Οσο χρονών και αν είναι το παιδί, η επιβράβευση και η ενθάρρυνση το κάνουν να νιώθει καλά με τον εαυτό του. Οι ανταμοιβές μπορούν επίσης να ενθαρρύνουν την καλή συμπεριφορά. Επιβραβεύοντας το παιδί, του δείχνετε πώς να σκέφτεται και να μιλά θετικά για τον εαυτό του. Η επιβράβευση και η ανταμοιβή αναμφισβήτητα είναι ένα κίνητρο για το παιδί να νιώσει καλά, να πάρει θάρρος, να συνεχίσει, να τα πάει καλύτερα. Η ενθάρρυνση δίνει κίνητρο και βοηθά ακόμα περισσότερο ένα παιδί που δεν έχει τόση αυτοπεποίθηση. Ετσι θα γίνει πιο αισιόδοξο και θα συνεχίσει να προσπαθεί. Χρειάζεται όμως και προσοχή.
Εσωτερικά και εξωτερικά κίνητρα για τα παιδιά
Ολοι μας, είτε ως παιδιά είτε ως γονείς, είμαστε εξοικειωμένοι με τα διάφορα συστήματα «ανταμοιβών» για τη βελτίωση, εγκατάσταση ή αποφυγή συμπεριφορών. Το κίνητρο σαν ιδέα στα παιδιά παραδοσιακά λειτουργεί με εξωτερικές ανταμοιβές (π.χ. με δώρα, γλυκά, φαγητά, εξόδους, ακόμη και χρήματα) – αν κάνεις ή δεν κάνεις αυτό… τότε θα έχεις εκείνο… – και, ναι, φυσικά όταν κάνουμε μια «δουλειά» θα αμειφθούμε για αυτήν (αυτό είναι και το μάθημα για την ενήλικη ζωή), αλλά αν κάνουμε κάτι θετικό, καλό, χρήσιμο ή ίσως και υποχρεωτικό για τον εαυτό μας ή για κάποιον άλλο, θα πρέπει να υπάρχει ανταμοιβή και για αυτό; Τα εσωτερικά κίνητρα είναι εκείνα που πηγάζουν από μέσα μας, για κάποιον λόγο το να κάνουμε ή να μην κάνουμε κάτι έχει αυθύπαρκτη αξία ή σημασία για εμάς ανεξαρτήτως αμοιβής/ανταμοιβής ή αποφυγής τιμωρίας. Τα εξωτερικά κίνητρα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με ένα παραγόμενο αποτέλεσμα, συνήθως ανταμοιβή ή τιμωρία ή αποφυγή τιμωρίας. Τα εξωτερικά κίνητρα λειτουργούν τις περισσότερες φορές μέχρι να επιτευχθεί ο στόχος…
Τα εσωτερικά κίνητρα από την άλλη έχουν πολύ μεγαλύτερη διάρκεια και συνεχίζουν να «δουλεύουν» ακόμη κι όταν ο στόχος έχει ολοκληρωθεί. Μας κινητοποιούν, με άλλα λόγια, αδιάλειπτα και αντανακλαστικά. Η παγίδα λοιπόν είναι να δημιουργούμε αποκλειστικά εξωτερικά κίνητρα στα παιδιά και να τους μαθαίνουμε να λειτουργούν μόνο με αμοιβές, ανταμοιβές και τιμωρίες. Εναλλακτικά σε μικρότερες ηλικίες απλά χρειάζεται να τα βοηθήσουμε να δουν τις συνέπειες των πράξεών τους και να αναλάβουν την ευθύνη για αυτό που κάνουν. Με άλλα λόγια να συναισθανθούν ότι εκείνα μπορούν να αλλάξουν τα αποτελέσματα μέσω της συμπεριφοράς τους, π.χ. αν πετάξω κάτω με δύναμη το παιχνίδι μου, αυτό θα σπάσει. Στα μεγαλύτερα παιδιά μπορούμε να εξηγήσουμε την αξία του να φέρεσαι καλά του, να προσπαθείς να βελτιώσεις π.χ. την επίδοσή σου στο σχολείο, του να είσαι ευγενικός, του να διατηρείς τον χώρο σου καθαρό και ως κάτι φυσιολογικό και αυταπόδεικτα θετικό εξ ορισμού για τον ίδιο ή την ίδια και όχι γιατί θα «ανταμειφθεί» γι’ αυτό. Η «αμοιβή/ανταμοιβή» οφείλει να είναι αυτό καθαυτό το αποτέλεσμα, καθώς και τα θετικά συναισθήματα που το συνοδεύουν.
Γινόμαστε παράδειγμα
Τα παιδιά δεν δίνουν σημασία σε αυτά που τους λέμε… Προσέχουν και μιμούνται αυτά που κάνουμε! Αν λοιπόν μας παρατηρούν κατ’ εξακολούθηση να κάνουμε «το σωστό» και το ωφέλιμο για μας χωρίς αυτό να συνεπάγεται άμεση, τουλάχιστον, ανταμοιβή, τότε αυξάνουμε κατά πολύ τις πιθανότητες να το μιμηθούν και εν καιρώ να κατανοήσουν την αυθύπαρκη εν γένει αξία του, ενεργοποιώντας έτσι τα εσωτερικά τους κίνητρα. Κίνητρα που είναι υπερδύναμα και δεν φθίνουν, ούτε εξανεμίζονται όταν οι ανταμοιβές δεν υπάρχουν πια… ή που δεν είναι πλέον αρκετές και ικανές να παράξουν τη θετική συμπεριφορά. Αντί λοιπόν να μαθαίνουμε στα παιδιά μας να αναζητούν αποκλειστικά εξωτερικά κίνητρα, ας τους διδάξουμε την αξία του «καλού» και ωφελίμου που έχει από μόνο του.
Ας τους μάθουμε την ευθύνη του εαυτού τους και τις συνέπειες των επιλογών και συμπεριφορών τους χωρίς τιμωρίες και ενοχές, μα πάνω απ’ όλα ας τους διδάξουμε το πώς μπορούν να αισθάνονται καλά και θετικά και επαρκείς με τον εαυτό τους κάποιες, τουλάχιστον, φορές ακόμη και χωρίς αμοιβές και ανταμοιβές! Αυτό ίσως να είναι το καλύτερο «μάθημα» και το σπουδαιότερο εφόδιο «επιτυχίας» και ευτυχίας για τη ζωή τους, τη ζωή μας και την ανθρώπινη ύπαρξη και συνύπαρξη συνολικά και διαχρονικά.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη Βάσω Μακαρώνη, κλινική ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια