Τις τελευταίες μέρες όλοι οι δρόμοι των κοινωνικών δικτύων οδηγούν σε μία έρευνα. Και αυτό δεν θα πρέπει να μας ξαφνιάζει, καθώς το θέμα της καλύπτει όλες τις προδιαγραφές μιας «σέξι» είδησης: Όσοι άνθρωποι είχαν περισσότερους από δέκα σεξουαλικούς συντρόφους, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν καρκίνο. Σεξ και (δυνητικός) θάνατος στην ίδια πρόταση, η αιώνια συνταγή της επιτυχίας.
Με τον αριθμό των συντρόφων να είναι αρκετά μετριοπαθής για την εποχή μας και τη σύνδεση να παρουσιάζεται ως βέβαιη και απογυμνωμένη από επιπλέον αιτίες – σχεδόν ως θεϊκή τιμωρία – η έρευνα ήταν εξ αρχής καταδικασμένη να συγκεντρώσει σχόλια και κλικ. Παράλληλα, ήταν εξ αρχής και ακριβώς το είδος της επιστημονικής είδησης που θα έπρεπε να μας βάζει σε υποψίες.
Πρέπει, λοιπόν, να στραφούμε συλλογικά στις ζώνες αγνότητας ή αρκεί να μάθουμε να θέτουμε τις σωστές ερωτήσεις;
Λίγα λόγια για την έρευνα
Μια ομάδα ερευνητών από τη Βρετανία, την Ιταλία, την Αυστρία, τον Καναδά και την Τουρκία, ανέλυσαν δεδομένα που συλλέχθηκαν το 2012 – 2013 στα πλαίσια της Αγγλικής Διαχρονικής Μελέτης Γήρανσης (ELSA) και αφορούσαν 5.722 άνδρες και γυναίκες άνω των 50 ετών, με μέσο όρο ηλικίας τα 64 έτη. Από αυτούς, το 28,5% των ανδρών και το 41% των γυναικών είχαν κανένα ή ένα σύντροφο, το 29% των ανδρών και το 35% των γυναικών είχαν δύο έως τέσσερις συντρόφους, το 20% των ανδρών και το 16% των γυναικών είχαν πέντε έως εννέα, ενώ το 22% των ανδρών και το 8% των γυναικών είχαν δέκα ή περισσότερους. Οι γυναίκες με δέκα ή περισσότερους συντρόφους είχαν 91% μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου σε σχέση με όσες δεν είχαν κανένα ή είχαν μόνο ένα σύντροφο, ενώ στους άνδρες η πιθανότητα αυξανόταν κατά 69%.
Θα πεθάνουμε όλοι;
Τα στοιχεία μοιάζουν αμείλικτα: Το δείγμα της έρευνας ήταν μεγάλο και η απόκλιση του κινδύνου μεταξύ των συντηρητικών και των… ασύδοτων αχανής. Ωστόσο, από αυτή την παρουσίαση των συμπερασμάτων απουσιάζουν ορισμένες πολύτιμες υποσημειώσεις.
Πρώτα από όλα, όπως συμβαίνει εκ των πραγμάτων σε όλες τις σχετικές έρευνες, ο αριθμός των σεξουαλικών συντρόφων προέκυψε από τις δηλώσεις των ίδιων των συμμετεχόντων. Και οι άνθρωποι έχουν την τάση να λένε ψέματα πάνω στο συγκεκριμένο θέμα για πολλούς λόγους – με την κακή τους μνήμη να είναι ένας από αυτούς. Επιπλέον, η μελέτη δεν ενδιαφέρθηκε για τα είδη καρκίνου που παρουσίασαν οι συμμετέχοντες, ενώ δεν περιλαμβάνει στοιχεία σε σχέση με τη χρήση προφυλακτικού ή το ιστορικό Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενων Νοσημάτων. Τέλος, τα άτομα που δήλωσαν τους περισσότερους συντρόφους, μοιράζονταν και άλλα κοινά χαρακτηριστικά: Είχαν περισσότερες πιθανότητες να καπνίζουν και κατανάλωναν περισσότερο αλκοόλ από τους υπόλοιπους.
Μια σειρά από προβλήματα
Η έρευνα, λοιπόν, αποκαλύπτει πράγματι μια συσχέτιση, όχι όμως και μια αιτιώδη σχέση. Τι σημαίνει αυτό; Αν συλλέγαμε σχετικά στοιχεία, θα μπορούσαμε να δούμε ότι η αύξηση της βροχόπτωσης σε μια δεδομένη στιγμή, είναι ευθέως ανάλογη με την αύξηση των ανθρώπων που κρατούν ομπρέλα. Αυτό, όμως, δεν συνεπάγεται ότι οι… ομπρέλες προκαλούν βροχή! Στην περίπτωση που εξετάζουμε, γνωρίζουμε ότι άλλες συνήθειες που φαίνεται ότι συνυπήρχαν στον τρόπο ζωής των ανθρώπων με περισσότερους συντρόφους, όπως το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ, αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο για ορισμένα είδη καρκίνου.
Φυσικά, αυτό δεν αναιρεί αυτομάτως τη σύνδεση στην οποία κατέληξαν οι ερευνητές. Ωστόσο, ακόμη και αν τα συμπεράσματα ευσταθούν, απαιτούν περισσότερη ανάλυση για να γίνουν στ’ αλήθεια κατανοητά. Ορισμένα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα, όπως η ηπατίτιδα Β και ορισμένα στελέχη του ιού HPV έχει αποδειχθεί ότι μπορούν να οδηγήσουν στην εμφάνιση κάποιων καρκίνων. Και ιδιαίτερα ο ιός HPV είναι εξαιρετικά διαδεδομένος. Τόσο ώστε να είναι βέβαιο πως η συντριπτική πλειοψηφία των σεξουαλικώς ενεργών ατόμων θα έρθουν σε επαφή μαζί του κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής τους – το αν θα καταλήξουν να νοσούν από αυτόν, εξαρτάται κατά βάση από τη χρήση προφυλακτικού και την κατάσταση του ανοσοποιητικού τους συστήματος. Και αυτός είναι άλλος ένας λόγος που η κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα έχουν τόση σημασία ως προς τους συμμετέχοντες της έρευνας: Και οι δύο συνήθειες «ρίχνουν» το ανοσοποιητικό και έχουν συνδεθεί με τη δυσμενέστερη εξέλιξη του ιού.
Μια άλλη προσέγγιση
Επομένως, δεν ισχύει ότι όσο λιγότερους σεξουαλικούς συντρόφους έχουμε, τόσο πιο οχυρωμένοι είμαστε απέναντι στον καρκίνο; Ναι, με τον ίδιο τρόπο που ισχύει ότι αν καταργήσουμε τα αυτοκίνητα, μειώνουμε συντριπτικά τις πιθανότητες να εμπλακούμε σε τροχαίο ατύχημα. Ωστόσο, όπως και στην περίπτωση της οδικής ασφάλειας, έτσι και εδώ υπάρχουν και άλλες – πιθανότατα καλύτερες – επιλογές.
Για παράδειγμα, η Αυστραλία, μέσα από ένα συνδυασμό πλήρους εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού απέναντι στον HPV και διαγνωστικών ελέγχων για τον ιό και τις προκαρκινικές αλλοιώσεις που είναι σε θέση να προκαλέσει, φιλοδοξεί μέχρι το 2035 να εξαλείψει τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας στην επικράτειά της.
Ελέγχοντας τις πληροφορίες
Η λεγόμενη «pop science» ανέκαθεν έκρυβε παγίδες. Κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, επειδή έχει την τάση να παρουσιάζει τα αποτελέσματα κάθε νέας έρευνας ως την αδιαμφισβήτητη αποκάλυψη της αλήθειας. Ωστόσο, τα πράγματα δεν λειτουργούν ακριβώς έτσι.
Εκτός από τον παράγοντα του ανθρώπινου λάθους, απέναντι στον οποίο δυστυχώς δεν διαθέτουν ανοσία ούτε οι επιστήμονες, τα ερευνητικά ευρήματα μπορούν να αλλοιωθούν από οικονομικά ή άλλα συμφέροντα. Ακόμη, όμως, και αν οι ερευνητές χαρακτηρίζονται από πλήρη ακεραιότητα, οι προσωπικές τους απόψεις συχνά επηρεάζουν τον τρόπο που «κοιτάζουν» τα δεδομένα χωρίς απαραίτητα να το αντιλαμβάνονται και οι ίδιοι.
Και φυσικά, η παράθεση των ερευνών με όλα τα «ίσως» και τους περιορισμούς τους δεν είναι τόσο ευπώλητη όσο το ότι «βρήκαμε άλλη μια αιτία του καρκίνου».
Δεν πρόκειται για κάποιον αφορισμό που φιλοδοξεί να αποδομήσει την αξία των επιστημονικών ανακαλύψεων. Όμως η άκριτη υιοθέτηση μιας πληροφορίας, με μοναδικό κριτήριο το γεγονός ότι δείχνει να επιβεβαιώνεται από μια έρευνα για την οποία δεν γνωρίζουμε και πολλά, είναι ικανή να μας οδηγήσει στον ηθικό πανικό, την αντικατάσταση της χημειοθεραπείας με δηλητήριο σκορπιού ή την πεποίθηση ότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό. Γι’ αυτό και είναι τόσο σημαντικό να κάνουμε τις σωστές ερωτήσεις.