Πηγαίνουν στο σχολείο, κάνουν μαθήματα αγγλικών, διδάσκονται σολφέζ και συμμετέχουν τουλάχιστον σε ένα άθλημα. Τα μικρά μας δεν είναι μόνο πολυάσχολα: μπαίνουν από πολύ νωρίς σε μια διαδικασία αξιολόγησης των δεξιοτήτων και των προσπαθειών τους, η οποία συνήθως τα φέρνει και σε άμεση σύγκριση με τους διπλανούς τους. Ακόμη και πριν από όλα αυτά, όμως, εκπαιδεύονται στο να παρατηρούν ποιος τρέχει πιο γρήγορα, ποιος κρύβεται πιο αποτελεσματικά, ποιος χτίζει τα πιο ψηλά πυργάκια. Για πολλούς γονείς, αυτό δεν είναι μόνο φυσιολογικό, αλλά και επιθυμητό. Αλλωστε αυτός δεν είναι και ο καλύτερος τρόπος να προετοιμαστούν για έναν κόσμο που θα τα κρίνει με αυστηρότητα και θα τους συμπεριφερθεί αναλόγως; Στην πραγματικότητα, μάλλον όχι.
Δυσανάλογα βάρη
Δεν πρέπει να μας ξεγελά η ταχύτητα με την οποία τα παιδιά μας μεταβαίνουν από το ένα συναίσθημα στο άλλο. Ο συναισθηματικός τους κόσμος μπορεί να είναι ευμετάβλητος, είναι όμως και πολύ πραγματικός. Και ακριβώς όπως και οι ενήλικοι, όταν βιώνουν διαρκώς την πίεση να επιτύχουν, ενδέχεται να έρθουν αντιμέτωπα με ένα ψυχολογικό και σωματικό κόστος σε δυσανάλογο μέγεθος με τα «κυβικά» τους. Για παράδειγμα, ένα παιδί που αισθάνεται ότι πρέπει πάντοτε να βγαίνει πρώτο στους αγώνες στίβου διατρέχει πολύ σημαντικό κίνδυνο τραυματισμού, καθώς δεν είναι ακόμη σε θέση να έχει πλήρη επίγνωση των αντοχών του. Αντίστοιχα, όποιο και αν είναι το πεδίο στο οποίο θέλει να αναδειχθεί, αν η επιτυχία γίνει αυτοσκοπός, δεν είναι απίθανο να παρουσιάσει συμπτώματα έντονου άγχους ή ακόμη και κατάθλιψης.
Μικροί πρωταθλητές
Δεν αντιμετωπίζουν όλα τα πιτσιρίκια τον ανταγωνισμό με τον ίδιο τρόπο. Κάποια δείχνουν να αδιαφορούν πλήρως για τις επιδόσεις τους – πολλώ δε μάλλον για τις επιδόσεις των υπολοίπων. Πρόκειται για εκείνα τα παιδιά που σταματούν να κυνηγούν την μπάλα επειδή ένα σκυλάκι τούς τράβηξε την προσοχή ή που δεν ενδιαφέρονται εξαρχής για τις δραστηριότητες με νικητές και ηττημένους. Μεταξύ αυτών, όμως, και των συμμαθητών τους που βρίσκονται στα πρόθυρα μιας αγχώδους διαταραχής υπάρχει ένα τεράστιο φάσμα συναισθηματικής ανταπόκρισης στον ανταγωνισμό – και δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνουμε αν το παιδί μας επηρεάζεται αρνητικά από αυτόν.
Ορισμένα σημάδια που θα πρέπει να μας προβληματίσουν και να μας κάνουν να λάβουμε τα μέτρα μας είναι τα παρακάτω:
Το «παίρνει πάνω του»: Πώς αντιδρά το μικρό σας όταν κερδίζει; Φυσικά, κάθε άνθρωπος σε κάθε ηλικία χαίρεται όταν πετυχαίνει έναν στόχο, μικρό ή μεγάλο. Ωστόσο, αν το παρακάνει με τους… πανηγυρισμούς του, ενδέχεται να γίνει αντιπαθές στους γύρω του, αλλά και να μην μπορεί να απολαύσει μια δραστηριότητα όταν δεν καταλήγει σε νίκη.
