Για τα παιδιά ο Σεπτέμβρης είναι ο πιο δύσκολος μήνας, καθώς τα νήπια καλούνται να αποχωριστούν το σπίτι και τη γονεϊκή φροντίδα με την ένταξή τους σε κάποιον παιδικό σταθμό ή νηπιαγωγείο, ενώ οι μικροί μαθητές ήρθε η ώρα που θα πάνε πρώτη φορά σχολείο αντιμετωπίζοντας τις μαθησιακές απαιτήσεις και τους σχολικούς κανόνες. Εχετε αναρωτηθεί πόσο δύσκολο είναι αυτό που καλούνται να κάνουν τα μικρά μας; Ποια είναι τα συναισθήματά τους; Αγχος, φόβος, περιέργεια, αμηχανία, ενθουσιασμός…
Παρ’ όλ’ αυτά, μέσα από την κατάλληλη προετοιμασία και διαχείριση όλα αντιμετωπίζονται και η σχολική προσαρμογή γίνεται πιο εύκολη ενώ οι δυσκολίες που μπορεί να εμφανιστούν βελτιώνονται και εξομαλύνονται. Η προσαρμογή στον παιδικό σταθμό αφορά περισσότερο τον γονέα παρά το παιδί. Η ετοιμότητα των γονιών να αποχωριστούν το παιδί τους είναι εξίσου σημαντική για την προσαρμογή του παιδιού όσο και η ετοιμότητα του ίδιου του παιδιού.
Αν ο γονιός δεν είναι έτοιμος ψυχολογικά να το αφήσει, το παιδί το αφουγκράζεται και αντιδρά, μήπως και τον πείσει να το πάρει πίσω μαζί του. Από την άλλη, αν ο γονιός εμπιστεύεται το σχολικό περιβάλλον και είναι σίγουρος για την απόφασή του να παραδώσει για λίγες ώρες το παιδί του σε παιδαγωγούς που εμπιστεύεται, τότε όλα είναι πιο εύκολα.
Τα στάδια της προσαρμογής
Τα παιδιά βιώνουν άγχος το πρώτο διάστημα για τη νέα συνθήκη που καλούνται να διαχειριστούν και ανασφάλεια που απομακρύνονται από τους γονείς τους και το οικείο περιβάλλον τους, όπως είναι το σπίτι τους. Είναι το λεγόμενο άγχος του αποχωρισμού και θα πρέπει να μάθουν να το διαχειρίζονται. Μετά τις δύο πρώτες εβδομάδες, συνήθως, τα συναισθήματά τους είναι συγκρουσιακά. Νιώθουν από τη μια χαρά για το σχολείο, καθώς τους αρέσει που βρίσκονται ανάμεσα σε συνομηλίκους τους και παίζουν όλοι μαζί, αλλά και ταυτόχρονη λύπη που φεύγουν από το σπίτι.
Σταδιακά, τα αρνητικά συναισθήματά τους μειώνονται, ενώ το μέσο διάστημα που «κρατά» η προσαρμογή στον παιδικό σταθμό είναι γύρω στους τέσσερις μήνες (μέχρι τα Χριστούγεννα). Οσο ο καιρός περνάει η ανασφάλεια εξαφανίζεται τελείως. Νέα πρόσωπα – φροντιστές και ευχάριστα ερεθίσματα δείχνουν στα παιδιά τον δρόμο προς την κοινωνικοποίηση και εγκαθιστούν την αυτοπεποίθηση και τη χαρά της ανεξαρτητοποίησης.
Πώς μπορεί να αντιδράσει το παιδί;
Το κάθε παιδί έχει τον δικό του τρόπο αντίδρασης στην αλλαγή, είτε το εκφράζει είτε το συγκρατεί. Η έκφραση όλου αυτού που βιώνει γίνεται με ποικίλους τρόπους, είτε με το κλάμα, είτε με μειωμένη διάθεση, είτε με άρνηση να φάει, να κοιμηθεί ή να συνεργαστεί γενικότερα, είτε με θυμό προς τους γονείς, είτε με παλινδρόμηση σε πιο πρώιμα αναπτυξιακά στάδια. Οι γονείς δεν θα πρέπει να τρομάξουν με τις παραπάνω συμπεριφορές του.
Είναι ο τρόπος να εκφράσει αυτό που του συμβαίνει και έχει δικαίωμα σε αυτό. Επιπλέον, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι είναι πολύ πιο υγιές να εξωτερικεύει ένα παιδί τη δυσκολία στην προσαρμογή του (θεωρείται ένα φυσιολογικό στάδιο, μέχρι το αναμενόμενο στάδιο προσαρμογής). Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι δεν υπάρχει παιδί που να μην έχει τελικά προσαρμοστεί, εάν οι γονείς είναι αποφασισμένοι και έχουν υπομονή. Και, φυσικά, είναι απαραίτητο να βρίσκεστε πάντοτε σε επικοινωνία με τους παιδαγωγούς που έχουν αναλάβει να το φροντίσουν και να το διδάξουν.
Η προσαρμογή στον παιδικό σταθμό
Είναι σημαντικό οι γονείς:
Να το προετοιμάσουν έγκαιρα. Είναι απαραίτητο να ξεκινήσετε έγκαιρα την προετοιμασία. Τους προηγούμενους μήνες να μιλήστε στο παιδί για τον παιδικό σταθμό. Επισκεφθείτε τον, περάστε από έξω και προετοιμάστε την ιδέα στο μυαλό του παιδιού. Χτίστε του το αίσθημα ασφάλειας αφήνοντάς το αρχικά πιο λίγο, και αυξήστε προοδευτικά τον χρόνο που μένει στον παιδικό σταθμό, ώστε ύστερα από μία εβδομάδα να μπορεί να μείνει όλη μέρα.
Με τον τρόπο αυτό θα προσαρμόζεται στην ιδέα ότι θα μένει εκτός σπιτιού για ένα μικρό χρονικό διάστημα καθημερινά, έχοντας ταυτόχρονα την ασφάλεια ότι η μαμά του θα έρθει σύντομα να το πάρει. Τα περισσότερα παιδιά δεν χρειάζονται πάνω από 6-7 μέρες για να νιώσουν το απαραίτητο αίσθημα ασφάλειας και ανεξαρτησίας ώστε να παραμείνουν στο σχολείο για περισσότερες ώρες.
Να είναι σταθεροί στις αποφάσεις τους. Το παιδί χρειάζεται ενθάρρυνση για να προχωρήσει, άρα και οι γονείς χρειάζεται να επιδείξουμε αποφασιστικότητα στο να το στείλουμε στον παιδικό σταθμό ή στο προνήπιο. Εάν το παιδί ξεκινήσει να πηγαίνει στο σχολείο, δεν υποχωρούμε και δεν το σταματάμε ακόμα και αν (θεωρούμε ότι) δεν προσαρμόζεται εύκολα. Κάθε παιδί θέλει τον χρόνο του.
Να μην παρατείνουν τον αποχαιρετισμό. Οταν αφήνουμε το παιδί στο σχολείο δεν πρέπει να παρατείνεται ο αποχαιρετισμός μας, που πρέπει να είναι τρυφερός μεν, αποφασιστικός δε. Τα παιδιά ελπίζουν ότι με τα κλάματα και τις φωνές θα κερδίσουν την απομάκρυνσή τους από το σχολείο, φεύγοντας ξανά με τους γονείς, τους οποίους εκείνη τη στιγμή χειρίζονται. Είναι σίγουρο ότι θα σας είναι δύσκολο συναισθηματικά να αποχωριστείτε το παιδί σας, ιδιαίτερα αν σας φαίνεται δυστυχισμένο.
Είναι, επίσης, σίγουρο ότι θα είστε συγκινησιακά φορτισμένοι, καθώς θα το βλέπετε να «ανοίγει τα φτερά του» και να αυτονομείται. Αλλά προτεραιότητα έχει το να μάθετε να διαχειρίζεστε ό,τι αισθάνεστε μπροστά του, διότι αν του δείχνετε ότι κατά βάθος δεν θέλετε να το αφήσετε, το μπερδεύετε και το αγχώνετε περισσότερο.
Να μην κάνουν άλλες αλλαγές ταυτόχρονα. Είναι απαραίτητη η σταθερότητα των συνθηκών γύρω από το παιδί κατά τη διάρκεια της περιόδου προσαρμογής. Αν είναι δυνατόν, μην προβείτε σε άλλες αλλαγές όπως μετακομίσεις κ.ά. Η προσαρμογή στον παιδικό σταθμό είναι μια μεγάλη αλλαγή από μόνη της.
Να φύγουν χωρίς να κοιτάξουν πίσω. Αφού πείτε «αντίο», μη γυρίσετε για κανέναν λόγο στη σχολική αίθουσα για μία ακόμα αγκαλιά ή για να βεβαιωθείτε ότι το παιδί είναι μια χαρά. Ακόμα κι αν έκλαιγε γοερά πριν από λίγα λεπτά, το πιθανότερο είναι να σταμάτησε αμέσως μόλις γυρίσατε την πλάτη σας για να φύγετε, και η επιστροφή σας θα του προσφέρει απλώς άλλον έναν γύρο από αγωνία και στρες, γιατί θα πρέπει να προσαρμοστεί στην απουσία σας για δεύτερη φορά μέσα σε λίγα λεπτά.
Αν δεν μπορείτε να αντισταθείτε στον πειρασμό, περιμένετε λίγη ώρα και μετά τηλεφωνήστε στο σχολείο για να σας πουν πώς τα πάει το παιδί. Να θυμάστε ότι η δική μας αδυναμία, το άγχος και οι ενοχές μεταβιβάζονται στις ψυχικές κεραίες του παιδιού και έτσι μαθαίνει να μας χειρίζεται.
Να μην το σκάσουν στα κρυφά. Μην προσπαθήσετε να αποφύγετε την αναστάτωση του αποχωρισμού με το να το σκάσετε στα κρυφά όταν το παιδί δεν σας βλέπει. Οταν διαπιστώσει ότι έχετε φύγει – κι αυτό θα συμβεί σίγουρα, αργά ή γρήγορα –, θα νιώσει την ίδια θλίψη που θα ένιωθε αν σας είχε δει να απομακρύνεστε και, επιπλέον, θα αισθανθεί προδομένο από την προσπάθειά σας να του αποκρύψετε την αλήθεια. Ενας σύντομος, τρυφερός και σταθερός αποχαιρετισμός θα του δώσει τη δύναμη να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι εσείς θα φύγετε από κοντά του, αλλά και την ευκαιρία να αναπτύξει τη δεξιότητα να επεξεργάζεται τα συναισθήματά του.
Να δείξουν εμπιστοσύνη στο προσωπικό. Είναι λογικό να πιστεύετε ότι κανείς δεν μπορεί να φροντίσει το παιδί σας καλύτερα από εσάς, όμως το προσωπικό των παιδικών σταθμών είναι εκπαιδευμένο για να κάνει αυτή τη δουλειά και τις περισσότερες φορές έχει μεγάλη εμπειρία. Δείχνοντάς τους εμπιστοσύνη, δίνετε το καλό παράδειγμα στο παιδί που βλέπει ότι η μαμά του νιώθει ασφάλεια όταν το αφήνει στον σταθμό, και συνεπώς μπορεί και αυτό να νιώσει το ίδιο. Είναι σημαντικό να σας δει να μιλάτε, να χαμογελάτε και να συμβουλεύεστε τους παιδαγωγούς, ώστε να καταλάβει ότι τους εμπιστεύεστε.
