Η κριτική σκέψη είναι μια σύνθετη νοητική διεργασία την οποία ακολουθεί το ανθρώπινο μυαλό για να πάρει μια απόφαση ή για να επιλύσει κάποιο πρόβλημα. Κατά τη διαδικασία αυτή, αρχικά το άτομο καθορίζει ποιος είναι ο στόχος που πρέπει να επιτευχθεί ή αναγνωρίζει ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα που αντιμετωπίζει. Ακολούθως, συλλέγει και μελετά διάφορες πληροφορίες, τις οποίες αξιοποιεί για να δημιουργήσει διάφορες πορείες επίτευξης του στόχου ή διάφορες λύσεις του προβλήματος, ενώ παράλληλα αξιολογεί την αξιοπιστία των πληροφοριών αυτών. Τέλος, αξιολογεί τις πορείες ή τις λύσεις που δημιούργησε ή ανακάλυψε, θέτοντας κάποια κριτήρια, και έτσι αποφασίζει τι να κάνει. Σημαντικό ρόλο στην κριτική σκέψη παίζει το συναίσθημα, το οποίο επηρεάζει πολλές φορές τις αποφάσεις μας.
Πότε είναι η κατάλληλη στιγμή
Βασικές προϋποθέσεις της κριτικής σκέψης είναι η λογική, η αυτογνωσία, η τιμιότητα, η ευρύτητα πνεύματος, η πειθαρχία και η αποφασιστικότητα. Ολα αυτά τα στοιχεία, ακόμα και η διαχείριση των συναισθημάτων, καλλιεργούνται από νωρίς. Τονίζεται ότι η κριτική σκέψη δεν εξαρτάται από γενετικές καταβολές ή κληρονομικότητα, αλλά είναι επίκτητη. Δηλαδή διδάσκεται και μπορεί κάθε άνθρωπος να την αποκτήσει, με ανάλογη υποστήριξη από το περιβάλλον γύρω του και από το σχολείο. Στο σημείο αυτό σημειώνεται ότι τα πιο γόνιμα χρόνια ανάπτυξης της κριτικής σκέψης είναι τα πρώτα δεκαπέντε της ζωής του ανθρώπου. Οι δεξιότητες κριτικής σκέψης είναι σημαντικές για τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Η εισαγωγή αυτών των δεξιοτήτων μπορεί να αρχίσει ήδη από την προσχολική ηλικία. Είναι σημαντικό ότι οι δεξιότητες ανάλυσης, σύγκρισης και σύνθεσης πρέπει αναπτυχθούν σε μικρή ηλικία, ώστε οι μαθητές να μπορούν να τις εφαρμόσουν σε κατάλληλες καταστάσεις, είτε στην ακαδημαϊκή ή στην προσωπική τους ζωή.
Πώς τα βοηθάει η κριτική σκέψη
Οι άνθρωποι που έχουν αναπτύξει την κριτική τους σκέψη είναι από τη φύση τους σκεπτικιστές, είναι ενεργοί και καθόλου παθητικοί. Δεν έχουν εγωιστική άποψη για τον κόσμο. Είναι ανοιχτοί σε νέες ιδέες και προοπτικές. Είναι πρόθυμοι να αμφισβητήσουν τις πεποιθήσεις τους και να διερευνήσουν ανταγωνιστικά στοιχεία. Η κριτική σκέψη μάς δίνει τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε ένα ευρύ φάσμα υποκειμενικών αναλύσεων, αλλά με αντικειμενικά κριτήρια, και να αξιολογήσουμε πόσο καλά κάθε ανάλυση θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες μας. Τα πραγματικά γεγονότα μπορεί να είναι δεδομένα, αλλά το πώς θα τα ερμηνεύσουμε είναι κάτι που μπορεί να διαφέρει.
Τι να κάνετε για να την αναπτύξετε
Ενθαρρύνετε τα παιδιά να κάνουν ερωτήσεις. Οι γονείς και οι δάσκαλοι θα πρέπει να ενθαρρύνουν την περιέργεια των παιδιών. Εάν μια λογική δεν έχει νόημα σε ένα παιδί, θα πρέπει να το ενθαρρύνετε να εκφράσει τις αντιρρήσεις ή τη δυσκολία του.
Ζητήστε από τα παιδιά να εξετάσουν εναλλακτικές επεξηγήσεις και λύσεις. Είναι ωραίο να παίρνετε μια σωστή απάντηση. Ομως, πολλά προβλήματα έχουν περισσότερες από μία λύσεις. Οταν τα παιδιά εξετάζουν πολλαπλές λύσεις, μπορούν να γίνουν πιο ευέλικτοι στοχαστές.
