Τελικά μπορούμε να εμπιστευτούμε το ένστικτο για την ανατροφή των παιδιών μας; Εσείς νιώθετε πως διαθέτετε μητρικό ένστικτο; Μήπως κάποιες γυναίκες διαθέτουν ενστικτώδεις αντιδράσεις που τις βοηθούν να είναι καλές μητέρες; Και αν νιώθετε ότι δεν διαθέτετε μητρικό ένστικτο, υπάρχει τρόπος για να το αναπτύξετε; Η Eileen Kennedy-Moore, συγγραφέας και ψυχολόγος στο Princeton ειδικευμένη σε θέματα οικογενειακών σχέσεων, αλλά και σε θέματα σχετικά με την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών, ανατρέπει όλα όσα ξέραμε ή νομίζαμε για το μητρικό ένστικτο.
Μητρικό ένστικτο και μητρική διαίσθηση
Οι όροι «μητρικό ένστικτο» και «μητρική διαίσθηση» συχνά χρησιμοποιούνται εναλλάξ, αλλά δεν είναι ακριβώς το ίδιο. Το μητρικό ένστικτο έχει βιολογική βάση, υπάρχει από τη στιγμή που γεννιόμαστε και μας καθοδηγεί στο πώς να αναθρέψουμε τα παιδιά μας. Ωστόσο, οι ανθρώπινες σχέσεις είναι τόσο περίπλοκες και τόσο διαφορετικές στους διάφορους πολιτισμούς και ανθρώπους που δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ένα κοινό ένα οικουμενικό μητρικό ένστικτο. Δεν ανατρέφετε τα παιδιά σας με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που το κάνει ο γείτονάς σας (ή ακόμα και η ίδια σας η αδερφή). Αν έχετε περισσότερα από ένα παιδιά, πιθανώς υπάρχουν λεπτές ή λιγότερο λεπτές διαφορές στον τρόπο που φέρεστε στο καθένα από αυτά, διότι πρόκειται για διαφορετικούς ανθρώπους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας η λέξη ένστικτο θα μπορούσε να «αντικατασταθεί» από τη λέξη διαίσθηση, η οποία περιλαμβάνει γρήγορες συνολικές αποφάσεις («προαίσθημα») που λαμβάνονται χωρίς συνειδητή ή ηθελημένη εκτίμηση των γεγονότων. Σύμφωνα με τους ψυχολόγους Julie Gore και Eugene Sadler-Smith του Πανεπιστημίου του Σάρεϊ στη Βρετανία, που έκαναν και τις σχετικές έρευνες υπάρχουν 4 βασικοί τύπους διαίσθησης: 1. Διαίσθηση επίλυσης προβλημάτων Μόνο μια μητέρα γνωρίζει τι είναι καλύτερο για το παιδί σας. Κανείς δεν γνωρίζει το παιδί σας πιο καλά απ’ ό,τι εσείς και η εμπειρία που έχετε αποκτήσει αφιερώνοντας πολύ χρόνο με αυτό μπορεί να μεταφραστεί σε «προαίσθημα» σχετικά με το πώς πρέπει να ανταποκρίνεστε σε ορισμένες περιπτώσεις. Η διαίσθηση επίλυσης προβλημάτων είναι ο συγκερασμός όλων των εμπειριών που έχουν με τα παιδιά τους, δηλαδή όσα πράγματα είχαν θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα στο παρελθόν, ο τρόπος που θεωρούν ότι θα αντιδράσουν και τα γνώριμα μοτίβα αλληλεπίδρασης. Όλα αυτά δημιουργούν μια αυτόματη αίσθηση ότι «γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν». Κάποιος που γνωρίζει το παιδί σας λιγότερο καλά από εσάς, δεν διαθέτει αυτή τη διαίσθηση. 2. Κοινωνική διαίσθηση Με βάση την εμπειρία του παρελθόντος και τις σχέσεις μας, μπορούμε να γίνουμε καλοί στο να «διαβάζουμε» τους άλλους ανθρώπους. Όταν αλληλεπιδρούμε με τους άλλους, ασυνείδητα αντιλαμβανόμαστε τα λεκτικά και μη λεκτικά σήματα που μεταδίδουν, τα οποία επηρεάζονται από τις δικές μας τωρινές ή παλαιότερες εμπειρίες και όλα αυτά συνδέονται δημιουργώντας μια εντύπωση για το τι σκέφτονται ή το πώς αισθάνονται. Ως γονείς, έτσι πράττουμε συνεχώς. Όπως είναι φυσικό, τα παιδιά δεν λένε πράγματα όπως «Ξέρεις μαμά, νιώθω λίγο πιεσμένος στο νηπιαγωγείο». Εμείς όμως ως μαμάδες, μπορούμε να διαισθανθούμε ότι τα παιδιά μας έχουν φτάσει στα όριά τους και τότε συνήθως τους λέμε πράγματα όπως «Ας καθίσουμε λίγο στον καναπέ να διαβάσουμε κάτι» ή «Πάμε να παίξουμε στην παιδική χαρά». 