Η τοξοπλάσμωση είναι μια λοίμωξη που μπορεί να γίνει ιδιαίτερα επικίνδυνη για το μωρό. Για την προστασία του είναι απαραίτητες οι προληπτικές ιατρικές εξετάσεις της μέλλουσας μητέρας και η τήρηση των κανόνων υγιεινής.
Η τοξοπλάσμωση προκαλείται από το τοξόπλασμα, ένα παράσιτο το οποίο μπορεί να μεταδοθεί στον άνθρωπο είτε μέσω κάποιας σκνίπας που έχει τσιμπήσει κατοικίδιο ζώο, κυρίως γάτα (φορέας του παρασίτου), είτε από την κατανάλωση μισοψημένου κρέατος. Γενικά, στις περισσότερες περιπτώσεις μόλυνσης του ανθρώπου από τοξόπλασμα, τα συμπτώματα είναι ανύπαρκτα και η συγκεκριμένη λοίμωξη δεν έχει επιπτώσεις. Όμως, εάν μια έγκυος προσβληθεί από τοξόπλασμα, το παράσιτο μπορεί να περάσει στον πλακούντα και να μολύνει έτσι το μωρό. Ο κίνδυνος γι’ αυτήν τη συγγενή, όπως λέγεται, τοξοπλάσμωση υφίσταται στην πρωτολοίμωξη, δηλαδή όταν η μητέρα μολυνθεί για πρώτη φορά στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ωστόσο, ευτυχώς, με τις ειδικές εξετάσεις (μεταξύ αυτών, και για την ανίχνευση τοξοπλάσματος) που συστήνει ο γυναικολόγος από την πρώτη ήδη επίσκεψη της μέλλουσας μητέρας, η τυχόν μόλυνση εντοπίζεται και αντιμετωπίζεται έγκαιρα με φαρμακευτική αγωγή.
Επιπλέον, οι πιθανότητες να προσβληθεί η έγκυος που δεν έχει ανοσία στην τοξοπλάσμωση είναι μικρές, αφού δεν ξεπερνούν, σύμφωνα με τις στατιστικές, το 5% (και από αυτές τις μέλλουσες μητέρες, ούτε οι μισές δεν μεταδίδουν τη λοίμωξη στο έμβρυο).
Όταν μολύνεται το μωρό
Η παρουσία της λοίμωξης στη μητέρα δεν σημαίνει, λοιπόν, αναγκαστικά ότι έχει μολυνθεί και το μωρό. Ωστόσο, σε περίπτωση μόλυνσης, οι επιπτώσεις για το έμβρυο μπορεί να είναι πολύ σοβαρές. Η πιθανότητα μετάδοσης στο έμβρυο από τη μητέρα μεγαλώνει όσο πιο προχωρημένη είναι η εγκυμοσύνης, η σοβαρότητα όμως της ασθένειας είναι μεγαλύτερη στο πρώτο τρίμηνο και μειώνεται καθώς προχωράει η κύηση. Η εκδήλωση και η πορεία της λοίμωξης στο έμβρυο εξαρτάται, βέβαια, από την κατάσταση της μητέρας, αλλά και από την περίοδο που αυτή μολύνθηκε. Έτσι, αν η μόλυνση γίνει στην αρχή της εγκυμοσύνης (στο πρώτο τρίμηνο), το μωρό έχει λιγότερες πιθανότητες να προσβληθεί. Αν μολυνθεί, όμως, μπορεί να γεννηθεί με δυσμορφίες. Ακόμη, η μόλυνση κατά το πρώτο τρίμηνο μπορεί να οδηγήσει σε αυτόματη αποβολή του εμβρύου. Αν, πάλι, η η μόλυνση γίνει σε προχωρημένο στάδιο της κύησης, τότε οι βλάβες που μπορεί να προκαλέσει η τοξοπλάσμωση στο έμβρυο είναι οι εξής: δυσλειτουργία στο νευρικό του σύστημα, διανοητική καθυστέρηση και μερικές φορές σταδιακή τύφλωση ή κώφωση του παιδιού όταν γεννηθεί.
Προστασία με… εξετάσεις
Σήμερα όλες οι μέλλουσες μαμάδες μπορούν να αποφύγουν τις συνέπειες αυτής της λοίμωξης, αν υποβάλλονται από την αρχή της εγκυμοσύνης τους σε τακτικό έλεγχο -κάθε δύο μήνες- για τοξοπλάσμωση, με ένα απλό δείγμα αίματος, στο οποίο εξετάζονται τα αντισώματα που έχει ο οργανισμός τους. Αν διαπιστωθεί η παρουσία του αντισώματος IgG, σημαίνει ότι η έγκυος έχει μολυνθεί παλαιότερα από τη συγκεκριμένη ασθένεια και έχει πια ανοσία σ’ αυτήν. Αν, αντιθέτως, βρεθούν αντισώματα IgM, σημαίνει ότι η λοίμωξη βρίσκεται σε εξέλιξη. Η ταυτόχρονη ανίχνευση IgM, IgG αντισωμάτων μπορεί να σημαίνει λοίμωξη στην παρούσα φάση, μπορεί όμως και να είναι λάθος του τεστ καθώς διάφορες διασταυρούμενες αντιδράσεις μπορούν να δώσουν θετικά IgM χωρίς αυτό να είναι αληθές.
