Αν έπρεπε να διαλέξουμε δύο στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα παιδιά, θα ήταν η ατελείωτη ενεργητικότητα και η έμφυτη περιέργεια. Από πολύ μικρή ηλικία τα παρατηρούμε να τρέχουν, να πηδούν, να σκαρφαλώνουν, να χορεύουν και να εξερευνούν ό,τι βρεθεί στον δρόμο τους. Η εξερεύνηση τα βοηθά να κατανοήσουν τον κόσμο που τα περιβάλλει. Μέσω των ανακαλύψεων που κάνουν μαθαίνουν τα «τι», τα «γιατί» και τα «πώς». Η περιέργειά τους είναι η «τροφή» της μάθησης. Είναι η δύναμη που τα ωθεί να περιπλανηθούν στον δρόμο της γνώσης και της ζωής. Οπως όλους μας.
Η ανάγκη για εξερεύνηση είναι πολύ πιο ισχυρή στην παιδική ηλικία, φυσικά. Κι αυτό είναι αναγκαίο για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και των ικανοτήτων των παιδιών. Τα εγκεφαλικά κύτταρα είναι σαν ακατέργαστα υλικά στην αρχή της ζωής του βρέφους και είναι οι εμπειρίες που αποκτά εκείνες που τα διαμορφώνουν και διευρύνουν τις πνευματικές λειτουργίες του. Ηδη από την ηλικία των οκτώ μηνών ο εγκέφαλος θέτει ερωτήματα, ξυπνώντας την περιέργεια του βρέφους. Σε συνδυασμό με την αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, ξεκινά το ταξίδι της ανακάλυψης του κόσμου. Καθετί νέο ανοίγει νέους ορίζοντες στο παιδί, ενώ οι εξερευνήσεις και το παιχνίδι αναπτύσσουν τις δεξιότητές του. Ετσι, ενισχύοντας την περιέργεια και προσφέροντας περισσότερες ευκαιρίες για νέες εμπειρίες, οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους να μάθει και να αναπτύξει ικανότητες και ταλέντα.
Γιατί η εξερεύνηση είναι αναγκαία
Η συλλογή πληροφοριών είναι το πρώτο στάδιο της μάθησης. Το παιδί έχει ανάγκη από πολλαπλά ερεθίσματα προκειμένου να συλλέξει όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για το περιβάλλον του, είτε αυτό αφορά τον μικρόκοσμο του σπιτιού του είτε τον κόσμο «εκεί έξω». Το επόμενο στάδιο της μάθησης είναι η επανάληψη της εμπειρίας. Το παιδί επεξεργάζεται τα δεδομένα και μέσω της επανάληψης κατακτά τη γνώση.
Η ανακάλυψη του πώς λειτουργεί ο κόσμος δεν είναι το μοναδικό θετικό που απολαμβάνει το παιδί μέσω της εξερεύνησης. Οι εμπειρίες του ενισχύουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά του, ανοίγοντας τον δρόμο για την ανάπτυξη ταλέντων και ικανοτήτων. Παράλληλα, η ευχαρίστηση αυτή καθαυτήν που αποκομίζει από τις δραστηριότητές του και οι επιτυχίες που σημειώνει οδηγούν στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησής του και στην ανάπτυξη μιας ισορροπημένης προσωπικότητας.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς
Τα παιδιά μπορεί να έχουν έμφυτη περιέργεια για να ανακαλύψουν πώς λειτουργούν τα αντικείμενα και ο κόσμος γύρω τους, αλλά το πόσα θα καταφέρουν σε αυτόν τον τομέα σχετίζεται άμεσα με τις ευκαιρίες που έχουν για εξερεύνηση. Οι γονείς μπορούν να συμβάλλουν σε αυτό με πολλούς τρόπους. Πρώτα από όλα, ενισχύοντας την περιέργεια και αφήνοντας κατά μέρος τα περιττά «μη».
Η πρώτη «οδηγία» στους γονείς θα μπορούσε να είναι: «Μη δίνετε πολλές οδηγίες» στα παιδιά. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο στόχος είναι η ανακάλυψη και εχθρός της ανακάλυψης είναι το να ξέρει κανείς εκ των προτέρων τι «οφείλει» να κάνει. Το παιδί καλό είναι να έχει μια γενική ιδέα ή κατεύθυνση, αλλά θα πρέπει να αφεθεί ελεύθερο να ανακαλύψει τα «πώς» και τα «γιατί» της λειτουργίας των πραγμάτων. Ετσι θα καταρτίσει μόνο του τον «οδικό χάρτη» τού πώς θα φέρει εις πέρας την «αποστολή» του, κάτι που θα ενισχύσει τη φαντασία και τις ικανότητές του.
