Ψυχοσωματικά: Όλα ξεκινούν από το μυαλό;

«Προγραμματίσου θετικά», συνηθίζει να λέει η μαμά του φίλου μου του Σωτήρη κάθε φορά που περιμένουμε ή επιθυμούμε κάτι σημαντικό. Την τελευταία φορά μου το είπε όταν ανάρρωνα από μια επέμβαση και ανησυχούσα συνέχεια ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, ότι είχα διάφορα δυσάρεστα συμπτώματα ή ανεπιθύμητες ενέργειες από τα φάρμακα. Δεν ξέρω αν βοήθησαν τα λόγια της ή και ο καιρός που πέρασε, αλλά σιγά-σιγά μου έφυγαν οι ζαλάδες, η ναυτία, ο πόνος στο στομάχι, η δυσκολία στον ύπνο, η δυσκοιλιότητα, ο πονοκέφαλος… Και τώρα που έχει περάσει λίγο ο καιρός κάθομαι και το σκέφτομαι. Μήπως τελικά συνηθίζουμε να «προγραμματιζόμαστε αρνητικά», με αποτέλεσμα να βιώνουμε δυσάρεστα συμπτώματα, που στην πραγματικότητα εμείς οι ίδιοι προκαλούμε ή μεγεθύνουμε; Οι ειδικοί μάς εξηγούν ότι αυτό μπορεί να συμβεί, να σωματοποιούμε δηλαδή τους φόβους, το άγχος και την πίεση που νιώθουμε καθημερινά, με αποτέλεσμα να έχουμε δυσάρεστα συμπτώματα στην υγεία μας (ψυχοσωματικά), ή και -από την άλλη πλευρά- να σκεφτόμαστε πολύ αρνητικά σχετικά με ένα πρόβλημα υγείας που περνάμε και ως εκ τούτου αυτό να έχει χειρότερη έκβαση από την αναμενόμενη (αυτοεκπληρούμενη προφητεία). Η απειλή του στρεςΤο στρες όταν είναι στιγμιαίο δεν είναι τόσο επιβλαβές για την υγεία μας. Όταν όμως γίνεται χρόνιο, τότε τα πράγματα αλλάζουν και μπορεί να βλάψει όχι μόνο την ψυχική μας υγεία αλλά και τη σωματική. Μάλιστα, επιστημονικές μελέτες το έχουν συσχετίσει άμεσα με ασθένειες (π.χ. κατάθλιψη, μεταβολικά νοσήματα κ.ά.). Επιπλέον, όμως, το χρόνιο στρες επηρεάζει και το ανοσοποιητικό μας, που γίνεται πιο αδύναμο και λιγότερο ανθεκτικό στα εξωτερικά προβλήματα που απειλούν τον οργανισμό μας. Παράλληλα, είναι πιθανό, εξαιτίας του υπερβολικού άγχους, το ανοσοποιητικό μας να «μπερδευτεί» και κατά κάποιον τρόπο να επιτεθεί στον ίδιο τον οργανισμό μας, προκαλώντας τα γνωστά σε όλους μας αυτοάνοσα νοσήματα (π.χ. θυρεοειδίτιδα, λεύκη, λύκος κ.ά.). Πού «χτυπούν» τα ψυχοσωματικάΥπάρχουν κάποια όργανα στο σώμα μας στα οποία τείνουμε να σωματοποιούμε περισσότερο το στρες μας, ανάλογα βέβαια και με το ιστορικό και την προσωπική ευαισθησία του καθενός μας. Έτσι, μπορεί όταν περνάμε δύσκολες περιόδους να επηρεάζεται πολύ το στομάχι, το έντερό μας, να μας πονάνε τα δόντια μας, η πλάτη μας, το κεφάλι μας, να ζαλιζόμαστε, να δυσκολευόμαστε με τον ύπνο, να έχουμε συμπτώματα από το καρδιαγγειακό (π.χ. αυξημένη αρτηριακή πίεση, αίσθημα παλμών), αλλά και να έχουμε μειωμένη σεξουαλική διάθεση ή και προβλήματα στύσης οι άνδρες. Όμως, υπάρχουν και κάποιες ασθένειες ή καταστάσεις που προϋπάρχουν και το στρες επιδρά επάνω τους αρνητικά. Τέτοιες είναι: οι αλλεργίες, τα ψυχικά νοσήματα, ο μεταβολισμός, οι τιμές των λιπιδίων στο αίμα, η κατάσταση των οστών, η γονιμότητα, το άσθμα, αλλά ακόμα και η στεφανιαία νόσος ή και κάποιες μορφές καρκίνου. Μήπως είναι αυθυποβολή;Έχουμε όλοι ακούσει περιπτώσεις ανθρώπων που ταλαιπωρούνταν από μια «ασθένεια» ή συχνότερα από ένα σύνολο συμπτωμάτων τα οποία αποδείχτηκε τελικά ότι δεν είχαν καμία οργανική βάση, αλλά επρόκειτο για προβλήματα ψυχοσωματικής αιτιολογίας. Τέτοια είναι συχνά ο κόμπος στον λαιμό, η προστατοδυνία στους άνδρες (με συμπτώματα όπως πόνος στη γεννητική περιοχή και δυσουρία), το φτερούγισμα στο στήθος, οι ζαλάδες, η νεύρωση του στομάχου κ.ά. Προσοχή, όμως. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αποδώσουμε τα παραπάνω ή οποιαδήποτε άλλα προβλήματα ή συμπτώματα νιώθουμε σε μια ψυχοσωματική αιτιολογία αν δεν έχουν πρώτα διερευνηθεί σε βάθος και σωστά από τους ειδικούς, ώστε να έχει αποκλειστεί οποιοδήποτε άλλο οργανικό πρόβλημα. Nocebo effectΕίναι γνωστό στους περισσότερους το φαινόμενο placebo, όπου κάτι μας κάνει καλό μόνο και μόνο επειδή το πιστεύουμε. Σύμφωνα με τους ειδικούς, το nocebo είναι ακριβώς το αντίθετο, όπου κάτι κακό μας συμβαίνει μόνο και μόνο επειδή το περιμένουμε, το φοβόμαστε και κατά κάποιον τρόπο το προκαλούμε. Όταν βιώνουμε το φαινόμενο αυτό (nocebo effect), μας δημιουργείται η ιδέα ότι κάτι πρόκειται να μας κάνει κακό, σωματοποιούμε την ιδέα, οδηγούμαστε σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία και, τελικά, πράγματι το παθαίνουμε. Αν και δεν είναι ευρέως επιστημονικά αποδεδειγμένο, πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι όταν φοβόμαστε ότι θα έχουμε παρενέργειες από ένα φάρμακο, ότι θα κολλήσουμε μια ίωση, ότι μια επέμβαση δεν θα πάει καλά, ότι η ασθένειά μας δεν θα έχει καλή έκβαση, είναι πιο πιθανό να βιώσουμε ένα τέτοιο αποτέλεσμα από ό,τι αν έχουμε προγραμματίσει το μυαλό μας να σκέφτεται θετικά και αισιόδοξα.ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΝ δρ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟ ΣΠΑΝΤΙΔΕΑ, παθολόγο-κλινικό φαρμακολόγο, διδάκτορα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.