Η προσαρμογή στην Α’ Δημοτικού
Η Α’ Δημοτικού θεωρείται ένας σημαντικός σταθμός στη ζωή ενός παιδιού. Μαθαίνει να διαβάζει και να γράφει, κάνει τις πρώτες του πράξεις, μελετά για πρώτη φορά στο σπίτι… Μέσα σε μόνο τρεις μήνες μεγαλώνει και χάνει την παιδικότητά του. Γι’ αυτό το παιδί, όλη του η ζωή ήταν το παιχνίδι. Ακόμη και στο νηπιαγωγείο μάθαινε μέσα από το παιχνίδι. Τώρα όλα αλλάζουν, η καθημερινότητά του, οι προτεραιότητες και οι απαιτήσεις προς το πρόσωπό του.
Η τάξη του πλέον έχει θρανία και όχι παιχνίδια. Χάνεται η «παρεΐστικη» ατμόσφαιρα που είχε συνηθίσει στο νηπιαγωγείο. Πρέπει να μένει καθηλωμένο στο θρανίο του περίπου έξι ώρες, παρακολουθώντας τον δάσκαλο με μικρά ενδιάμεσα διαλείμματα ξεκούρασης.
Περιμένουμε από το παιδί να ελέγχει τις ανάγκες του για φαγητό, παιχνίδι και εκτόνωση. Μαζί με το παιδί που μεγάλωσε ξαφνικά, μεγάλωσε και ο χώρος του σχολείου. Ερχεται σε επαφή με μεγαλύτερα παιδιά, τα οποία ενδεχομένως θα το «πειράξουν» στα διαλείμματα. Ο δάσκαλος περιμένει από το παιδί να ανταποκριθεί σε όλες του τις υποχρεώσεις. Οι υποχρεώσεις όμως δεν τελειώνουν στο σχολείο.
Συνεχίζονται και στο σπίτι από τους γονείς, γιατί πρέπει να μελετήσει και να προετοιμαστεί κατάλληλα για την επόμενη μέρα του σχολείου. Οπως έγινε αντιληπτό από τα παραπάνω, το παιδί βρίσκεται αντιμέτωπο με πολλές και μεγάλες αλλαγές. Αυτό που χρειάζεται κυρίως είναι χρόνος για να προσαρμοστεί και να αντιληφθεί τους κανόνες λειτουργίες του νέου του σχολείου. Η περίοδος προσαρμογής θεωρείται και εδώ το πρώτο τετράμηνο.
Χωρίς πίεση και άγχος
Το παιδί χρειάζεται ένα ήρεμο περιβάλλον με σεβασμό και κατανόηση τόσο στο σχολείο όσο και στην οικογένεια. Είναι αναμενόμενο το άγχος της οικογένειας: «Θα τα καταφέρει;», «Θα κάθεται να διαβάσει;», «Θα κάνει καλά γράμματα;», «Θα είναι καλός ο δάσκαλος;». Αυτό όμως το άγχος και οι προβληματισμοί του γονιού δεν πρέπει να μεταφέρονται στο παιδί, το οποίο νιώθει ήδη από μόνο του ανασφάλεια και οι γονείς άθελά τους την ενισχύουν.
Σε αυτή τη φάση χρειάζεται την επιβράβευση για να τονωθεί η αυτοπεποίθησή του και να πιστέψει πρώτα απ’ όλα και το ίδιο στον εαυτό του. Οι δυσκολίες που θα παρουσιαστούν στη σχολική ζωή του παιδιού δεν δηλώνουν ανικανότητα. Το παιδί θέλει να νιώσει αποδοχή και σεβασμό στη διαφορετικότητα. Δεν είναι ίδιο με το μεγαλύτερο παιδί της οικογένειας ή με κάποιον άλλο γνωστό, γι’ αυτό δεν χρειάζονται οι συγκρίσεις και οι ταμπέλες (π.χ. «Είναι πιο αδύναμος / τεμπέλης από τον αδελφό του», «Δεν τα παίρνει τα γράμματα» κ.τ.λ.).