Δώστε τους διευκρινισμένες έννοιες. Τα παιδιά θα πρέπει πρακτικά να θέτουν τα πράγματα με τα δικά τους λόγια, διατηρώντας παράλληλα την έννοια ανέπαφη.
Ωθήστε τα ώστε να σκεφτούν με ποιον τρόπο μπορεί να επιλύσουν ένα πρόβλημα που μπορεί να έχει δημιουργηθεί και διευρύνετε τις εναλλακτικές που μπορεί να παρουσιαστούν.
Καθιερώστε τη συζήτηση της επικαιρότητας. Διαβάστε κάθε Κυριακή μαζί με το παιδί ένα άρθρο στην εφημερίδα και συζητήστε πάνω σε αυτό.
Ενισχύστε την κριτική σκέψη μέσω του παιχνιδιού. Παίζοντας μαζί με το παιδί, προωθήστε το να βρει μόνο του την ιστορία του παιχνιδιού ή ζητήστε του να σκεφτεί ποια υλικά θα χρειαστούν και πώς θα χρησιμοποιηθούν ώστε να μαγειρέψετε το αγαπημένο του φαγητό ή γλύκισμα.
Ζητήστε του κατά τη διαδικασία του ύπνου να σκεφτεί και να αφηγηθεί το ίδιο σε εσάς ένα παραμύθι.
Μην περιορίσετε την κριτική σκέψη σε αμιγώς πραγματικά ή ακαδημαϊκά θέματα. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να συζητήσουν και να αιτιολογήσουν ηθικά, δημόσια ή πολιτικά θέματα.
Προωθήστε τη γραφή. Οπως γνωρίζουν πολλοί εκπαιδευτικοί, η διαδικασία της γραφής βοηθά τους μαθητές να αποσαφηνίσουν τις εξηγήσεις τους και να οξύνουν τα επιχειρήματά τους.
Η αξία των δεξιοτήτων σκέψης
Ο πρώτος κόσμος του παιδιού όπου ζει, αναπτύσσεται και εξελίσσεται είναι το σπίτι, που αδιαμφισβήτητα αποτελεί για τον άνθρωπο το πρώτο του περιβάλλον μάθησης, δηλαδή το πρώτο του σχολείο. Το σπίτι είναι ο χώρος όπου αποκτούνται τα πρώτα βιώματα, σχηματίζονται οι πρώτες εικόνες και διαμορφώνονται οι όποιες πρώιμες αντιλήψεις του παιδιού. Εκεί, με κινητήριο δύναμη την έμφυτη περιέργειά του και με εργαλείο τις πέντε του αισθήσεις, το παιδί εξερευνά και περιεργάζεται το περιβάλλον γύρω του και, κυριολεκτικά, ανακαλύπτει κάθε ψηφίδα του μωσαϊκού που συγκροτεί τον κόσμο του. Κατά τη διάρκεια των πρώτων δύο χρόνων της ζωής του ανθρώπου, η εγγενής περιέργειά του, που οδηγεί στη μάθηση, πραγματώνεται με δεξιότητες όπως η παρατήρηση, η παρακολούθηση, η ψηλάφηση, η ακρόαση, η μίμηση και η μοντελοποίηση της συμπεριφοράς των άλλων. Οι δεξιότητες αυτές αποτελούν ένα μικρό δείγμα ενός τεράστιας σημασίας και ιδιαίτερης αξίας συνόλου, το οποίο ονομάζουμε «δεξιότητες σκέψης». Κάποιες από αυτές τις κουβαλάει ο άνθρωπος από τη στιγμή που γεννιέται ως γενετικές καταβολές και κάποιες είναι επίκτητες, δηλαδή διδάσκονται, καλλιεργούνται, αναπτύσσονται, ανάλογα με τα ερεθίσματα και τις προκλήσεις του περιβάλλοντος. Τι γίνεται όμως με τις δεξιότητες σκέψης όταν περάσουν τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής μας και όταν, εκτός από την περιέργεια, απαιτούνται πολύ περισσότερα κίνητρα για μάθηση; Οι δεξιότητες σκέψης είναι εξαιρετικά πολύτιμες, διότι αποτελούν το θεμέλιο για κάθε μορφή μάθησης αλλά και το εργαλείο για τη σοφή λήψη αποφάσεων και για την αποτελεσματική εξεύρεση λύσεων στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στη ζωή μας. Είναι εξαιρετικά χρήσιμες τόσο στο σχολείο όσο και στη μετέπειτα πορεία του ανθρώπου. Ωστόσο, οι δεξιότητες σκέψης δεν μπορούν να αναπτυχθούν χωρίς υποστήριξη, ενίσχυση και εξάσκηση. Κυρίαρχο ρόλο στην καλλιέργειά τους παίζουν πρώτα οι γονείς και ακολούθως, σε αυτή την προσπάθεια, προστίθεται το σχολείο.
