Η επτάχρονη Ελένη είναι ένα παιδί επιμελές, με αρκετές φιλοδοξίες. Θέλει να αριστεύει τόσο στα μαθήματά της όσο και στο παιχνίδι. Πολλές φορές, μάλιστα, προτιμά να παραβιάζει κάποιους κανόνες για να καταφέρει το στόχο της. «Πολλές φορές έχω παρατηρήσει πως όταν παίζουμε κάποιο παιχνίδι παίρνει μια-δυο κάρτες παραπάνω. Φυσικά, δεν είμαι ευχαριστημένη με τη συμπεριφορά της. Αλλά προσπαθώ να μην το κάνω ζήτημα» μας εκμυστηρεύεται η μαμά της.
Παρ’ όλο που κανένας γονιός δεν αισθάνεται καλά όταν συνειδητοποιεί ότι το παιδί του παραβιάζει ορισμένους κανόνες, είτε στα μαθήματα είτε στο παιχνίδι, οι «ζαβολιές» αποτελούν φυσιολογική φάση στην ανάπτυξη ενός παιδιού μεταξύ 6 και 10 ετών. Τη συμπεριφορά αυτή μπορούμε να τη συναντήσουμε και σε παιδιά ακόμα μικρότερης ηλικίας. Ένα παιδί μπορεί να διαμορφώσει τέτοια συμπεριφορά ακόμα και στο νηπιαγωγείο, στην ηλικία των τριών ή τεσσάρων ετών, καθώς έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με άλλα συνομήλικα παιδιά σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα.
Φυσικά, κάθε παιδί «κλέβει» ή «κοροϊδεύει» με τον δικό του τρόπο. Άλλο περισσότερο, άλλο λιγότερο. Υπάρχουν διαφορετικοί παράγοντες, που επηρεάζουν ένα παιδί. Σημαντικό ρόλο παίζει ο ρυθμός ανάπτυξης, αλλά και το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει. Πολλές φορές ένα παιδί προσπαθεί να επικεντρώσει την προσοχή των “μεγάλων” πάνω του. Ένα άλλο μπορεί να γίνεται πιο ανταγωνιστικό και η ανταγωνιστικότητά του να φαίνεται περισσότερο μέσα από τα ομαδικά παιχνίδια ή και τα μαθήματα.
Επίσης, πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα παιδιά πάνω από έξι ετών έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με ορισμένες αξίες. Προσπαθούν να καταλάβουν τις αξίες και να συνειδητοποιήσουν ποια είναι τα όριά τους σε σχέση με εμάς, τους γονείς. Έτσι, μπορεί να θελήσουν να παραβιάσουν τους κανόνες που τους έχουμε βάλει εμείς, οι ίδιοι οι γονείς τους. Αν, για παράδειγμα, τους έχουμε πει ότι η αντιγραφή ή η «κλεψιά» στο παιχνίδι δεν είναι η σωστή συμπεριφορά, τότε τα παιδιά μας ίσως προσπαθήσουν να «δοκιμάσουν τον απαγορευμένο καρπό». Άλλωστε, τα παιδιά στο δημοτικό δεν μπορούν να κάνουν πολύπλοκες σκέψεις. Δεν προβλέπουν τις συνέπειες της «απαγορευμένης» πράξης τους. Δεν μπορούν, για παράδειγμα, να καταλάβουν ότι αν αντιγράψουν από ένα συμμαθητή τους, τότε θα «χάσουν» κάποιες γνώσεις, θα «χάσουν» από τη διαδικασία της μάθησης.
Η τακτική των γονιών
Το πιο σωστό είναι να αφήσουμε τα παιδιά να κάνουν τις ζαβολιές τους, για να δούμε αν πράγματι η συμπεριφορά αυτή είναι απλώς μια παροδική φάση. Ας παρατηρήσουμε πόσο συχνά επαναλαμβάνεται και πόσο έντονη είναι. Πότε θα πρέπει να ανησυχήσουμε; Όταν διαπιστώσουμε ότι οι ζαβολιές στο παιχνίδι, οι αντιγραφές στα μαθήματα ή οι «κλεψιές» επαναλαμβάνονται συνεχώς και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τότε θα πρέπει ο καθένας μας ως γονιός να αναρωτηθεί: «Τι σημαίνει η συμπεριφορά αυτή για το παιδί;» «Πώς θα την αντιμετωπίσουμε;»
Επίσης, θα πρέπει να εξετάσουμε μήπως είμαστε εμείς οι ίδιοι που εντείνουμε το πρόβλημα, για δικούς μας ψυχολογικούς ή κοινωνικούς λόγους. Ας αναρωτηθούμε γιατί το παιδί μας έχει «ανάγκη» να τρέφει συνέχεια τον εγωισμό του ή γιατί δεν μπορεί να «υποστεί μια ήττα». Μήπως το δικό μας περιβάλλον, στο οποίο μεγαλώνει το παιδί μας, έχει συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη τέτοιας συμπεριφοράς; Αν οι ίδιοι οι γονείς έχουμε αναπτύξει έμμονες ιδέες με την έννοια της «πρωτιάς», τότε το παιδί βρίσκεται «εγκλωβισμένο» στις απαιτήσεις και τις αξίες μας. Άλλωστε, όταν ένα παιδί είναι στην ηλικία των έξι με δέκα ετών, η ανάγκη της αποδοχής και της ένταξης σε μια ομάδα παίζει σημαντικό ρόλο. Αν ένα παιδί αισθανθεί ότι ο μοναδικός τρόπος για να μπει σε μια ομάδα ή για να αποκτήσει φίλους είναι μέσω της ζαβολιάς, της αντιγραφής ή της «κλεψιάς», θα το κάνει.
Αν, λοιπόν, το παιδί συνεχίζει να κάνει ζαβολιές και «κλεψιές», τότε πρέπει να επέμβουμε. Όχι μόνο διότι η «κλεψιά» και η «απατεωνιά» μπορεί να γίνουν συνήθεια και να προκαλέσουν τελικά σοβαρά προβλήματα στο παιδί, τόσο στην απόδοσή του στο σχολείο όσο και την ένταξή του σε κοινωνικές ομάδες, αλλά και γιατί αυτή η συμπεριφορά μπορεί να αποδειχθεί μπούμερανγκ.
Τρόποι αντιμετώπισης
Ας δούμε, λοιπόν, τι μπορείτε να κάνετε για να αντιμετωπίσετε την κατάσταση.
Μη δημιουργήσετε ενοχές στο παιδί. Οι κακοί χαρακτηρισμοί μπορεί να οδηγήσουν σε αντίθετα αποτελέσματα. Μιλήστε του ήρεμα. Όταν ο γονιός είναι βίαιος ή απότομος, τότε το παιδί μπορεί να αντιδράσει απρόβλεπτα. Προσπαθήστε να βοηθήσετε το παιδί να καταλάβει τι κάνει και γιατί το κάνει. Αφήστε το να εκφράσει τα συναισθήματά του.
Εξηγήστε του τι σημαίνει «εξαπατώ». Μπορεί το παιδί σας να γνωρίζει πως όταν αντιγράφει από ένα συμμαθητή του, κάνει μια απάτη. Μπορεί, όμως, να μη γνωρίζει ότι αν φτιάξει ο ίδιος «σκονάκια», τότε και αυτή η διαδικασία αποτελεί ένα άλλο είδος απάτης. Αναφέροντας παραδείγματα, θα βοηθήσετε το παιδί σας να καταλάβει, γενικότερα, τι σημαίνει «απάτη».
Επαινέστε την προσπάθεια και όχι το αποτέλεσμα. Αντί να υπόσχεστε ένα δώρο ή μια ανταμοιβή για το αποτέλεσμα ενός διαγωνίσματος ή για την υψηλή του βαθμολογία, προσπαθήστε να δώσετε στο παιδί σας να καταλάβει ότι σημασία έχει τι έμαθε, πόσο προσπάθησε και τι αποκόμισε από την προσπάθεια αυτή. Αν μπορείτε, μάλιστα, να πάρετε μέρος στη διαδικασία μάθησης του παιδιού, τότε θα το βοηθήσετε να καταλάβει ότι η προσπάθεια παίζει σημαντικό ρόλο.
Αφήστε το να υποστεί τις συνέπειες. Αν, για παράδειγμα, το παιδί σας «εξαπατά» κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού, αρνηθείτε να παίξετε μαζί του. Αν δεν υπάρξουν συνέπειες και «τιμωρία», τότε το παιδί σας θα δυσκολευτεί να καταλάβει ότι η απάτη είναι λανθασμένη συμπεριφορά.
Ψάξτε να βρείτε τη ρίζα του προβλήματος. Γιατί το κάνει; Αν εξαπατά στο σχολείο, μιλήστε με το δάσκαλο.
Εξοικειώστε το παιδί με την έννοια της αποτυχίας. Κάντε το να συνειδητοποιήσει ότι η ζωή δεν είναι μόνο επιτυχίες. Το παιδί θα πρέπει να καταλάβει ότι ακόμα και η ήττα μάς δίνει τη δυνατότητα να καλλιεργήσουμε τον εαυτό μας, να κάνουμε μία ακόμη προσπάθεια για να γίνουμε καλύτεροι. Όμως, αν εσείς οι ίδιοι έχετε τη μανία της πρωτιάς, τότε το παιδί δύσκολα θα ξεφύγει από τέτοιες καταστάσεις.
Να γίνετε οι ίδιοι καλά παραδείγματα. Πολλές φορές η μίμηση γίνεται η καλύτερη μέθοδος απόκτησης γνώσεων. Ο μεγάλος φιλόσοφος Χάιντεγκερ υποστήριζε ότι ένα παιδί μαθαίνει με τρεις τρόπους: «παράδειγμα, παράδειγμα και παράδειγμα». Όταν σας δίνουν περισσότερα ρέστα σε ένα μαγαζί, επιστρέψτε τα. Το παιδί σας θα το προσέξει. Αν σας γράψει ένας τροχονόμος, μην προσπαθήσετε να «σβήσετε» την κλήση. Αντίθετα, αποδεχτείτε το λάθος σας.
Με την συνεργασία της κας Βάσως Μακαρώνη (ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος)