Όλο αυτό το διάστηµα που ζούµε µε τον κορωνοϊό, έχουµε όλοι µας δει, ακούσει και διαβάσει πάρα πολλά και διάφορα, κάποια περισσότερο και άλλα λιγότερο αξιόπιστα, κάποια περισσότερο και άλλα λιγότερο αισιόδοξα, κάποια περισσότερο και άλλα λιγότερο εµπεριστατωµένα. Στην προσπάθειά µας να ενηµερωθούµε αξιόπιστα και σφαιρικά όσον αφορά το τι µέλλει γενέσθαι σχετικά µε την πανδηµία του κορωνοϊού που βιώνει η ανθρωπότητα απευθυνθήκαµε σε έναν από τους εξέχοντες έλληνες επιστήµονες, τον κ. Αχιλλέα Γραβάνη, καθηγητή Φαρµακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Κρήτης, ερευνητή στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ και συνεργαζόµενο καθηγητή Ερευνας στο Κέντρο Ανάπτυξης Φαρµάκων στο Πανεπιστήµιο Northeastern (Βοστώνη).
Ο ίδιος εκτιµά ότι τα πρώτα φάρµακα για την αντιµετώπιση του κορωνοϊού θα είναι διαθέσιµα τον Ιούνιο και ότι το εµβόλιο θα πρέπει να το περιµένουµε περίπου του χρόνου τον χειµώνα. Τονίζει επίσης ότι αυτή τη στιγµή έχουµε στα χέρια µας ένα σηµαντικό και αποτελεσµατικό… φάρµακο, και αυτό δεν είναι άλλο από την προσπάθεια αναστολής της διασποράς του ιού, µε την παγκόσµια πολιτική της αποµόνωσης και της προτροπής να µείνουµε σπίτι, ώστε µέχρι να έρθουν τα φάρµακα και το εµβόλιο να έχουµε τις µικρότερες δυνατές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές.
Μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι όσον αφορά την προοπτική δημιουργίας φαρμάκων κατά του κορωνοϊού;
«Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα κατάφερε να πετύχει κάτι πολύ δύσκολο, να χαρακτηρίσει μέσα σε 3,5 μήνες το γονιδίωμα, τη χημική σύσταση του ιού και να διασαφηνίσει με μεγάλη λεπτομέρεια τον μηχανισμό, τον τρόπο με τον οποίο ο ιός μολύνει τον ανθρώπινο οργανισμό. Ολα αυτά συνήθως χρειάζονται χρόνια για να γίνουν. Η γνώση αυτή έδωσε τη δυνατότητα στους επιστήμονες να σχεδιάσουν με πιο ορθολογικό τρόπο τις δύο παρεμβάσεις που ετοιμάζουν για την απάντηση στην πρόκληση του κορωνοϊού, τον εμβολιασμό και τη θεραπεία των ασθενών. Ειδικά αν συγκρίνουμε αυτή την πανδημία με τις προηγούμενες (υπολογίζουμε ότι συμβαίνει μία κάθε 100 χρόνια), που είχαν εκατομμύρια θύματα χωρίς να μπορεί κανείς να βοηθήσει τον συνάνθρωπο, βλέπουμε το μεγαλείο του ανθρώπινου πνεύματος που καταφέρνει να ελαττώσει δραματικά την επίδραση της μοίρας του, τη στιγμή που ο άνθρωπος δεν στέκεται αδύναμος μπροστά στα όσα συμβαίνουν, αλλά μπορεί να παρέμβει προς όφελος της υγείας του. Ερχεται λοιπόν αυτός ο δύσκολος καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι όλα τα χρήματα που δίνονται στην εκπαίδευση και στην έρευνα δεν πάνε χαμένα. Αποτελούν επένδυση ζωής».
Πότε μπορούμε να περιμένουμε ένα εμβόλιο για τον κορωνοϊό;
«Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τουλάχιστον εννέα μικρές και μεγάλες φαρμακευτικές και βιοτεχνολογικές εταιρείες παγκοσμίως που έχουν ενεργοποιηθεί για την ανάπτυξη εμβολίου. Τρία εμβόλια είναι ήδη σε κλινική δοκιμασία φάσης 1, δηλαδή ελέγχεται η πιθανή τοξικότητά τους στον άνθρωπο (σε υγιείς εθελοντές). Αυτό σημαίνει ότι τα εμβόλια αυτά έχουν αποδειχτεί αποτελεσματικά σε πειραματικά ζωικά μοντέλα της λοίμωξης. Το επόμενο βήμα θα είναι να ελεγχθεί η τοξικότητα και μετά η αποτελεσματικότητα στον άνθρωπο με τον εμβολιασμό συγκεκριμένων πληθυσμών ώστε στη συνέχεια να διαπιστώσουμε τη συχνότητα της λοίμωξης σε αυτούς τους εμβολιασμένους πληθυσμούς σε σχέση με τους μη εμβολιασμένους. Αυτό – κατά την εκτίμησή μου – δεν πρόκειται να συμβεί πριν από το τέλος του χρόνου. Ετσι, στο δεύτερο μεγάλο κύμα του κορωνοϊού, τον χειμώνα του 2021, θα αρχίζουμε να εμβολιάζουμε ομάδες υψηλού κινδύνου (ανθρώπους με υποκείμενα νοσήματα αλλά και ανθρώπους που θα έχουμε βρει ότι είναι γενετικά προδιατεθειμένοι να μολυνθούν από τον ιό). Θα έλεγα με σχετική βεβαιότητα ότι τον Μάρτιο του 2021 θα έχουμε τουλάχιστον ένα εμβόλιο που θα ξέρουμε ότι είναι αποτελεσματικό και συγχρόνως ότι δεν έχει τοξικότητα. Υπάρχει βέβαια μια πιθανότητα να επιταχυνθούν οι διαδικασίες από τους ρυθμιστικούς οργανισμούς και να είναι έτοιμο το εμβόλιο στο τέλος του 2020. Ηδη καταγράφονται διεθνώς περίπου 40 αιτήσεις ανάπτυξης του εμβολίου».
Αν μεταλλαχθεί ο ιός;
«Τα πρώτα στοιχεία δείχνουν ότι ο ιός δεν μεταλλάσσεται εύκολα. Αν αυτό συμβεί, δεν θα είναι αξεπέραστο πρόβλημα, γιατί η όποια μετάλλαξη θα είναι κοντινή στην πρώτη, έστω και αν είναι πιο επιθετική, και θα αντιμετωπιστεί με την επικαιροποίηση του εμβολίου στη μετάλλαξη του ιού. Οπως συμβαίνει και με τον ιό της γρίπης που μεταλλάσσεται. Επίσης το αντιγριπικό εμβόλιο μας παρέχει ανοσία για μικρό διάστημα, οπότε και χρειάζεται να εμβολιαζόμαστε κάθε χρόνο και να συμπεριλαμβάνουμε στο νέο εμβόλιο τις μεταλλάξεις του ιού. Κατά πάσα πιθανότητα το ίδιο θα συμβαίνει και με τον κορωνοϊό. Η προσπάθειά μας τους επόμενους μήνες είναι να μετατρέψουμε το πρόβλημα του κορωνοϊού σε αντίστοιχο με εκείνο της γρίπης. Ετσι, θα τον αντιμετωπίζουμε με το επικαιροποιημένο κάθε χρόνο εμβόλιο και τα αποτελεσματικά αντι-ιικά φάρμακα. Ηδη ένα γνωστό αντι-ιικό φάρμακο κατά της γρίπης (φαβιπιραβίρη) από την Ιαπωνία φαίνεται να είναι αποτελεσματικό και κατά του κορωνοϊού».
Αναφερθήκατε σε ανθρώπους που είναι γενετικά προδιατεθειμένοι να κολλήσουν τον ιό. Τι σημαίνει αυτό;
«Εχει βρεθεί ότι ο ιός μολύνει τον άνθρωπο επειδή συναντά μέσα στους πνεύμονές του έναν κυτταρικό υποδοχέα, μια πρωτεΐνη, ένα ένζυμο που ονομάζεται ACE2. Κάποιοι άνθρωποι έχουν γονιδιακές μεταλλάξεις που καθιστούν το εν λόγω ένζυμο υπερδραστήριο και σε μεγαλύτερη συγκέντρωση στον πνεύμονά τους και έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εισβάλει ο ιός στο σώμα τους. Αυτοί είναι που θα έχουν πιο επικίνδυνη μορφή της λοίμωξης, ακόμη κι όταν πρόκειται για νέους ανθρώπους».
Ακούσαμε και για κάποια φάρμακα που σχετίζονται με το εν λόγω ένζυμο. Τι ισχύει;
«Υπάρχουν φάρμακα (όπως κάποια αντιυπερτασικά και η ιβουπροφαίνη) που αυξάνουν την έκφραση του συγκεκριμένου ενζύμου. Συζητείται διεθνώς ότι οι άνθρωποι που τα παίρνουν έχουν αυξημένη δεκτικότητα στη λοίμωξη, όμως η παρατήρηση αυτή δεν είναι επιβεβαιωμένη κλινικά και η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καρδιολογίας συστήνει να μην αλλάζουν αντιυπερτασική θεραπεία οι συγκεκριμένοι ασθενείς. Θα συμβούλευα μόνο να μη χρησιμοποιούμε ιβουπροφαίνη αλλά παρακεταμόλη για να αντιμετωπίσουμε τον πόνο και τον πυρετό στο διάστημα αυτό, της επιδημίας του κορωνοϊού».
Φάρμακα για τον κορωνοϊό πότε θα έχουμε;
«Τα φάρμακα που μελετώνται σχετικά με την αντιμετώπιση του κορωνοϊού χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Σε αυτά που εστιάζουν στον ιό αυτόν καθεαυτόν και σε αυτά που εστιάζουν στον άνθρωπο που πάσχει. Αυτά που εστιάζουν στον ιό διακρίνονται σε δύο υποκατηγορίες, τα αντι-ιικά φάρμακα και τα φάρμακα τύπου μονοκλωνικών αντισωμάτων που συνδέονται επιλεκτικά με πρωτεΐνες του ιού και τον αδρανοποιούν, είναι δε κάτι ενδιάμεσο μεταξύ θεραπείας και εμβολιασμού. Τα αντι-ιικά φάρμακα διακρίνονται και πάλι σε δύο υποκατηγορίες, αυτά που έχουμε ήδη στο οπλοστάσιό μας για την αντιμετώπιση άλλων ιών ή άλλων ασθενειών και εκείνα που είναι εντελώς νέα και θα συντεθούν το επόμενο χρονικό διάστημα ειδικά για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου κορωνοϊού. Τα εντελώς νέα φάρμακα θα χρειαστούν τουλάχιστον ενάμισι με δύο χρόνια για να είναι παρόντα στο συνταγολόγιό μας. Ψάχνουμε όμως, με γνώμονα όλα όσα γνωρίζουμε για τον ιό, και σε ήδη υπάρχοντα φάρμακα, για παράδειγμα κάποια που έχουν σχεδιαστεί για άλλους ιούς (ιός του EBOLA ή της γρίπης), όπως η ρεμδεσιβίρη και η φαβιπιραβίρη. Ηδη σε προκαταρκτικές κλινικές μελέτες σε μικρό αριθμό ασθενών του κορωνοϊού κάποια από αυτά έχουν αποδειχθεί κατ’ αρχάς αποτελεσματικά. Σήμερα τα φάρμακα αυτά αξιολογούνται κλινικά σε χιλιάδες πλέον ασθενείς διεθνώς. Θα γνωρίζουμε με ακρίβεια την αποτελεσματικότητά τους τους επόμενους δύο μήνες. Από την άλλη πλευρά, τα μονοκλωνικά αντισώματα, που ανέφερα παραπάνω, δρουν συνδεόμενα στον ιό και κατακρημνίζουν τις πρωτεΐνες του. Τέτοια έχουν ήδη αποδειχθεί αποτελεσματικά σε πειραματόζωα και δοκιμάζονται πλέον κλινικά στην Ολλανδία και στην Αμερική. Οι επιστήμονες πήραν το πλάσμα από ασθενείς που μολύνθηκαν από τον ιό και ανένηψαν, απομόνωσαν τα αντισώματα που δημιούργησε ο οργανισμός αυτών των ανθρώπων για να αντιμετωπίσουν τη λοίμωξη και τώρα προσπαθούν να αναπαραγάγουν αυτά τα αντισώματα με τεχνικές ανασυνδυασμένου DNA ώστε να δημιουργήσουν αντισώματα αδρανοποίησης και θεραπείας του κορωνοϊού. Τέτοιου είδους φάρμακα πιστεύω ότι θα έχουμε στη διάθεσή μας μάλλον ως το φθινόπωρο ή στο τέλος του 2020».
Με τα φάρμακα της ελονοσίας που ακούσαμε τι ισχύει;
«Αυτά ανήκουν στην κατηγορία των φαρμάκων που εστιάζουν στον άνθρωπο ώστε να τον βοηθήσουν να αντεπεξέλθει στη λοίμωξη. Πρόκειται για δύο φάρμακα που δημιουργήθηκαν το 1934 κατά της ελονοσίας, τη χλωροκίνη και τον μεταβολίτη της, την υδροχλωροκίνη, που είναι λιγότερο τοξική. Σε μικρές προς το παρόν μελέτες φάνηκε ότι μπορεί η υδροξυχλωροκίνη να ελέγξει την απάντηση του ανοσοποιητικού συστήματος στον ιό. Επίσης, γίνονται μεγάλες μελέτες που συνδυάζουν τη χλωροκίνη με το αντιβιοτικό αζιθρομυκίνη, όπου φαίνεται ότι ο συνδυασμός είναι ακόμη πιο αποτελεσματικός. Τους επόμενους δύο μήνες θα έχουμε πιο ασφαλή αποτελέσματα σε κλινικές δοκιμασίες του συνδυασμού τους σε χιλιάδες ασθενείς διεθνώς. Τα ανωτέρω όμως φάρμακα έχουν σοβαρή καρδιο-οφθαλμοτοξικότητα και απαιτούν την προσεκτική ιατρική καθοδήγηση στη χρήση τους».
Πότε θα έχουμε απαντήσεις σχετικά με το ποια φάρμακα μπορούν να χρησιμοποιηθούν;
«Μέχρι την αρχή του καλοκαιριού θα γνωρίζουμε αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κάποια από τα ήδη υπάρχοντα φάρμακα (αντι-ιικά και άλλα) για να θεραπεύσουμε αλλά και για να προστατέψουμε τους ασθενείς που είναι σε ομάδες υψηλού κινδύνου ή βρίσκονται στην αρχή της λοίμωξης, προτού εμφανιστεί η βαριά πνευμονία. Η έρευνα δεν σταματάει καθόλου. Γίνονται παντού μελέτες. Αυτή τη στιγμή έχουν γίνει πάνω από 200 αιτήσεις για κλινικές δοκιμασίες για υπάρχοντα φάρμακα σε Κίνα, Αμερική και Ευρώπη. Επίσης, υπάρχει ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που ήδη – εδώ και ενάμιση χρόνο – δίνεται στη ρευματοειδή αρθρίτιδα και την ψωρίαση. Αυτό φαίνεται ότι θα μπορούσε να βοηθήσει τους ανθρώπους που εμφανίζουν αμφιτερόπλευρη διηθητική πνευμονία, που είναι και το σύμπτωμα που οδηγεί τελικά στον θάνατο. Εχει ήδη χρησιμοποιηθεί σε διασωληνωμένους ασθενείς και φαίνεται να έχει αποτελέσματα. Πρόκειται για το αντίσωμα που αδρανοποιεί τον ισχυρό παράγοντα που συμμετέχει στη φλεγμονώδη καταιγίδα στον πνεύμονα των ασθενών που είναι στη μονάδα, την Ιντερλευκίνη 6. Ο μελλοντικός συνδυασμός αυτού του φαρμάκου με τα υπάρχοντα αντι-ιικά θα βοηθήσουν πολλούς βαρέως πάσχοντες».
Ποια είναι η αίσθησή σας σχετικά με το πώς θα είναι η ζωή μας τον επόμενο χρόνο;
«Θα έχουμε μάθει για άλλη μία φορά να ζούμε με τους ιούς και θα είμαστε πιο προετοιμασμένοι μελλοντικά ώστε να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε άμεσα και αποτελεσματικά έναν αντίστοιχο ιό, ίσως και πιο επικίνδυνο. Οσον αφορά τον κορωνοϊό θα γνωρίζουμε καλύτερα ποιοι είναι οι πληθυσμοί και οι υποπληθυσμοί που χρειάζονται προστασία, θα έχουμε ήδη υπάρχοντα φάρμακα μέσα στο καλοκαίρι για να προστατέψουμε τους βαρέως πάσχοντες και τις ευπαθείς ομάδες. Στις αρχές του επόμενου χρόνου θα έχουμε τουλάχιστον ένα αποτελεσματικό εμβόλιο για να εμβολιάσουμε τον γενικό πληθυσμό. Ο μέσος πολίτης θα ζει πιο ήρεμα και θεωρώ ότι δεν θα χρειάζεται να είναι απομονωμένος από την αρχή του καλοκαιριού και μετά».