Δεν ξέρει να χάνει: Δεν αναφερόμαστε μόνο στην γκρίνια του όταν χάνει σε κάποιο επιτραπέζιο. Πολλές φορές τα πραγματικά ανταγωνιστικά παιδιά απογοητεύονται όταν οι επιδόσεις τους σε μια δραστηριότητα υστερούν σε σχέση με των υπολοίπων. Και όταν ένα παιδί φοβάται την αποτυχία, δεν τολμά να πειραματιστεί. Ετσι, χάνει ευκαιρίες να απολαύσει νέες γνώσεις και εμπειρίες, ενώ ενδέχεται να τα παρατήσει χωρίς πολλή προσπάθεια.
Χρησιμοποιεί… αθέμιτα μέσα: Τα περισσότερα παιδιά θα αντιγράψουν σε ένα τεστ ή θα κουνήσουν το πιόνι τους σε ένα επιτραπέζιο όταν γνωρίζουν ότι δεν τα βλέπει κανείς. Ωστόσο, αν το μικρό σας το έχει κάνει «σύστημα», το πιθανότερο είναι ότι στηρίζει την αυτοεκτίμησή του πάνω στο αποτέλεσμα και όχι στη διαδικασία που οδηγεί σε αυτό. Σε αυτή την περίπτωση, εκτός από την ανταγωνιστικότητά του, θα πρέπει να αντιμετωπίσετε και την… παρανομία. Μπορεί να σας φαίνεται ασήμαντη, όμως κρύβει μια νοοτροπία που σίγουρα δεν θέλετε να ενθαρρύνετε.
Unfair play: Πάνω στο πάθος του παιχνιδιού, ακόμη και οι ενήλικοι έχουμε την τάση να «πειράζουμε» τους φίλους ή τον σύντροφό μας για τις επιδόσεις τους. Ωστόσο, αν το μικρό σας μιλά άσχημα στους αντιπάλους του ή προσπαθεί ακόμη και να τους εκφοβίσει, είναι μια καλή στιγμή να αναλάβετε δράση για να μετριάσετε το ανταγωνιστικό του πνεύμα.
Το καλό πρόσωπο του ανταγωνισμού
Τα παραπάνω δεν συνεπάγονται ότι κάθε έκφανση του ανταγωνισμού είναι βλαβερή για το μικρό σας. Στις σωστές δόσεις και στο κατάλληλο πλαίσιο, η συμμετοχή του σε δραστηριότητες με νικητές και ηττημένους μπορεί να του μάθει την αξία της συνεργασίας και της ομαδικότητας, αλλά και την υπεροχή της σκληρής δουλειάς σε σχέση με το ταλέντο.
Μια λεπτή ισορροπία
Στην πραγματικότητα, αυτό που διαχωρίζει πάνω από όλα τα παιδιά που αδιαφορούν πλήρως για τον ανταγωνισμό από εκείνα που μπαίνουν σε αυτόν με όλες τους τις δυνάμεις είναι το είδος του κινήτρου που τα κινητοποιεί. Τα πρώτα κινούνται αποκλειστικά με βάση τις προσωπικές τους επιθυμίες και διαθέσεις, ενώ τα δεύτερα έχουν ανάγκη από την εξωτερική αναγνώριση για να αισθανθούν καλά με τον εαυτό τους. Εκτός από το έντονο άγχος, τα πολύ ανταγωνιστικά παιδιά κινδυνεύουν να τα παρατήσουν στην πρώτη αποτυχία, αλλά και να επαναπαυτούν αν τύχει να υπερέχουν σημαντικά από τον περίγυρό τους σε μια δραστηριότητα. Από την άλλη πλευρά, όμως, και η πλήρης χαλαρότητα κρύβει τις παγίδες της. Η εξωτερική αναγνώριση δεν πρέπει να αποτελεί τον βασικό παράγοντα που μας ωθεί να κάνουμε πράγματα, όμως κρίνει σε μεγάλο βαθμό την πορεία της ζωής μας: από τις σχολικές εξετάσεις μέχρι τον επαγγελματικό στίβο, καλούμαστε να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις ενός (πολύ) ανταγωνιστικού κόσμου.
Οι κανόνες του παιχνιδιού
Μπορείτε να εξασφαλίσετε ότι το παιδί σας θα καταφέρει να βρει την κατάλληλη ισορροπία μεταξύ εξωτερικών και εσωτερικών κινήτρων, αν μείνετε πιστοί σε ορισμένες απλές στρατηγικές:
Θυμίστε του την απόλαυση
Οταν έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν δραστηριότητες που τα ενδιαφέρουν πραγματικά, τα παιδιά είναι σε θέση να απολαύσουν τόσο το αποτέλεσμα όσο και την πορεία προς αυτό.
Βαθιές ανάσες
Μην ξεχνάτε να εντάσσετε στο βαρύ του πρόγραμμα και αρκετό… ελεύθερο χρόνο. Το παιχνίδι τού είναι απαραίτητο και θα το βοηθήσει να αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά τα πιθανά άγχη του.
Μαθήματα συνεργασίας
Ωθήστε το σε παιχνίδια και δραστηριότητες που απαιτούν ομαδική προσπάθεια. Με αυτόν τον τρόπο θα μάθει ότι επιτυγχάνουμε περισσότερα πράγματα όταν λειτουργούμε σε σύμπνοια και όχι σε κόντρα με τους γύρω μας.
Η προσπάθεια όντως μετράει
Φυσικά και αξίζει το «μπράβο» σας όταν καταφέρνει κάτι σημαντικό, όμως και οι προσπάθειές του δεν πρέπει να περνούν απαρατήρητες ανεξάρτητα από το τελικό αποτέλεσμα. Ακόμη και όταν γιορτάζετε μια νίκη, φροντίστε οι έπαινοί σας να εστιάζουν στη σκληρή δουλειά που οδήγησε σε αυτήν και όχι στο ίδιο το γεγονός.
Τα σωστά λάθη
Μάθετέ του να αντιμετωπίζει τα λάθη και τις αποτυχίες ως ευκαιρίες για να γίνει καλύτερο. Μιλήστε του για δικές σας στιγμές απογοήτευσης και πώς τις αντιμετωπίσατε και ανακαλύψτε μαζί του τις αποτυχίες και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι άνθρωποι που θαυμάζει πριν καταφέρουν να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους.
Ποντάρετε στην ενσυναίσθηση
Αν το μικρό σας παραμένει αδιάφορο απέναντι στην εξωτερική αναγνώριση, μην προσπαθήσετε να το πείσετε με επιχειρήματα από το… μέλλον. Δεν είναι ακόμη σε θέση να λάβει υπόψη του τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των πράξεών του. Αντί για αυτό, ωθήστε το να σκεφτεί τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζονται οι φίλοι του όταν δεν δίνει σημασία στην μπάλα την ώρα που παίζουν ποδόσφαιρο ή πώς νιώθει ο δάσκαλός του όταν πηγαίνει στο σχολείο χωρίς να έχει απαντήσει στις ασκήσεις για το σπίτι. Φροντίστε ο τόνος σας να μην είναι τέτοιος που να το γεμίσει με ενοχές.
Δώστε το καλό παράδειγμα
Ναι, αυτή είναι πάντα η καλύτερη στρατηγική. Βεβαιωθείτε πως δεν συζητάτε μπροστά του μόνο για τις επιτυχίες και τις αποτυχίες σας, αλλά και για τη χαρά που αντλείτε από την ίδια την προσπάθεια. Και φυσικά, μη μιλάτε με άσχημο τρόπο για τους προσωπικούς σας «αντιπάλους», ακόμη και αν αστειεύεστε. Τα παιδιά έχουν την τάση να παίρνουν ορισμένα πράγματα πολύ κυριολεκτικά. n