Ακόμη κι αν υπολείπεται σε ένα μάθημα σε σχέση με την υπόλοιπη τάξη, δεν χρειάζεται να νιώσει κανείς απογοήτευση. Δεν είναι απαραίτητα σημάδι κάποιου προβλήματος ή αποτυχίας. Χρειάζεται μόνο χρόνο να προσαρμοστεί και να ξεδιπλώσει τις ικανότητες και τις κλίσεις του. Επίσης, αποφύγετε να του εμφανίσετε το σχολείο ως το «μεγάλο σχολείο», καθώς με αυτόν τον τρόπο γιγαντώνουμε την εικόνα του σχολείου στα μάτια του μικρού παιδιού ενισχύοντας άγχος. Μπορεί από τη μια να προκαλεί ενθουσιασμό «το μεγάλο σχολείο», από την άλλη όμως αν το παιδί δυσκολευτεί, αυτομάτως απογοητεύεται και ματαιώνεται που δεν μπορεί να ανταποκριθεί στο «μεγάλο σχολείο» και έτσι μειώνεται η αυτοεκτίμησή του.
Σωστή προετοιμασία
Ενα μεγάλο ερώτημα των γονιών αυτή την περίοδο είναι πώς θα καταφέρουν τα πρωτάκια να προσαρμοστούν στο νέο περιβάλλον του σχολείου. Θα βοηθούσε ιδιαίτερα το παιδί αν οι γονείς κάνουν μαζί του τη διαδρομή σπίτι – σχολείο πριν από την έναρξη της σχολικής χρονιάς και να μπουν μέσα στο σχολείο για να γνωρίσει τον χώρο και να νιώσει οικεία την επόμενη φορά που θα ξαναπάει. Επίσης, οι προετοιμασίες θα πρέπει να γίνονται με χαρά και ενθουσιασμό από κοινού με το παιδί, ώστε να αντιληφθεί ότι το αφορά άμεσα και είναι μια ευχάριστη διαδικασία.
Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διατήρηση της ευχάριστης ατμόσφαιρας από την πλευρά των γονιών την πρώτη μέρα που το παιδί θα πάει στο σχολείο, δηλαδή, να είναι συγκρατημένοι και να μη δείξουν την αγωνία τους στο παιδί, γιατί θα του προκαλέσουν άγχος αποχωρισμού και φόβο για το άγνωστο. Επίσης, είναι πολύ βασικό, η πρώτη τάξη να εφοδιαστεί με πολύ θετικά συναισθήματα χωρίς πιέσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να αποβούν επιζήμιες για τα υπόλοιπα χρόνια του Δημοτικού, γι’ αυτό θέλει πολύ μεγάλη προσοχή το χτίσιμο της πρώτης τάξης.
Μελέτη στο σπίτι
Το επόμενο βήμα είναι η μελέτη του παιδιού στο σπίτι. Τις περισσότερες φορές αυτή η φάση είναι η πιο δύσκολη για την οικογενειακή ζωή, γιατί δημιουργείται ένταση και εκνευρισμός. Στην πραγματικότητα, το παιδί, αλλά και οι γονείς, χρειάζονται ακριβώς το αντίθετο, ηρεμία και θετικό κλίμα για να μπορέσει η μάθηση να ολοκληρωθεί στο σπίτι. Καταρχήν, το παιδί χρειάζεται ένα σταθερό πρόγραμμα στην καθημερινότητά του: πρωινό ξύπνημα, σχολείο, ξεκούραση, μελέτη, παιχνίδι, βραδινός ύπνος.