Πολύ σημαντικό για τους γονείς είναι επίσης να συγκρατήσουν την παρόρμησή τους να εξηγήσουν τα πάντα στα παιδιά, δίνοντας έτοιμες απαντήσεις και συμπεράσματα, πριν καν τα παιδιά θέσουν τις ερωτήσεις. Είναι προτιμότερο να ενισχύσουμε την περιέργεια ώστε τα παιδιά να προσπαθήσουν να δώσουν απαντήσεις τα ίδια, δηλαδή να τα βοηθήσουμε να κάνουν τις ανακαλύψεις τους. Υιοθετώντας τη μέθοδο του Σωκράτη στην αρχαία ελληνική αγορά, απευθύνουμε στα παιδιά ερωτήσεις με τις οποίες θα ενισχύσουμε την παρατηρητικότητά τους και την προσπάθειά τους να συνδυάσουν δεδομένα ώστε να τα βοηθήσουμε να καταλήξουν σε συμπεράσματα. Για παράδειγμα, αντί να δηλώσουμε «Το φθινόπωρο τα φύλλα γίνονται κόκκινα ή κίτρινα και πέφτουν, ενώ τώρα είναι πράσινα, βλέπεις;», θα μπορούσαμε να ζητήσουμε από το παιδί να θυμηθεί τι χρώμα ήταν τα φύλλα του δέντρου την τελευταία φορά που επισκεφθήκαμε το πάρκο και αν ήταν πάνω στο δέντρο ή στο έδαφος. Η συζήτησή μας μπορεί να εξελιχθεί έτσι ώστε να εξηγήσουμε την εναλλαγή των εποχών και το πώς αυτή αντανακλά στη φύση, έχοντας κεντρίσει την περιέργεια του παιδιού και δίνοντάς του την ευκαιρία να παρατηρήσει και να συμμετάσχει στη διαδικασία της γνώσης.
Επιπλέον, οι γονείς δεν θα πρέπει να ξεχνούν ότι η μάθηση είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει λάθη και αναποδιές. Οι εξερευνήσεις των παιδιών πολλές φορές προκαλούν ανησυχία για το ενδεχόμενο ατυχήματος. Φυσικά και θα πρέπει να λαμβάνουμε τα μέτρα μας για να είναι τα παιδιά μας ασφαλή. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να τους δίνουμε τη δυνατότητα να εξερευνήσουν, έχοντας στο μυαλό μας ότι σπάνια θα προχωρήσουν σε παρακινδυνευμένες ενέργειες. Υπό τη διακριτική λοιπόν επίβλεψή μας, το παιδί θα κερδίσει εμπειρίες και θα αναπτύξει τις δεξιότητές του. Τα, δε, λάθη που θα κάνει θα το εκπαιδεύσουν για να κατακτήσει τη γνώση και νέες ικανότητες.
Στην πράξη
Μερικές ιδέες για να βοηθήσετε τα παιδιά να εξερευνήσουν εντός και εκτός σπιτιού είναι:
Παιχνίδια με το νερό. Ακόμη και στον κήπο ή τη βεράντα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μια λεκάνη με νερό για να βουτήξετε μέσα διάφορα αντικείμενα. Παρατηρήστε τις διαφορές που έχουν διαφορετικά υλικά στεγνά και βρεγμένα.
Αγγίξτε υφές. Γεμίστε μερικά μπολ με διαφορετικά υλικά και βουτήξτε μέσα τα χέρια. Τα μπολ μπορεί να έχουν μέσα από φασόλια ή βαμβάκι μέχρι λάδι ή άμμο, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Φυσικά θα πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί για να μην καταλήξει κάτι που δεν πρέπει στο στόμα του παιδιού.
Κάντε τέχνη. Τέχνη μπορεί να είναι ένα κολάζ, ένας «πίνακας» από δαχτυλομπογιές, μια δημιουργία από βότσαλα ή πευκοβελόνες ή ακόμη και μουσική από κατσαρολικά. Στόχος είναι η χρήση υλικών, η ανακάλυψη του τι μπορούν να κάνουν και η ανάπτυξη της δημιουργικότητας του παιδιού.
Εξερευνήστε τη φύση. Τι πιο πρόσφορο να ανοίξει τους ορίζοντες του παιδιού από το ίδιο το φυσικό περιβάλλον. Εντομα, ζωάκια, φυτά, οτιδήποτε στη φύση προκαλεί περιέργεια και ανάγκη για εξερεύνηση. Παρατηρήστε και καταγράψτε χρώματα, μυρωδιές και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά εντόμων και φυτών. Συγκρίνετε φύλλα από δέντρα ή θυμηθείτε τρία λουλούδια που έχουν κόκκινο χρώμα. Ζητήστε από το παιδί να μετρήσει πόσα πόδια έχει η αράχνη ή να βρει το «σπίτι» αυτών των μυρμηγκιών που έχουν σχηματίσει ολόκληρη ουρά εδώ μπροστά σας… n