Κανένα παιδί δεν γεννιέται με μίσος για τους ανθρώπους διαφορετικής καταγωγής, σεξουαλικού προσανατολισμού ή φύλου. Δυστυχώς, όμως, σε πολλές περιπτώσεις η κοινωνία τα τροφοδοτεί με αρκετό υλικό ώστε αυτό να έχει αλλάξει ήδη από τα πρώτα σχολικά τους χρόνια. Είναι υποχρέωσή μας ως γονείς να μάθουμε στα παιδιά μας όχι μόνο να ανέχονται, αλλά να σέβονται πραγματικά τη διαφορετικότητα, προκειμένου να εξελιχθούν σε ενήλικες που δεν θα προβαίνουν σε ρατσιστικές συμπεριφορές. Δεν πρόκειται για μια εύκολη διαδικασία. Όμως γνωρίζουμε πολύ καλά, ότι ελάχιστα πράγματα που σχετίζονται με την ανατροφή των παιδιών μας προκύπτουν χωρίς σκληρή δουλειά.
Για να μεγαλώσουμε παιδιά που σέβονται τη διαφορετικότητα…
… δεν υπεκφεύγουμε
Καθώς ανακαλύπτουν τον κόσμο, τα μικρά μας κάνουν ασταμάτητα ερωτήσεις. Αρκετές από αυτές, όπως η απορία τους για το χρώμα του δέρματος των συμμαθητών τους, μπορεί να μας φέρουν σε δύσκολη θέση. Δεν πρέπει, όμως, σε καμία περίπτωση να τις αγνοήσουμε, γιατί έτσι τους δημιουργούμε την αίσθηση πως πρόκειται για ένα θέμα – ταμπού. Από όταν βρίσκονται σε μικρή ηλικία, τους εξηγούμε με απλά λόγια πως τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων μπορεί να διαφέρουν σημαντικά, όμως μέσα μας είμαστε όλοι το ίδιο.
… τους μαθαίνουμε να αγαπούν τον εαυτό τους
Είναι εξαιρετικά σπάνιο τα παιδιά που έχουν καλή σχέση με τον εαυτό τους, είναι χαρούμενα και κοινωνικοποιούνται υγιώς να στρέφονται στο bullying, είτε αυτό έχει στη βάση του τον ρατσισμό, είτε την οποιαδήποτε άλλη προκατάληψη. Αντιθέτως, εκείνα που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενδέχεται να προσπαθήσουν να εκτονώσουν τη δυσφορία τους επιλέγοντας ως στόχο συμμαθητές τους που τους φαίνονται πιο ευάλωτοι. Η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης των παιδιών μας, είναι ακόμη πιο σημαντική στην περίπτωση που ανήκουν και τα ίδια σε κάποια μειονοτική ομάδα.
… τα βοηθάμε να αναπτύξουν ενσυναίσθηση
Το πιθανότερο είναι πως καθώς μεγαλώνουν, τα παιδιά μας κάποια στιγμή θα ακούσουν και θα αναπαραγάγουν κάποιο ρατσιστικό αστείο ή σχόλιο, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι κάνουν κάτι κακό. Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις, η καλύτερη στρατηγική δεν είναι να τα μαλώσουμε, τουλάχιστον στο βαθμό που συνειδητοποιούμε την απουσία κακής πρόθεσης, αλλά να τα παροτρύνουμε να βάλουν τον εαυτό τους στη θέση του αποδέκτη αυτών των σχολίων. Για παράδειγμα, μπορούμε να τα ρωτήσουμε πώς θα ένιωθαν αν κάποιος επιχειρούσε να τα περιθωριοποιήσει ή να τα γελοιοποιήσει βάσει κάποιου φυσικού τους χαρακτηριστικού, όπως είναι το χρώμα των ματιών τους ή βάσει των συνηθειών και των θρησκευτικών πεποιθήσεων της οικογένειάς του.
… τους δείχνουμε τον κόσμο
Οι περισσότεροι από εμάς τείνουμε να αλληλεπιδρούμε με ανθρώπους που μας μοιάζουν. Αυτό μπορεί να ενισχύσει τις προκαταλήψεις των παιδιών μας – αλλά και τις δικές μας. Το σχολικό περιβάλλον ενδέχεται να είναι αρκετό για να τα βοηθήσει να εξοικειωθούν με άτομα διαφορετικής καταγωγής. Ωστόσο, αν μένετε σε μια περιοχή με αρκετά ομοιογενή πληθυσμό, είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσετε άλλα μέσα για να τους γνωρίσετε διαφορετικούς πολιτισμούς. Τα μουσεία, φυσικά ή ηλεκτρονικά, διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες ή απλώς η γνωριμία τους με διαφορετικές κουζίνες του κόσμου, μπορούν να γίνουν εξαιρετικές αφορμές για συζήτηση.
… τους δίνουμε παραδείγματα…
Η τηλεόραση, τα ψηφιακά μέσα, ακόμη και οι καθημερινές αλληλεπιδράσεις είναι δυστυχώς γεμάτες από παραδείγματα διακρίσεων με βάσει τη φυλή, το φύλο, την καταγωγή ή τη σεξουαλικότητα. Φροντίζουμε να εκμεταλλευόμαστε κάθε τέτοιο φαινόμενο ως ευκαιρία για να εξηγήσουμε στα παιδιά μας ότι τα στερεότυπα στα οποία εκτίθενται δεν συμβαδίζουν με την πραγματικότητα. Δεν παραλείπουμε να κάνουμε το ίδιο και στις περιπτώσεις που οι γενικεύσεις έχουν θετικό περιεχόμενο (π.χ. «Όλοι οι Ασιάτες είναι καλοί στα μαθηματικά»). Όσο μεγαλώνουν, μπορούμε να κάνουμε αυτή τη διαδικασία πιο διαδραστική – αλλά και να θυμίζει λιγότερο «κήρυγμα» – ζητώντας τους να αξιολογήσουν τα ίδια τέτοια περιστατικά.
… αλλά γινόμαστε και οι ίδιοι παραδείγματα
Ακόμη και αν είστε βέβαιοι ότι δεν χαρακτηρίζεστε από προκαταλήψεις, είναι σημαντικό να εξετάσετε προσεκτικά τη στάση σας. Για παράδειγμα, τα παιδιά δεν μπορούν να αντιληφθούν πάντα αν μιλάμε κυριολεκτικά ή αν ειρωνευόμαστε επαναλαμβάνοντας μια κλισέ φράση. Επιπλέον, ακόμη και αν συνειδητά πράγματι δεν έχουμε καμία ρατσιστική διάθεση, σε πολλές περιπτώσεις έχουμε εσωτερικεύσει στερεότυπα ή γινόμαστε άθελά μας επιφυλακτικοί όταν συναναστρεφόμαστε άτομα που ανήκουν σε μειονότητες. Ακόμη και αν εμείς δεν το καταλαβαίνουμε, τα παιδιά πάντα «διαβάζουν» και αντιγράφουν τις συμπεριφορές μας.
… δεν ανεχόμαστε ρατσιστικές συμπεριφορές
Είτε προέρχονται από το ίδιο το παιδί, είτε από κάποιον συγγενή ή φίλο μας, είναι σημαντικό να διαχωρίζουμε πάντα τη θέση μας όταν παρατηρούμε κάποιου είδους ρατσιστικό σχόλιο ή συμπεριφορά. Πρώτα από όλα, θέλουμε τα μικρά μας να είναι σε θέση να αντιδράσουν στην αδικία, είτε αφορά τον εαυτό τους είτε τους άλλους. Παράλληλα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, ανάλογα και με την ηλικία τους, δεν μπορούν πάντα να διακρίνουν πότε η απουσία αντίδρασης οφείλεται σε κοινωνικές συμβάσεις και πότε στη σιωπηρή συμφωνία μας. Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να τσακώνεστε διαρκώς, όμως μπορείτε κάλλιστα να εξηγήσετε σε κοντινά σας πρόσωπα που εκφράζουν τέτοιες απόψεις, ότι δεν θέλετε το παιδί σας να εκτίθεται σε αυτές.