Ολα αυτά πρέπει να τηρούνται με συνέπεια για να συνηθίσει το παιδί να οργανώνεται μέσα στον χρόνο σύμφωνα με τις ανάγκες του. Ειδικά, η ξεκούραση μετά το σχολείο είναι απαραίτητη για 30 λεπτά. Το δωμάτιο όπου θα μελετάει το παιδί πρέπει να είναι ήσυχο, φωτεινό, χωρίς τηλεόραση και περιττά πράγματα πάνω στο γραφείο του. Γενικά, οι γονείς θα πρέπει να φροντίσουν να μην αποσπάται η προσοχή του με επισκέψεις, τηλεφωνήματα και φασαρία. Ο γονιός δεν θα πρέπει να έχει τον ρόλο δασκάλου ώστε να μη χάνεται η γονεϊκή σχέση.
Αν ο γονέας δεν έχει την υπομονή και ηρεμία να διαβάσει με το παιδί, τότε η σκυτάλη χρειάζεται να δοθεί σε δάσκαλο στο σπίτι που θα αναλάβει αποκλειστικά την προετοιμασία διαβάσματος με σωστό τρόπο απεμπλέκοντας τον γονέα. Είναι σημαντικό, οι γονείς να παροτρύνουν το παιδί να μελετά μόνο του και να τους καλεί για βοήθεια μόνο όταν είναι πραγματική ανάγκη. Βέβαια, τις πρώτες μέρες του σχολείου οι γονείς θα είναι στο πλευρό του παιδιού για να του δείξουν τον τρόπο μελέτης σύμφωνα με τις οδηγίες του εκπαιδευτικού.
Τέλος, οι γονείς πρέπει να φροντίσουν να μένει ικανοποιητικός χρόνος για παιχνίδι καθημερινά. Δεν νοείται παιδί έξι ή επτά ετών να διαβάζει τρεις – τέσσερις ώρες. Είναι υπερβολικό για την ηλικία του, κουράζεται και δημιουργεί αρνητική εικόνα για το σχολείο που θα το ακολουθεί για το υπόλοιπο της σχολικής του ζωής. Το σχολείο γενικά είναι ένας χώρος στον οποίο το παιδί θα περάσει μεγάλο μέρος της ζωής του.
Γι’ αυτό τον λόγο είναι βοηθητικό το παιδί να βλέπει το «σπίτι» και το «σχολείο» να συνεργάζονται. Οταν υπάρχει κάποιο αξιοσημείωτο ζήτημα (π.χ. μετακόμιση, ασθένεια, διαζύγιο) στην οικογένεια, το σχολείο πρέπει να ενημερώνεται γιατί οι εκπαιδευτικοί θα βλέπουν αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού όπου θα είναι έτοιμοι να τις διαχειριστούν.
Χρυσές συμβουλές
- Βοηθάμε το παιδί μας να οργανώσει τον χρόνο του με διακριτικό κι όχι επιτακτικό τρόπο.
- Ακούμε με προσοχή τις εντυπώσεις του από το σχολείο χωρίς να σχολιάζουμε και κυρίως δεν μπαίνουμε στη διαδικασία να το διορθώνουμε διαρκώς.
- Σεβόμαστε πάντα το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς και σε καμία περίπτωση δεν τους χρησιμοποιούμε ως απειλή τύπου «Θα το πω στη δασκάλα σου αν συνεχίσεις» και «Θα γίνεις ρεζίλι στην τάξη».
- Αποφεύγουμε τις συγκρίσεις με αδέλφια, φίλους και κυρίως προσωπικές προβολές, «Κι εγώ στην Πρώτη έτσι ήμουν, άργησα να πάρω μπρος» ή «Εγώ είχα προσαρμοστεί αμέσως, ο πατέρας σου όμως άργησε πολύ. Σ’ αυτόν μοιάζεις, τι να κάνεις, όλα απ’ αυτόν τα πήρες, ακόμα κι αυτό». Προσοχή, διότι τέτοιου τύπου δηλώσεις σε αυτή τη μεταβατική – απαιτητική – ευαίσθητη περίοδο είναι πολύ πιθανόν να προγραμματίσουν αρνητικά το παιδί διά βίου.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κ. Κωνσταντίνα Βολοσυράκη, ψυχολόγο (MSc) – ψυχοθεραπεύτρια