Είναι αλήθεια ότι η σημερινή κοινωνία στην οποία ζουν και μεγαλώνουν τα παιδιά είναι ιδιαίτερα απαιτητική και ανταγωνιστική. Ολοι θέλουμε το καλύτερο για τα παιδιά μας. Από τον φόβο όμως να μην παραμεληθεί τίποτα σε ό,τι αφορά τη διαπαιδαγώγηση και τη μόρφωσή τους, κάποιοι γονείς προβάλλουν υπερβολικές απαιτήσεις. Επιπλέον, οι περισσότεροι γονείς βιώνουν και οι ίδιοι έντονο άγχος εξαιτίας των καθημερινών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν.
Τα παιδιά λοιπόν δεν μπορούν να παραμείνουν ανεπηρέαστα καθώς εισπράττουν με τις «ψυχικές κεραίες» τους τα συναισθήματα των γονέων τους, θεωρώντας μάλιστα ορισμένες φορές πως τα ίδια είναι η αιτία των όσων αισθάνονται οι γονείς.
Οι διαταραχές άγχους στα παιδιά
Διαταραχή άγχους αποχωρισμού
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι φυσιολογικό να βιώνουν κάποιο βαθμό άγχους σε περιπτώσεις απομάκρυνσης από τους γονείς τους ή από τα πρόσωπα με τα οποία αισθάνονται ασφάλεια. Οταν όμως το άγχος που βιώνει ένα παιδί εμφανίζεται σε μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα και αφορά μεγαλύτερες ηλικίες, τότε ενδέχεται να αποτελεί διαταραχή άγχους αποχωρισμού.
Κοινωνική αγχώδης διαταραχή
Βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής φοβίας είναι ο έντονος και επίμονος φόβος που βιώνει το παιδί σε μία ή περισσότερες καταστάσεις. Παιδιά σχολικής ηλικίας μπορεί να μη θέλουν να πάνε στο σχολείο ή να κοιμηθούν μόνα τους ή μπορεί επίσης να διακατέχονται από τον φόβο ότι κάτι κακό θα συμβεί στους γονείς τους ή ότι μπορεί να χαθούν και να μην τους ξαναβρούν.
Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή
Βασικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης διαταραχής είναι το υπερβολικό και ανεξέλεγκτο άγχος που μπορεί να βιώνει ένα παιδί τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας για διάστημα τουλάχιστον έξι μηνών. Το παιδί μπορεί να βιώνει έντονο άγχος ή φοβία για τους βαθμούς, για οικογενειακά θέματα, γενικότερες επιδόσεις κ.ά. Τα παιδιά αυτά είναι πιθανό να διακατέχονται από τελειομανία και να αδυνατούν να χαλαρώσουν λόγω της μεγάλης τους ανησυχίας. Τα συμπτώματα της διαταραχής μπορεί να εκδηλώνονται από έντονη νευρικότητα ή έντονο συναίσθημα αγωνίας με συχνές εκρήξεις θυμού, εύκολη κόπωση, ευερεθιστότητα, με δυσκολία συγκέντρωσης και διαταραχή ύπνου.
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
Τα βασικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης διαταραχής είναι οι έμμονες σκέψεις και οι ψυχαναγκασμοί. Οι εμμονές επαναλαμβάνονται και χωρίς τη θέληση του παιδιού, με αποτέλεσμα να βιώνονται ως ιδιαίτερα αγχογόνες. Η συμπεριφορά του παιδιού χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες πράξεις που καλείται να τις εκτελέσει καθώς τις αισθάνεται ως υποχρέωση, προκειμένου να μειώσει το άγχος που βιώνει. Για παράδειγμα, το παιδί μπορεί να ασχολείται σε υπερβολικό βαθμό με την καθαριότητα, τον έλεγχο και την τακτοποίηση πραγμάτων. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να γίνεται διάκριση μεταξύ των παθολογικών ψυχαναγκασμών και των τελετουργιών που αποτελούν φυσιολογικό στάδιο της ανάπτυξης ενός παιδιού. Είναι σύνηθες κάποια παιδιά να τακτοποιούν τα παιχνίδια τους με συγκεκριμένο τρόπο. Αντιθέτως, όταν το παιδί υποφέρει και καταπονείται συναισθηματικά από κάποιες συμπεριφορές, τότε ξεφεύγει από τα φυσιολογικά όρια και η συμπεριφορά του αποτελεί ένδειξη της διαταραχής.
