Τα τικ εμφανίζονται κατά κανόνα ξαφνικά, προκαλώντας άγχος και ανησυχία στους γονείς. Εκείνοι που το έχουν βιώσει γνωρίζουν, συχνά από πρώτο χέρι, ότι είναι δύσκολο να δεχτούν τις αλλαγές αυτές. Ερωτήματα του τύπου «φταίω;», «πότε θα σταματήσει;», «θα συνεχιστεί για πάντα;», «μήπως κρύβεται μια σοβαρότερη πάθηση πίσω από το τικ;» τρυπώνουν στο μυαλό των γονέων δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο βασανιστικών σκέψεων.
Η δρ Αννα Παρδάλη, παιδίατρος, απαντά σε μια σειρά ερωτήσεων για τα παιδικά τικ, δημιουργώντας έναν χρήσιμο «οδηγό». Η πρώτη συμβουλή που δίνει στους γονείς είναι να πάρουν… βαθιά ανάσα, καθώς οφείλουν πρώτα να διαχειριστούν τη δική τους αγωνία ώστε να βοηθήσουν τα μικρά τους.
Τι είναι:
Τα τικ είναι μια κινητική και, σπανιότερα, φωνητική διαταραχή στην παιδική ηλικία. Πρόκειται συνήθως για ακούσιες, μικρές, απότομες, μη ρυθμικές και μικρής σε χρονική διάρκεια, άσκοπες κινήσεις. Τέτοιες κινήσεις μπορεί να είναι το ανοιγοκλείσιμο των ματιών, η υπερέκταση της κεφαλής (τέντωμα του λαιμού), η εκτίναξη των ώμων, η κατάσπαση των γωνιών του στόματος (σούφρωμα των χειλιών), διάφορες επαναλαμβανόμενες γκριμάτσες, τράβηγμα ρούχων κ.ά.
Στα φωνητικά τικ έχουμε, για παράδειγμα, το συνεχές καθάρισμα του λαιμού σαν ξερόβηχας, την εκφορά φωνηέντων όπως φωνές ζώων ή διάφορες άλλες φωνές, την επανάληψη λέξεων που λέει το ίδιο το παιδί ή που ακούει από άλλον και την εκφορά μη κοινωνικά αποδεκτών λέξεων ή φράσεων (βρισιές). Το τελευταίο είναι γνωστό και σαν σύνδρομο Τουρέτ και είναι ένας συνδυασμός κινητικών και φωνητικών τικ, με χαρακτηριστικό τις υβριστικές και απρεπείς φράσεις. Το σύνδρομο αυτό δεν είναι σπάνιο αφού 1 στα 100 παιδιά σχολικής ηλικίας θα το εμφανίσει, με τα 2/3 των παιδιών αυτών να έχουν, ευτυχώς, καλή πρόγνωση έως και υποχώρηση των εκδηλώσεων στη συνέχεια της ζωής τους. Το 1/3, δυστυχώς, συνεχίζει να εμφανίζει τα συμπτώματα με αρκετές ψυχοκοινωνικές προεκτάσεις.
Σε ποια ηλικία εμφανίζονται, πόσο συχνά είναι:
Η συνήθης ηλικία εμφάνισης των τικ είναι μεταξύ 5-7 ετών και σπανιότερα από μικρότερη ηλικία. Η μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα όμως εμφανίζεται μεταξύ 10 και 12 ετών. Η δε συχνότητα εμφάνισης στην παιδική ηλικία μπορεί να κυμαίνεται από 10% έως 20% των παιδιών.
Πού οφείλονται:
Η αιτία των τικ είναι ουσιαστικά άγνωστη. Φαίνεται ότι υπάρχει γενετική προδιάθεση, όμως αρκετοί περιβαλλοντικοί παράγοντες επιδρούν στη γένεσή τους, όπως καταστάσεις περιγεννητικού και νεογνικού στρες και υποξαιμίας αλλά και διάφορες λοιμώξεις. Από τις λοιμώξεις, ο στρεπτόκοκκος, ένα κοινό μικρόβιο που συνήθως προσβάλλει τον λαιμό ή το δέρμα και προκαλεί αμυγδαλίτιδες ή οστρακιά, είναι αυτό που φαίνεται να έχει την μεγαλύτερη εμπλοκή, όχι τόσο ως αιτία αλλά ως επιβαρυντικός παράγοντας εκδήλωσης ενός τικ.
Το στρες, ψυχολογικό ή σωματικό, θεωρείται επίσης ότι μπορεί να ενθαρρύνει ή να επιβαρύνει την εμφάνιση ενός τικ, αλλά όχι να είναι η κύρια αιτία της εμφάνισής του.
