Στην αγωνία των γονέων για το πότε το παιδί τους θα επικοινωνήσει λεκτικά μαζί τους, οι ειδικοί απαντούν πως κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό ανάπτυξης. «Είναι γεγονός πως κάθε παιδί έχει τη δική του πορεία στην ανάπτυξη και πρέπει, αν μη τι άλλο, να σεβόμαστε τους ρυθμούς του» εξηγεί η λογοθεραπεύτρια και αντιπρόεδρος του Συλλόγου Επιστημόνων Λογοπαθολόγων Λογοθεραπευτών Ελλάδος (ΣΕΛΛΕ) Παναγιώτα Λουίζου. Ωστόσο, η πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης είναι καθορισμένη. Υπάρχουν, όπως επισημαίνει η Παναγιώτα Λουίζου, στάδια – ορόσημα, ανάλογα με την ηλικία, που βασίζονται στον μέσο όρο. «Ετσι, ένα παιδί σε ηλικία δύο ετών θα πρέπει να χρησιμοποιεί φράσεις δύο λέξεων ή στην ηλικία των τριών θα πρέπει να κάνει φράσεις τριών λέξεων και ο λόγος του να είναι κατανοητός κατά 75% και από τρίτους. Παρ’ όλα αυτά, εάν ένα παιδί το κάνει λίγο αργότερα, δεν μας ανησυχεί, στην περίπτωση βέβαια που δεν υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες». Ποια, όμως, είναι αυτά τα στάδια που μπορούν οι γονείς να έχουν ως μπούσουλα σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη του λόγου του παιδιού τους; Σύμφωνα, λοιπόν, με τα ορόσημα αυτά, ένα παιδί δύο – τριών ετών θα πρέπει μεταξύ άλλων να εκφράζει την ανάγκη του για τουαλέτα, να ζητάει αντικείμενα με το όνομά τους και να κάνει ερωτήσεις με μία ή δύο λέξεις. «Από τη γέννησή του ξεκινά η γλωσσική του ανάπτυξη. Όταν είναι βρέφος, θα πρέπει να αντιδρά στους ήχους και να δείχνει ενδιαφέρον. Αργότερα, μετά τους έξι μήνες της ζωής του, θα πρέπει να επαναλαμβάνει τους ήχους και να εναλλάσσει την ένταση της φωνής του» υπογραμμίζει η αντιπρόεδρος του ΣΕΛΛΕ. Στα πρώτα του γενέθλια, σημειώνουν οι ειδικοί, ένα παιδί πρέπει να καταλαβαίνει το «ναι» και το «όχι», αλλά και να ανταποκρίνεται στο όνομά του, ενώ μισό χρόνο αργότερα θα πρέπει να είναι σε θέση να δείχνει με το δάχτυλό του. «Και πάλι, όμως, είναι απαραίτητο να επισημάνουμε πως κάθε παιδί είναι διαφορετικό και μια μικρή καθυστέρηση είναι αποδεκτή και όχι λόγος ανησυχίας, εάν βέβαια δεν επηρεάζει άλλους τομείς, όπως είναι η κοινωνική προσαρμογή ή η προσπάθεια του παιδιού να μαθαίνει. Οι γονείς βρίσκονται σε εγρήγορση, μπαίνουν ωστόσο μοιραία και στο κομμάτι της σύγκρισης με συνομήλικα με το δικό τους παιδιά, ακόμη και μεταξύ των αδερφών. Όμως η ανάπτυξη του λόγου εξαρτάται και από το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί. Έτσι, βλέπουμε διαφορές στην ανάπτυξη του λόγου ανάμεσα στο πρωτότοκο και το δευτερότοκο παιδί, ανάμεσα στα κορίτσια και τα αγόρια – στα κορίτσια η κατάκτηση της γνώσης γίνεται με ταχύτερους ρυθμούς –, ακόμη και ανάμεσα σε δίδυμα». Καμπανάκι ότι κάτι δεν πάει καλά χτυπάει όταν το παιδί σε οποιαδήποτε ηλικία χάνει δεξιότητες στον λόγο που είχε κατακτήσει το προηγούμενο διάστημα. «Η παλινδρόμηση αυτή θα πρέπει να κάνει τους γονείς να θορυβηθούν και να αναζητήσουν τη βοήθεια ειδικού» λέει η Παναγιώτα Λουίζου.