Διαταραχή έπειτα από τραυματικό στρες
Κύριο χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι το επίμονο άγχος ύστερα από κάποιο τραυματικό γεγονός. Τέτοιου είδους γεγονότα μπορεί να είναι φυσικές καταστροφές ή καταστάσεις όπου το παιδί γίνεται αυτόπτης μάρτυρας κάποιου εγκλήματος, ληστείας, βιασμού, βασανισμού ή κάποιας βίαιης ενέργειας. Το παιδί αισθάνεται ιδιαίτερα φοβισμένο και αβοήθητο. Το τραυματικό γεγονός μπορεί να αναβιώνεται από το παιδί ξανά και ξανά. Μπορεί να βλέπει εφιάλτες, να υποστεί διαταραχή ύπνου, να έχει εκρήξεις θυμού ή να εμφανίζεται απομονωμένο κοινωνικά μετά το τραυματικό γεγονός.
Πώς ένα παιδί μπορεί να αναπτύξει αγχώδη διαταραχή
Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση άγχους των παιδιών μπορεί να είναι:
Γενετικοί
Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι οι αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζονται σε συγκεκριμένες οικογένειες, οι γονείς των οποίων παρουσιάζουν κάποιο είδος αγχώδους διαταραχής. Να σημειωθεί ότι κληρονομείται η προδιάθεση για την ανάπτυξη της διαταραχής και όχι αυτή καθαυτήν.
Η ιδιοσυγκρασία του παιδιού
Τα παιδιά με αγχώδη διαταραχή παρουσιάζουν νωρίτερα, στη βρεφική ηλικία, μια ιδιοσυγκρασία με ανασταλμένη συμπεριφορά, με υψηλή κινητική δραστηριότητα, εμφανίζονται οξύθυμα, μπορεί να αντιδρούν σε νέες καταστάσεις με απόσυρση, αποφυγή ή δυσφορία. Ως παιδιά τείνουν να είναι ντροπαλά, να αποφεύγουν τις προκλήσεις κ.λπ.
Τα γονεϊκά πρότυπα
- Οι γονείς των ανασφαλών παιδιών τείνουν να εμφανίζουν έλλειψη ευαισθησίας και ανταπόκρισης στις ανάγκες τους. Επομένως, δημιουργείται ένας ανασφαλής δεσμός μητέρας – παιδιού, με αποτέλεσμα το παιδί να νιώθει ανίσχυρο να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες.
- Επίσης, η υπερπροστατευτικότητα από την πλευρά των γονέων ενισχύει τη συντήρηση του άγχους του παιδιού μέσα από την αποφυγή αγχογόνων καταστάσεων. Για παράδειγμα, μπορεί μια μητέρα να μην επιτρέψει στο παιδί της να πάει στην εκδρομή του σχολείου γιατί την αγχώνει, με αποτέλεσμα να οδηγήσει το παιδί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος και αποφυγή καταστάσεων.
- Τέλος, μπορεί οι γονείς να ενισχύσουν το άγχος στο παιδί από τη μη επαρκή συναισθηματική υποστήριξη. Για παράδειγμα, όταν ο γονέας υποτιμά την ντροπαλότητα του παιδιού και το εξαναγκάζει να βιώσει αγχογόνες καταστάσεις.
Το σχολικό περιβάλλον
Διάφορα συμβάντα στο σχολείο ενδέχεται να προκαλέσουν άγχος στο παιδί, όπως ο σχολικός εκφοβισμός που μπορεί να βιώνει. Επιπλέον, οι μαθησιακές απαιτήσεις ιδιαίτερα όταν συνδέονται με μαθησιακές δυσκολίες και δυσκολία στη συγκέντρωση προσοχής μπορεί να το αγχώσουν.
Δείτε τα σημάδια
Αν και τα παιδιά δεν εκφράζουν άμεσα το άγχος τους και τα συναισθήματά τους, εύκολα μπορεί κάποιος να τα ανιχνεύσει στη συμπεριφορά τους, στις αντιδράσεις τους και ορισμένες φορές στα σωματικά τους συμπτώματα. Ενα αγχωμένο παιδί μπορεί να εκδηλώσει γαστρεντερικά προβλήματα, ναυτία, έμετο, καρδιοαναπνευστικά προβλήματα, περικάρδιο άλγος, δύσπνοια, συχνοουρία, ζάλη, αίσθημα αστάθειας, λιποθυμικές τάσεις, εφιδρώσεις, δυσκολίες συγκέντρωσης, διαταραχές ύπνου, αϋπνίες, εφιάλτες, κοινωνική απομόνωση, επιθετικότητα, πόνο στην κοιλιά, σφίξιμο στο στήθος, συμπτώματα τικ, ενδείξεις τραυλισμού, νυχτερινή ενούρηση. Είναι σημαντικό να γνωρίζει κάποιος πως επειδή το παιδί δεν μπορεί να επεξεργαστεί τα συναισθήματα που βιώνει, ξεσπά το σώμα του, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται αρκετά ψυχοσωματικά προβλήματα.
Πώς να το βοηθήσετε να νικήσει το άγχος
- Με τη συμπεριφορά σας δώστε του να καταλάβει ότι πιστεύετε πως μπορεί να τα καταφέρει μόνο του. Μη βιαστείτε να λύσετε εσείς τα δικά του προβλήματα, αλλά στηρίξτε το στην προσπάθειά του να επιλύσει τα θέματά του. Η δική σας η ενίσχυση και η επιβεβαίωση προσφέρουν στο παιδί τη δύναμη που χρειάζεται για να αντιμετωπίσει στρεσογόνες καταστάσεις. Αντίθετα, η επίλυση των δύσκολων καταστάσεων από εσάς, παρότι άμεσα αποτελεί την πιο εύκολη λύση, μακροπρόθεσμα οδηγεί σε αδυναμία του παιδιού να στηριχτεί στα πόδια του.
- Σημαντική είναι και η αναγνώριση από την πλευρά των γονιών ότι ο φόβος του παιδιού είναι πραγματικός. Οσο και αν φαίνεται φανταστικός ένας φόβος, το παιδί τον αντιλαμβάνεται ως πραγματικό και του προκαλεί συναισθήματα άγχους και τρόμου. Συζητώντας σχετικά με τον φόβο του, αυτός σιγά σιγά αποδυναμώνεται.
- Οι γονείς ακόμη μπορούν να μοιραστούν με το παιδί τους σκέψεις και συναισθήματα για καταστάσεις κατά τις οποίες και οι ίδιοι αντιμετωπίζουν άγχος, ώστε το παιδί να καταλάβει ότι μπορεί να συζητά για ό,τι αυτό σκέφτεται και αισθάνεται καθώς και ότι έχει την απαραίτητη στήριξη. Τέλος, είναι επίσης σκόπιμο οι γονείς να ξοδεύουν καθημερινά χρόνο με το παιδί τους και να δείχνουν ότι είναι διαθέσιμοι όταν αυτό τους χρειάζεται.
- Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να μπορούν να κατανοήσουν το παιδί τους βλέποντας τον κόσμο από τα δικά του μάτια. Οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις που νιώθουν θα πρέπει να μειωθούν προσεγγίζοντας περισσότερο το τι πραγματικά μπορεί να επιτύχει το ίδιο το παιδί. Η επιβράβευση μειώνει το άγχος, το ηρεμεί και ενισχύει την αυτοεικόνα του.
- Αν χρειαστεί να ασκήσετε κριτική σε κάτι, μην ξεχάσετε να ξεκινήσετε την πρότασή σας βρίσκοντας κάτι το θετικό ή αναγνωρίζοντας το συναίσθημα του παιδιού. Με τον τρόπο αυτόν το παιδί δεν νιώθει την κριτική ως απόρριψη και είναι πιο έτοιμο να την ακούσει και να την αποδεχτεί. Επιπλέον, η κριτική σας πρέπει να καταλήγει σε μελλοντικές προτάσεις. Δεν αρκεί να εξηγείτε στο παιδί τι πήγε στραβά. Αυτό που μειώνει το άγχος του είναι οι προτάσεις για την αντιμετώπιση αντίστοιχων μελλοντικών καταστάσεων.
- Από πολύ μικρά τα παιδιά και ιδιαίτερα τα αγόρια μαθαίνουν ότι δεν πρέπει να κλαίνε, δεν πρέπει να θυμώνουν, δεν πρέπει να αισθάνονται κανένα αρνητικό συναίσθημα και πολύ περισσότερο να το εκφράζουν ανοιχτά. Ο μύθος αυτός αποθαρρύνει τα παιδιά από το να ζητήσουν βοήθεια για τις δυσκολίες τους, ενώ τα εγκλωβίζει σε μια μόνιμη κατάσταση στρες, αφού πλέον νιώθουν άσχημα για το γεγονός ότι νιώθουν άσχημα. Αλλωστε, η ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει και να αποδέχεται τα συναισθήματά του, θετικά και αρνητικά, βοηθά στην καλή ψυχική υγεία.
Πρέπει πρώτα να μάθετε εσείς να αντιμετωπίζετε τα προβλήματά σας, να τα εντοπίζετε, να κατεβάζετε ιδέες, να αξιολογείτε τις πιθανές συνέπειες και να μάθετε να φτιάχνετε ένα πρόγραμμα με σκοπό να βοηθήσετε τον εαυτό σας να αντεπεξέλθει σε έντονες καταστάσεις. Μόνο έτσι η συμπεριφορά σας θα αποτελέσει καλό παράδειγμα για το παιδί και θα το βοηθήσει να αντιμετωπίζει σωστά και χωρίς άγχος ό,τι συμβαίνει στη ζωή του.
*Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την Κωνσταντίνα Βολοσυράκη, ψυχολόγο (MSc) – ψυχοθεραπεύτρια