Γονείς και σχολείο μπορούν να αξιοποιήσουν αυτή την εγγενή επιθυμία του παιδιού να μάθει, υποστηρίζοντας την ανάπτυξη των δεξιοτήτων σκέψης με διάφορες πρακτικές, κυρίως όμως με τη στάση τους απέναντι στις δράσεις και τις αποφάσεις των παιδιών τους. Αρα, μπορούμε και πρέπει να φροντίζουμε συνεχώς έτσι ώστε το παιδί μας να αποκτήσει τις απαραίτητες για τη ζωή δεξιότητες σκέψης.
Ο ρόλος των γονιών
Με την καθημερινή εφαρμογή πρακτικών ανάπτυξης των δεξιοτήτων σκέψης αλλά και με την εξάσκηση, το παιδί μας θα εξελιχθεί σε ενεργό πολίτη που θα μπορεί να παράγει έργα ωφέλιμα για τον ίδιο και τον κόσμο γύρω του και να διασφαλίζει μια ποιότητα ζωής με όσο το δυνατό λιγότερες δυσκολίες και προβλήματα. Το σημείο αυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Η καθημερινότητα του παιδιού σήμερα πνίγεται στις ρουτίνες, στις επαναλήψεις, στους κώδικες, στους κανόνες, στον καταιγισμό οδηγιών και παρατηρήσεων από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς και τις τυποποιημένες διαδικασίες λύσης προβλημάτων. Αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, διότι οδηγεί στην αναπαραγωγή των ίδιων αποτελεσμάτων, στην ανικανότητα επίλυσης διαφορετικών προβλημάτων, στην ανυπαρξία καινοτόμων δημιουργημάτων και στην επικράτηση της παθητικότητας και του απομονωτισμού. Ως προέκταση αυτής της κατάστασης είναι η διαρκής παραμονή της κοινωνίας σε μια άγονη μονιμότητα, όπου δεν υπάρχει εξέλιξη και όπου αναλωνόμαστε σε επαναλαμβανόμενα μοτίβα, χωρίς βελτίωση. Επομένως, όλοι μας οφείλουμε να χαλκεύσουμε τέτοιες συνθήκες που να αφυπνίσουν, να εμπνέουν, να καλλιεργούν και να υποστηρίζουν τη δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη των παιδιών. Οφείλουμε να αποφεύγουμε την τυπολατρία, τις επαναλαμβανόμενες διαδικασίες και γενικά τη σχηματοποίηση κάθε δράσης στο σπίτι και στο σχολείο. Η αφύπνιση της δημιουργικής και κριτικής σκέψης έχει ανάγκη από προσεγγίσεις που προβληματίζουν, κινητοποιούν το ενδιαφέρον, προκαλούν και οδηγούν το παιδί σε διερεύνηση και ανακάλυψη πολλαπλών λύσεων. Πιο κάτω παρουσιάζονται δέκα απλές και καθημερινές πρακτικές οι οποίες υποστηρίζουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων σκέψης και τις οποίες μπορούμε πολύ εύκολα να εφαρμόσουμε όλοι οι γονείς.
1.Τονίζουμε συνεχώς στο σπίτι την αξία ανάπτυξης αυτών των δύο βασικών δεξιοτήτων σκέψης, δηλαδή της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας, εφόσον εξηγήσουμε ρητά τι σημαίνουν. Μπορούμε να τις βρούμε σε διάφορα λεξικά ή άλλα κείμενα αναφοράς μαζί με τα παιδιά. Μπορούμε ακόμα να κάνουμε μαζί έρευνα στο Διαδίκτυο για τις δύο αυτές δεξιότητες σκέψης και να συγκεντρώσουμε τα βασικά τους χαρακτηριστικά, καταλήγοντας στο πόσο χρήσιμες είναι για τη ζωή μας.
2.Εξηγούμε στα παιδιά τι σημαίνουν οι διάφορες σχετικές έννοιες, όπως: πρόβλημα, απόφαση, κρίση, επιχείρημα, λύση, αντιμετώπιση, δημιουργία, ιδέα, αναλύω, συγκρίνω, δημιουργώ, συνθέτω, ξεχωρίζω, απορρίπτω, παρατηρώ κ.ά. Αναμένουμε από αυτά και επιμένουμε να χρησιμοποιούν τις λέξεις αυτές την ώρα που συζητούμε ή την ώρα που εξηγούν στο πώς εργάστηκαν π.χ, για να λύσουν ένα πρόβλημα.
3.Οργανώνουμε εξωσχολικές και απογευματινές δραστηριότητες οι οποίες δεν έχουν να κάνουν μόνο με τον ακαδημαϊκό τομέα, δηλαδή με τα μαθήματα του σχολείου, ούτε μόνο με τυποποιημένες διαδικασίες. Αναζητούμε καθημερινές δραστηριότητες που σχετίζονται με την κριτική σκέψη και τη δημιουργικότητα. Τέτοιες δραστηριότητες είναι σίγουρα ο αθλητισμός (απαιτεί πολύ γρήγορη λήψη αποφάσεων), οι τέχνες, η εκμάθηση ξένων γλωσσών, οι διάφορες έρευνες για θέματα που ενδιαφέρουν τα παιδιά, οι δημιουργίες αρχείων ενδιαφερόντων από τα παιδιά, οι κύκλοι συζήτησης κ.ά.
4.Παρακινούμε τα παιδιά να παίρνουν αποφάσεις από μόνα τους. Είναι καλό να αποφασίζουν ακόμα και για θέματα όπως το τι θα φορέσουν ή το τι θα παρακολουθήσουν στην τηλεόραση. Ακόμα, κάθε απόφασή τους είναι καλό να συνοδεύεται από την ανάλογη επεξήγηση, δηλαδή να τους δίνεται η ευκαιρία και ο χρόνος να υποστηρίζουν τις επιλογές τους και να εξηγούν πώς κατέληξαν στην κάθε τους απόφαση. Αυτό δεν σημαίνει ότι τελικά η οικογένεια θα εφαρμόζει τις δικές τους αποφάσεις, όποιες κι αν είναι, όμως κάποιες φορές είναι καλό να γίνει και αυτό. Οταν κάποια απόφαση του παιδιού εφαρμόζεται, ακολουθείται από συζήτηση για το ποιες συνέπειες είχε, ποια θέματα ή προβλήματα δημιούργησε, ποιους επηρέασε θετικά, ποιους αρνητικά κ.ο.κ. Επίσης, δίνουμε πάντα την ευκαιρία στο παιδί να αξιολογήσει τη δική του απόφαση και να καταλήξει σε συμπέρασμα για το αν θα ξαναέπαιρνε την ίδια ή αν θα έπαιρνε μια άλλη βελτιωμένη εκδοχή της απόφασης αυτής.
5.Δίνουμε έμφαση στην αυτο-διαχείριση των συναισθημάτων των παιδιών και γενικότερα στη συναισθηματική νοημοσύνη. Αναφέρουμε συνεχώς ότι δεν παίρνουμε αποφάσεις όταν δεν μας το επιτρέπει η συναισθηματική μας κατάσταση, π.χ. όταν είμαστε πολύ λυπημένοι ή θυμωμένοι ή, ακόμα, πολύ ενθουσιασμένοι. Επίσης, συζητούμε για τα συναισθήματα των άλλων και ανακαλύπτουμε μαζί τρόπους και τεχνικές αναγνώρισής τους. Μπαίνοντας στη συναισθηματική κατάσταση και γενικά στη θέση άλλου ατόμου, μπορούμε πιο εύκολα να ανιχνεύσουμε τις σκέψεις και τις απόψεις του και έτσι να πάρουμε πιο εύστοχες αποφάσεις που να το αφορούν.
6.Δεν επικρίνουμε και δεν τιμωρούμε το λάθος με πάσα ευκολία. Το λάθος είναι το πιο δυνατό διδακτικό εργαλείο που έχουμε στα χέρια μας, γιατί κυοφορεί το σωστό. Η συνειδητοποίηση του σωστού προκύπτει από το λάθος. Φυσικά, εντοπίζουμε τα λάθη – και τα δικά μας και των παιδιών – και αφήνουμε τα παιδιά να ανακαλύψουν και να εξηγήσουν γιατί είναι λάθη. Αναφέρουμε, όμως, ότι για να αποφεύγονται τα λάθη στη ζωή μας, είτε γιατί προκαλούν δυστυχία σε μας είτε και σε άλλα άτομα, προσπαθούμε να παίρνουμε καλύτερες και πιο σοφές αποφάσεις από πριν, μελετώντας όλα τα απαραίτητα στοιχεία.
7.Δεν φοβόμαστε την αποτυχία. Πίσω από κάθε αποτυχία υπάρχει το χαμόγελο κάποιας επιτυχίας που πρόκειται να ακολουθήσει. Αφήνουμε το παιδί να αποτύχει, πρώτον γιατί σημαίνει ότι έχει αρχίσει να προσπαθεί, δεύτερον γιατί τότε θα αποκτήσει το μεγαλύτερο κίνητρο για να εργαστεί με πάθος για την επιτυχία και τρίτον γιατί θα αναλαμβάνει δράση χωρίς να περιμένει την προστατευτική παρέμβαση του γονιού η οποία θα του καθαρίσει τον δρόμο από τα αγκάθια και θα του στρώσει κόκκινο χαλί.
8.Καταπολεμούμε την τελειομανία διότι είναι τροχοπέδη για τη δοκιμή. Πολλά παιδιά δεν δοκιμάζουν διότι ο φόβος της τελειομανίας πλανάται σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω από τα κεφάλια τους. Πώς, όμως, θα δημιουργήσουν και πώς θα επιλύσουν προβλήματα αν δεν δοκιμάσουν; Η τελειομανία οδηγεί στην απραξία, αν δεν την προσέξουμε.
9.Δεν προσφέρουμε έτοιμες λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά. Και δεν μιλάμε μόνο για τα σχολικά προβλήματα, αλλά κυρίως για τα καθημερινά και πραγματικά προβλήματα της ζωής, όπως το πώς να διαχειριστούν τον χρόνο τους, πώς να καθαρίσουν το δωμάτιό τους, πώς να ανοίξουν ένα σφραγισμένο κουτί, τι να κάνουν όταν τα πονάει η κοιλιά τους, πώς να φτιάξουν το γάλα τους πριν να πάνε σχολείο, τι να κάνουν για να επικοινωνήσουν όταν δεν έχουν κινητό κ.ά.
10.Εμείς οι γονείς δεν προβάλλουμε πάντα τον εαυτό μας ως αυθεντία, ούτε λέμε ότι μόνο εμείς ξέρουμε το σωστό. Επιτρέπουμε τη γόνιμη αμφισβήτηση, η οποία προκύπτει από σειρά λογικών επιχειρημάτων και συζητούμε μαζί με τα παιδιά για το τι είναι σωστό. Ακόμα, ρωτάμε αν το σωστό είναι μόνο ένα και προκαλούμε τα παιδιά να «δημιουργήσουν το δικό τους σωστό». Οι μεγάλες προσωπικότητες της ιστορίας, των επιστημών και γενικά της ανθρωπότητας έγιναν μεγάλες γιατί κατάφεραν να ξεπεράσουν το «σωστό» των γονιών τους.
Παραδείγματα ερωτήσεων που καλλιεργούν τις δεξιότητες σκέψης
Ο κατάλογος που ακολουθεί αποτελεί παράδειγμα ερωτήσεων που μπορούμε να κάνουμε στα παιδιά μας καθημερινά, έτσι ώστε να υποστηρίζουμε συνεχώς την ανάπτυξη των δεξιοτήτων σκέψης τους. Τέτοιες ερωτήσεις παρακινούν τα παιδιά να ανακαλούν πληροφορίες, να εφαρμόζουν κάτι που πρόσφατα έμαθαν, να περιγράφουν, να εξηγούν, να εκτιμούν, να ερμηνεύουν νοήματα, να κατανοούν ιδέες, να διατυπώνουν προβλέψεις, να συνάγουν συμπεράσματα, να παρουσιάζουν, να αποδεικνύουν, να εφαρμόζουν αυτά που ήδη γνωρίζουν σε νέες ή άγνωστες καταστάσεις, να συγκρίνουν, να ομαδοποιούν, να κατηγοριοποιούν, να απορρίπτουν, να εμπλουτίζουν, να απλοποιούν, να αντιλαμβάνονται το πώς αλλάζουν τα αποτελέσματα όταν αλλάζουν κάποιες συνθήκες, να δημιουργούν λύσεις, να επιλέγουν την καταλληλότερη λύση και, κυρίως, να
ΑΠΟΦΑΣΙΖΟYΝ
Τι σημαίνει το…;