Βασικές απορίες γονέων
Τα τηλέφωνα των λογοθεραπευτών χτυπούν διαρκώς και στην άλλη άκρη της γραμμής βρίσκονται αγχωμένοι γονείς. Η λίστα με τις πιο συχνά εκφραζόμενες ανησυχίες της μαμάς και του μπαμπά είναι μεγάλη και ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Οπως λένε οι ειδικοί, για μικρής ηλικίας παιδιά η συνηθέστερη ερώτηση που δέχονται είναι γιατί δεν μιλάει ακόμη. Σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, όμως, υπάρχουν κάποια γράμματα που… τρομάζουν πολύ τους γονείς. Το «ρ» είναι ένα από αυτά. Οπως ωστόσο τονίζει ο λογοθεραπευτής Δημοσθένης Κεραμίδας, το «ρ» είναι το τελευταίο φώνημα «που κατακτούμε στο ελληνικό φωνητικό αλφάβητο και που περιμένουμε να παράγει το παιδί. Ετσι, ηλικιακά ο μέσος όρος κατάκτησης αρχίζει από τα τεσσεράμισι έτη μέχρι και την ηλικία των έξι χρόνων. Είναι το πιο δύσκολο κινητικό πρότυπο και συνήθως εμφανίζεται πρώτα σε συμπλέγματα και ύστερα μεμονωμένα». Συχνή είναι και η ανησυχία όταν το παιδί μπερδεύει το «σ» με το «θ» ή όταν επαναλαμβάνει συλλαβές στον λόγο του, σαν να τραυλίζει.
Συμβουλές για αγχωμένους γονείς
Οι ειδικοί τονίζουν πως ναι μεν οι γονείς θα πρέπει να έχουν τον νου τους στην ανάπτυξη του λόγου του παιδιού τους, ωστόσο αυτό θα πρέπει να γίνεται χωρίς άγχος. «Είναι σημαντικό οι γονείς να ευχαριστηθούν το παιχνίδι με τα παιδιά τους και να δημιουργήσουν ένα όσο το δυνατόν πλουσιότερο σε επικοινωνιακές ευκαιρίες περιβάλλον. Αλλωστε, η ομιλία έρχεται ως φυσικό επακόλουθο της επικοινωνίας και της κατανόησης» σημειώνει ο Δημοσθένης Κεραμίδας. Οταν το παιδί πει λάθος μια λέξη, δεν θα πρέπει να το διορθώσουν, επιμένοντας να ακούσουν το παιδί να πει σωστά τη λέξη. «Εάν για παράδειγμα το παιδί πει “νελό”, θα πρέπει οι γονείς να επαναλάβουν σωστά τη λέξη ή ακόμη καλύτερα να επεκτείνουν τη φράση, π.χ. “Θες νερό;”. Να δίνουν σημασία σε αυτό που τους λέει το παιδί και όχι πώς τους το λέει. Παράλληλα, όταν του μιλάνε, καλό είναι να χαμηλώνουν στο ύψος του παιδιού, μιλώντας έτσι πρόσωπο με πρόσωπο» δηλώνει η Παναγιώτα Λουίζου. Ιδιαίτερη έμφαση δίνουν οι ειδικοί θεραπευτές και στην τάση που έχουν πολλοί γονείς να μάθουν πολύ νωρίς πράγματα στα παιδιά που δεν είναι για την ηλικία τους. «Το να μάθουμε σε ένα παιδί δύο ετών τα χρώματα είναι σίγουρα χαριτωμένο, ωστόσο το να γνωρίζει το κόκκινο ή το πορτοκαλί δεν θα το χρησιμοποιήσει κάπου ή το γεγονός ότι γνωρίζει το δίχρονο τα χρώματα δεν σημαίνει ότι υπερτερεί νοητικά» συμπληρώνει. Τα στάδια – ορόσημα της γλωσσικής ανάπτυξης 0-6 μηνών Τρομάζει και αναγνωρίζει ήχους Εντοπίζει τον ήχο γυρνώντας το κεφάλι Επαναλαμβάνει τους ίδιους ήχους Συχνά βγάζει ευχάριστους ήχους Μιμείται ήχους Χρησιμοποιεί ήχους ή χειρονομίες για να υποδείξει ανάγκες Χρησιμοποιεί διαφορετικό κλάμα για να εκφράσει διαφορετικές ανάγκες Χαμογελάει όταν του μιλάνε Χρησιμοποιεί τα φωνήματα «μπ», «π», «μ» όταν μουρμουρίζει Ποικίλλει σε ύψος και ένταση η φωνή του 7-12 μηνών Καταλαβαίνει το «ναι» και το «όχι» Αποκρίνεται και καταλαβαίνει το όνομά του Ακούει και μιμείται περισσότερους ήχους – ακόμη κι όταν κλαίει Αναγνωρίζει λέξεις που σχετίζονται με συνηθισμένα αντικείμενα (π.χ. κούπα, παπούτσι, χυμός) Χρησιμοποιεί μεγάλη ποικιλία ήχων όταν μουρμουρίζει Ακούει όταν του μιλάς Αρχίζει να μετατρέπει το μουρμούρισμα σε ακατάληπτη γλώσσα Παράγει μία ή περισσότερες λέξεις (έχει εκφραστικό λεξιλόγιο έως τρεις λέξεις) Χρησιμοποιεί ουσιαστικά Κατανοεί απλές εντολές 13-18 μηνών Χρησιμοποιεί πρότυπα επιτονισμού ενηλίκων Χρησιμοποιεί ηχολαλία και μη καταληπτή ομιλία Παραλείπει μερικά αρχικά σύμφωνα και σχεδόν όλα τα τελικά σύμφωνα Ακολουθεί απλές εντολές Αναγνωρίζει ένα έως τρία μέρη του σώματος Έχει εκφραστικό λεξιλόγιο από τρεις έως είκοσι ή περισσότερες λέξεις (κυρίως ουσιαστικά) Συνδυάζει χειρονομίες και λόγο Κάνει έκκληση για τα περισσότερα από τα αντικείμενα που επιθυμεί 19-24 μηνών Χρησιμοποιεί λέξεις πιο συχνά από ασυνάρτητη ομιλία Ο λόγος του είναι 25%-50% κατανοητός στους ξένους Αρχίζει να συνδυάζει ουσιαστικά και ρήματα και να χρησιμοποιεί αντωνυμίες Χρησιμοποιεί κατάλληλο χρωματισμό στη φωνή για τις ερωτήσεις Απαντά στην ερώτηση «Τι είναι αυτό;» Γνωρίζει πέντε μέρη του σώματος Ονομάζει επακριβώς μερικά οικεία αντικείμενα Έχει εκφραστικό λεξιλόγιο 50 με 100 ή και περισσότερες λέξεις και αντιληπτικό λεξιλόγιο με πάνω από 300 λέξεις 2-3 ετών Ο λόγος είναι καταληπτός 50%-75% Συνεχίζει να ηχολαλεί όταν συναντά δυσκολίες στον λόγο Καταλαβαίνει το «ένα» και τα «πολλά» Εκφράζει την ανάγκη για τουαλέτα Ζητάει αντικείμενα με το όνομά τους Αναγνωρίζει διάφορα μέρη του σώματος Ακολουθεί απλές εντολές και