Επίσης, σήμερα με τις τεχνικές της μοριακής βιολογίας, βάσει των οποίων γίνεται έρευνα του DNA του πρωτόζωου (τοξόπλασμα) στο αμνιακό υγρό μέσω της αμνιοπαρακέντησης, μπορεί να εξακριβωθεί αν έχει μολυνθεί το έμβρυο. Βέβαια, σε περίπτωση μόλυνσης της εγκύου μπαίνει το δίλημμα αν θα διακοπεί ή όχι η εγκυμοσύνη. Όμως, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει αν έχει συμπληρωθεί ο 6ος μήνας της εγκυμοσύνης.
Οι εξετάσεις που υποβάλλεται η έγκυος για την τοξοπλάσμωση συμπεριλαμβάνονται στις εξετάσεις ρουτίνας, τις οποίες πρέπει να κάνει προληπτικά για να εξακριβωθεί αν το ανοσοποιητικό της σύστημα μπορεί να την προστατεύσει από διάφορες συγγενείς λοιμώξεις.
Η αντιμετώπιση
Στην περίπτωση που η μέλλουσα μητέρα έχει μολυνθεί από τοξόπλασμα, ο έγκαιρος εντοπισμός (στο στάδιο κατά το οποίο το παράσιτο υπάρχει στο αίμα της) είναι σημαντικός, αφού μπορεί να χορηγηθεί στη μέλλουσα μητέρα φαρμακευτική αγωγή, ώστε να καταπολεμηθεί το μικρόβιο και να αποτραπούν οι αρνητικές συνέπειές του για το μωρό. Για την αντιμετώπιση της τοξοπλάσμωσης έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική η αντιβιοτική θεραπεία με pyrimethamine, sulfadiazine.
Κανόνες για την πρόληψη
Σύμφωνα με τις συστάσεις των Ευρωπαίων ειδικών, αλλά και των ειδικών της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών, για να περιορίσετε τον κίνδυνο προσβολής σας από τοξοπλάσμωση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είναι απαραίτητο να τηρείτε τους εξής κανόνες:
– Μην αμελείτε τον τακτικό προληπτικό έλεγχο για τοξοπλάσμωση (κάθε δύο μήνες).
– Να προτιμάτε το φιλέτο, το μπιφτέκι ή τη μπριζόλα σας καλοψημένα. Αποφύγετε γενικά το μισοψημένο κρέας (χοιρινό, αρνί, μοσχάρι) και μην τα δοκιμάζετε κατά το μαγείρεμά τους, μέχρι να βεβαιωθείτε ότι έχουν μαγειρευτεί καλά.
– Πλένετε τα χέρια σας πάρα πολύ καλά όταν πιάνετε ωμό κρέας.
– Μην τρώτε σαλάμια, ωμά λουκάνικα και ωμό προσούτο. Αντίθετα, τα βρασμένα αλλαντικά (μορταδέλα, βραστό προσούτο, λουκάνικα τύπου βουρστ) δεν είναι επικίνδυνα.
– Να αποφεύγετε και τα ωμά ψάρια και θαλασσινά, τα οποία, έστω κι αν δεν περιέχουν κύστες τοξοπλάσματος, μπορεί να γίνουν φορείς ιογενών ασθενειών (όπως, π.χ., ηπατίτιδας Α).
– Να πλένετε με μεγάλη προσοχή τα λαχανικά και τα φρούτα που πρόκειται να φάτε, γιατί, εκτός των άλλων, στα φύλλα τους μπορεί να κρύβονται και πρωτόζωα (αυγά του τοξοπλάσματος).
– Να τηρείτε με σχολαστικότητα όλους τους κανόνες υγιεινής μέσα και έξω από το σπίτι.
– Αν έχετε ως χόμπι την κηπουρική, πρέπει να φοράτε πάντα γάντια όταν ασχολείστε με τα παρτέρια του κήπου (στο χώμα μπορεί να υπάρχουν κόπρανα σκύλου ή γάτας και να σας μολύνουν).
– Αν έχετε γάτα στο σπίτι, μην την αφήνετε να ανεβαίνει στο τραπέζι και τους πάγκους της κουζίνας. Φυσικά, πρέπει να αναθέσετε σε κάποιον άλλο να καθαρίζει την άμμο της.
Προσοχή με τις γάτες
Μια μορφή του μικροβίου της τοξοπλάσμωσης υπάρχει στα κόπρανα της γάτας, γι’ αυτό και το συμπαθέστατο αυτό κατοικίδιο ενοχοποιείται ως κύριος φορέας της λοίμωξης. Ωστόσο, δεν υπάρχει κανένας λόγος να απομακρύνουν από το σπίτι την τετράποδη φίλη τους οι μέλλουσες μαμάδες. Αρκεί, σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, να τηρούν με σχολαστικότητα όλους τους κανόνες υγιεινής που αφορούν τις ίδιες και το ζώο. Ακόμα, επιβάλλεται η κατοικίδια γατούλα να είναι εμβολιασμένη, με καθαρό τρίχωμα και, φυσικά, να παρακολουθείται από κτηνίατρο. Εκείνο που θα πρέπει επίσης να προσέξει η έγκυος, είναι να μην έρχεται σε επαφή με την άμμο της. Αν, ωστόσο, χρειαστεί να το κάνει κάποιες φορές, πρέπει να φροντίσει να φοράει γάντια.
Με την συνεργασία του κ. Πέτρου Στεφανή (μαιευτήρας – γυναικολόγος)