Ποια είναι πορεία τους από τη στιγμή που θα εμφανιστούν:
Τα τικ διαρκούν κατά μέσο όρο έως 3 μήνες. Χαρακτηρίζονται από υφέσεις και εξάρσεις και όταν ξεπερνούν το ένα έτος χαρακτηρίζονται ως χρόνια τικ.
Επίσης, πολλές φορές τα τικ μπορεί να συνυπάρχουν και με αλλά νοσήματα του νευροψυχιατρικού φάσματος, όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Αλλες φορές, πάλι, στα παιδιά με τικ μπορεί να συνυπάρχει Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), προβλήματα λεπτής κινητικότητας, οπτικοκινητικού συντονισμού και μνήμης.
Σε ό,τι αφορά τα απλά τικ, η πρόγνωση είναι πολύ καλή. Στο μεγαλύτερο ποσοστό τους υποχωρούν αυτόματα χωρίς κάποια ιατρική – φαρμακευτική ή άλλη παρέμβαση.
Οι ψυχοκοινωνικές και λειτουργικές προεκτάσεις όμως των παιδιών με χρόνια τικ είναι σημαντικές σε κάθε ηλικία και μπορεί να φτάσουν ώς την κατάθλιψη. Συχνά αισθάνονται μειονεξία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, μπορεί να υπάρξουν ακόμη και θύματα bullying ή να έχουν έκπτωση στην ακαδημαϊκή τους απόδοση.
Πώς αντιμετωπίζονται:
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων η υποχώρηση ενός τικ είναι απλά θέμα χρόνου.
Είναι σημαντικό να ενημερώνεται το περιβάλλον του παιδιού για την αντιμετώπισή του, δηλαδή την αγνόηση και μη διόρθωση του τικ για όσο συμβαίνει.
Χαρακτηριστικό των τικ είναι ότι είναι ακούσιες, μη συνειδητές δηλαδή, κινήσεις. Παρ’ όλα αυτά, μερικά παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας έχουν τη δυνατότητα, συνειδητά, να καταστείλουν για μικρό χρονικό διάστημα αυτές τις κινήσεις όταν το θελήσουν ή τους ζητηθεί. Από την άλλη, είναι πιθανό όταν αρχίσει κανείς να τους μιλά για αυτά σε μια ήρεμη περίοδο να αρχίσουν να τα εκδηλώνουν εντονότερα! Η συνειδητή προσωρινή καταστολή από το ίδιο το παιδί ενός τικ είναι συνήθως μια παγίδα που παρασύρει τους ίδιους τους γονείς, που θεωρούν ότι μπορεί το παιδί να το ελέγξει μόνιμα και να υποχωρήσει οριστικά. Η εμπειρία όμως, δυστυχώς, δείχνει ότι τελικά μια τέτοια τακτική μπορεί να το επαναφέρει και μάλιστα σε μεγαλύτερη συχνότητα από πριν.
Επίσης, δεν προτείνεται χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής για τα τικ παρά μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις. Τέτοιες μπορεί να είναι οι περιπτώσεις που τα τικ είναι αρκετά επώδυνα ή επικίνδυνα για την υγεία του παιδιού, όπως για παράδειγμα πολύ απότομες κινήσεις και τινάγματα που μπορεί να οδηγήσουν σε τραυματισμό. Η αναζήτηση φαρμακευτικής αγωγής δηλαδή ενδείκνυται μόνο όταν η ποιότητα της καθημερινότητας και της ψυχοσυναισθηματικής υγείας του παιδιού έχει υποβαθμιστεί σημαντικά εξαιτίας του τικ.
Εναλλακτικά ή συμπληρωματικά μπορεί να εφαρμοστούν θεραπείες ειδικής αγωγής, όπως οι «θεραπείες συμπεριφοράς» κατά τις οποίες το παιδί εκπαιδεύεται να αντικαταστήσει την παθολογική κίνηση με μια άλλη κίνηση που αποτρέπει την παθολογική.
Το σημαντικό μήνυμα για τους γονείς είναι πως τα τικ είναι στην πλειοψηφία τους μια καλοήθης αυτοπεριοριζόμενη διαταραχή, η οποία, αν και σχετικά μικρής χρονικής διάρκειας, μπορεί να φαίνεται, για όσο διάστημα διαρκεί, αιώνια και πολύ αγχωτική. Πρέπει λοιπόν πρώτα οι γονείς να απευθυνθούν στους ειδικούς για να λάβουν συμβουλευτική καθοδήγηση και αφού ελέγξουν το δικό τους πρώτα άγχος, να διαχειριστούν κατάλληλα τη συμπεριφορά τους και το παιδί.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη δρα Άννα Παρδάλη, επιμελήτρια παιδίατρο Τμήματος Επειγόντων στο Ιασώ Παίδων