Τι θυμάσαι από τη χθεσινή μέρα;
Μπορείς να μου εξηγήσεις πώς εργάστηκες για να…;
Μπορείς να δώσεις ένα παράδειγμα;
Πώς θα λύσεις / θα σχεδιάσεις / θα φτιάξεις το…;
Τι νομίζεις ότι θα συμβεί στη συνέχεια;
Μπορείς να συγκρίνεις αυτές τις ιδέες / αυτά τα πράγματα;
Ποιο/α προτιμάς και γιατί;
Αυτό που βλέπουμε τι σου θυμίζει; Πού το ξανασυνάντησες;
Μπορείς να μου δείξεις πώς να…;
Μου εξηγείς τι θα συνέβαινε αν…;
Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ…;
Αυτά τα δύο…. μοιάζουν πολύ! Γιατί;
Πώς θα περιέγραφες…;
Μπορείς να μου πεις, με λίγα λόγια, την ιστορία του βιβλίου, της ταινίας, της εκπομπής, της εκδρομής, της μέρας σου στο σχολείο κ.λπ;
Γιατί, νομίζεις, αυτός ο κινηματογραφικός / τηλεοπτικός ήρωας συμπεριφέρθηκε με αυτόν τον τρόπο;
Τι θα έκανες εσύ αν ήσουν στη θέση του ήρωα του βιβλίου / της ταινίας / του ηλεκτρονικού παιχνιδιού κ.ά.;
Μπορείς να βάλεις τα παιχνίδια σου (π.χ. τα ζωάκια σου) σε διάφορες ομάδες; Εξήγησέ μου τον τρόπο.
Δεν καταλαβαίνω τις οδηγίες αυτού του παιχνιδιού. Μπορείς να μου τις εξηγήσεις;
Ποια είναι η κύρια ιδέα του βιβλίου που διάβασες, της ταινίας / τηλεοπτικής εκπομπής, που παρακολούθησες, του επιτραπέζιου παιχνιδιού που έπαιξες;
Υπάρχουν γεγονότα στην ταινία / τηλεοπτική εκπομπή που παρακολουθείς που δεν θα μπορούσαν πραγματικά να συμβούν; Γιατί;
Ποιο τέλος θα προτιμούσες να είχε η χθεσινή μας μέρα / η ταινία που παρακολούθησες / το βιβλίο που διάβασες;
Μπορείς να βρεις το λάθος στο…;
Υπάρχει καλύτερη λύση για…;
Ποια;
Τι πιστεύεις για…;
Τι θα άλλαζες στο…;
Πώς θα είχες χειριστεί…;
Ποιες είναι οι συνέπειες του…;
Ποια είναι τα υπέρ και τα κατά του…;
Υπάρχουν άλλες επιλογές για…;
Αν το… δεν συνέβαινε ποτέ, πώς θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα σήμερα;
Με πόσους διαφορετικούς τρόπους μπορούμε να…;
Γιατί, νομίζεις, εδώ έκανες λάθος;
Πώς μπορείς να αποφύγεις παρόμοια λάθη στο μέλλον;
Πώς θα βελτίωνες το…;
Αν μπορούσες, τι θα άλλαζες στον χαρακτήρα σου;
Πώς μπορείς να γίνει καλύτερος/η στο…;
Τι θα προτιμούσες να κάνουμε τον ελεύθερό μας χρόνο; Γιατί;
Μπορείς να βοηθήσεις στο να αποφασίσουμε π.χ. τι θα φάμε κάθε μέρα της βδομάδας που έρχεται;
Μπορείς να εξηγήσεις στους φίλους σου πώς να έρθουν σπίτι μας;
Πώς θα οργάνωνες το πάρτι γενεθλίων του αδελφού / της αδελφής σου;
Γιατί νομίζεις το μικρό σου αδελφάκι τώρα κλαίει τόσο έντονα;
Ποιο δώρο ταιριάζει να αγοράσουμε για τον/τη…; Γιατί;
Μπορείς να αναπτύξεις ένα πλάνο για το τι θα κάνουμε το Σαββατοκύριακο;
Πώς θα ντυνόσουν αν θα πηγαίναμε π.χ. εκδρομή στα χιόνια;
Τι θα άλλαζες στο δωμάτιό σου και γιατί;
Πώς φαντάζεσαι το…; n
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την Κωνσταντίνα Βολοσυράκη, ψυχολόγο MSc – ψυχοθεραπεύτρια.
