος, τίναγμα.

–  Ξαφνικές φοβίες προς άτομα και τοποθεσίες. πχ. αρνείται να βγει από το σπίτι.

–  Ενδιαφέρον και γνώση σεξουαλικών θεμάτων που δεν ταιριάζουν με την ηλικία του.

–  Έντονες αλλαγές στη διάθεση, όπως θλίψη και ξαφνικά ξεσπάσματα.

–  Διαταραχή στη πρόσληψη τροφής, χρήση ουσιών, αυτοτραυματισμοί.

–  Αλλαγές στις φιλικές σχέσεις, απομόνωση, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, βίαιη και επιθετική συμπεριφορά προς φίλους ή αντικείμενα.

–  Ξαφνικές αλλαγές στις μαθησιακές επιδόσεις. Άρνηση για το σχολείο και το διάβασμα.

–  Αποφυγή του υπολογιστή, ενώ πριν του άρεσε πολύ.

–  Χρήση λεξιλογίου  που δεν ταιριάζει στην ηλικία του. Πχ. βωμολοχίες.

–  Ρωτάτε με υπομονή και ψυχραιμία το παιδί αν του συμβαίνει κάτι.

–  Απαλλάσσετε το παιδί από τύψεις και ενοχές. Επιμένετε ότι δεν φταίει το ίδιο για αυτό που έχει συμβεί.

–  Επιβλέπετε τις επαφές του παιδιού στο ίντερνετ.

–  Ρωτάτε τους δασκάλους για τη συμπεριφορά του παιδιού στο σχολείο.

–  Ρωτάτε τους ενήλικες που συναναστρέφονται με το παιδί πχ. σχολή χορού, φροντιστήριο, αν έχουν αντιληφθεί κάποια αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού.

–  Συμβουλεύεστε κάποιον ειδικό από κοντά.

–  Συμβουλεύεστε κάποια τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης.

Με την συνεργασία της Βασιλικής Τσούτσου (Ψυχολόγος M.Sc. Παιδαγωγική Ψυχολογία)