απαντά σε απλές ερωτήσεις Κάνει ερωτήσεις με μία ή δύο λέξεις Χρησιμοποιεί φράσεις τριών – τεσσάρων λέξεων, με υποκείμενο – ρήμα – αντικείμενο Χρησιμοποιεί μερικές προθέσεις, άρθρα, ρήματα στον ενεστώτα, ομαλό πληθυντικό και ανώμαλους τύπους στον αόριστο Έχει αντιληπτικό λεξιλόγιο 500 ή 900 λέξεων και εκφραστικό περίπου 50 έως 250 λέξεων Χρησιμοποιεί περίπου 27 φωνήματα και το βοηθητικό «είναι» 3-4 ετών Καταλαβαίνει τη λειτουργία των αντικειμένων και διαφορές στις έννοιες (μέσα – έξω, μικρό – μεγάλο) Ακολουθεί εντολές που αποτελούνται από δύο – τρία μέρη Ρωτάει και απαντάει σε απλές ερωτήσεις (ποιος, τι, πού, γιατί) Χρησιμοποιεί την ομιλία για να εκφράσει συναισθήματα Χρησιμοποιεί τέσσερις με πέντε λέξεις στις προτάσεις Αναγνωρίζει αντικείμενα με το όνομά τους Χρησιμοποιεί ουσιαστικά και ρήματα πιο συχνά Έχει αίσθηση του παρελθόντος και του μέλλοντος Εχει ένα αντιληπτικό λεξιλόγιο 1.200-2.000 λέξεων και εκφραστικό λεξιλόγιο 800-1.500 λέξεων Ο λόγος είναι 80% καταληπτός Η γραμματική βελτιώνεται, αν και κάποια λάθη επιμένουν Βάζει δύο γεγονότα σε χρονολογική σειρά 4-5 ετών Κατανοεί τις έννοιες των αριθμών έως το τρία Αναγνωρίζει ένα έως τρία χρώματα Έχει αντιληπτικό λεξιλόγιο 2.800 ή περισσότερων λέξεων Έχει εκφραστικό λεξιλόγιο περίπου 900 έως 2.000 λέξεων Μετράει ως το δέκα μηχανικά Χρησιμοποιεί προτάσεις τεσσάρων έως οκτώ λέξεων Απαντά σε σύνθετες ερωτήσεις που αποτελούνται από δύο μέρη Μιλά με συχνότητα 186 λέξεων περίπου ανά λεπτό Μειώνεται ο συνολικός αριθμός των επαναλήψεων Παράγει σύμφωνα με 90% ακρίβεια Ο λόγος του είναι συνήθως καταληπτός από τους ξένους Μιλά σχετικά με εμπειρίες στο σχολείο, σε σπίτια φίλων κ.τ.λ. Χρησιμοποιεί κτητικές αντωνυμίες, μέλλοντα χρόνο και συγκριτικά μορφήματα στις προτάσεις 5-6 ετών Ονομάζει έξι βασικά χρώματα και τρία βασικά σχήματα Ακολουθεί εντολές που αποτελούνται από τρία μέρη Κάνει ερωτήσεις με το «πώς» και απαντά λεκτικά στο «γεια» και στο «Τι κάνεις;» Χρησιμοποιεί συνδέσμους, παρελθόντα και μέλλοντα χρόνο κατάλληλα Έχει αντιληπτικό λεξιλόγιο περίπου 13.000 λέξεων Ονομάζει τα αντίθετα και διαδοχικά ημέρες της εβδομάδας Μετρά ώς το 30 μηχανικά Αναμεταδίδει με ακρίβεια μια ιστορία Τραγουδά ολόκληρα τραγούδια και απαγγέλλει παιδικά ποιηματάκια Επικοινωνεί εύκολα με ενηλίκους και άλλα παιδιά