3. Δημιουργική διαίσθηση Αυτό το είδος διαίσθησης περιλαμβάνει την απόκτηση μιας καινούριας αντίληψης ακολουθώντας ένα προαίσθημα ότι κάτι νέο ή διαφορετικό θα μπορούσε να έχει αποτέλεσμα. Περιλαμβάνει έναν συνδυασμό γνώσεων με νέους τρόπους. Η δημιουργική διαίσθηση συχνά περνά από μια φάση φιλτραρίσματος. Ίσως πρέπει να αντιμετωπίσετε μια δύσκολη κατάσταση με τα παιδιά σας ξανά και ξανά (όπως καθυστέρηση για την ώρα του ύπνου ή διαφωνία για το πού θα καθίσουν στο αυτοκίνητο) αλλά ξαφνικά σας έρχεται μια ιδέα για να χειριστείτε το ζήτημα διαφορετικά. Δεν σκεφτόσασταν συνειδητά πώς μπορείτε να λύσετε το πρόβλημα με διαφορετικό τρόπο, η ιδέα απλώς ήρθε στο μυαλό σας. Αυτή η έκρηξη έμπνευσης για το πώς να αλλάξετε την αντίδρασή σας ονομάζεται δημιουργική διαίσθηση. 4. Ηθική διαίσθηση Αυτό το είδος διαίσθησης περιλαμβάνει την αίσθηση σχετικά με το τι είναι σωστό ή λάθος. Αν έχετε λίγο προτού παρέμβετε), σημαίνει ότι χρησιμοποιείτε την ηθική διαίσθηση. Πιθανώς θα βρείτε τις αιτίες που δικαιολογούν την απόφασή σας, αλλά αυτό θα συμβεί μετά. Η αρχική αντίδραση είναι μια άμεση, διαισθητική «γνώση». Όταν ερμηνευτεί με αυτόν τον τρόπο, η μητρική διαίσθηση παύει να φαίνεται τόσο μυστηριώδης. Βασίζεται στην εμπειρία μας όσον αφορά τα παιδιά μας, τους εαυτούς μας και τις οικογένειές μας. Όσο καλύτερα γνωρίζουμε τα παιδιά μας, τόσο μεγαλύτερη εμπειρία έχουμε για τη λήψη αποφάσεων που αφορούν την ανατροφή τους, και μαθαίνοντας από αυτά τόσο περισσότερο μπορούμε να αναπτύσσουμε τα «ένστικτά» μας.
Να εμπιστευόμαστε το ένστικτό μας για την ανατροφή των παιδιών μας;
Η αλήθεια είναι ότι πρέπει να το εμπιστευόμαστε. Η διαίσθηση είναι ο συνδυασμός εκείνου που γνωρίζουμε και μιας «αίσθησης» του τι συμβαίνει ή του τι πρέπει να κάνουμε. Αλλά πρέπει επίσης να έχουμε κατά νου ότι η διαίσθηση δεν είναι απαραίτητα ακριβής. Όταν λειτουργούμε με τη διαίσθησή μας είναι πιθανό να παραβλέψουμε σημαντικές πληροφορίες. Μπορεί να βγάλουμε συμπεράσματα με βάση την εντύπωση κάποιων επιφανειακών ομοιοτήτων. Για παράδειγμα, όταν τα παιδιά μας μαλώνουν μπορεί πολύ εύκολα να σπεύσουμε να υπερασπιστούμε το μικρότερο παιδί μας, γιατί φέρνουμε στον νου μας ότι μας πείραζαν παλιότερα τα μεγαλύτερα αδέλφια μας κι έτσι να παραβλέψουμε τον ρόλο του μικρότερου στη σύγκρουση. Το καλύτερο στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε ως γονείς είναι να συνδυάσουμε τη διαίσθησή μας με την προσεκτική σκέψη και μάθηση. Θέλουμε η διαίσθησή μας να βρίσκεται σε εγρήγορση, αλλά και να λειτουργεί ταυτόχρονα με τη λογική και τα γεγονότα. Η διαίσθηση προκύπτει από την εμπειρία. Αν η εμπειρία μας είναι σχετική, έτσι θα είναι και η διαίσθησή μας.