Όταν είναι μωρά, ανησυχούμε με το παραμικρό κλάμα τους. Οταν αρχίζουν να περπατάνε, σειρά έχουν οι – αναπόφευκτες – πτώσεις και το ενδεχόμενο να ξεφύγουν από το βλέμμα μας έστω και για ένα δευτερόλεπτο. Μόλις αρχίσουμε να ηρεμούμε με όλα αυτά, τα προβλήματα αλλάζουν, αλλά δεν σταματούν.
Ενα ζήτημα που ανησυχεί πολλούς γονείς είναι η κοινωνικότητα των παιδιών τους. Και πράγματι, λίγα πράγματα μπορούν να μας ραγίσουν την καρδιά όσο η συνειδητοποίηση ότι το μικρό μας δυσκολεύεται να κάνει φίλους. Πώς θα καταλάβουμε, όμως, αν όντως υποφέρει από μοναξιά; Και τι μπορούμε να κάνουμε για να το βοηθήσουμε;
Μια διάκριση με σημασία
Πριν πανικοβληθείτε, βεβαιωθείτε ότι η περιορισμένη κοινωνικότητά του αποτελεί πραγματικό πρόβλημα. Κάποια παιδιά θέλουν να είναι δημοφιλή, όμως ο κύκλος τους τα απορρίπτει. Αλλα είναι απλώς εσωστρεφή, και αυτό δεν χρειάζεται να αλλάξει – αν υποθέταμε ότι θα μπορούσε.
Πώς θα καταλάβετε σε ποια κατηγορία ανήκει το μικρό σας; Κυρίως ελέγχοντας δύο παραμέτρους: τη διάθεσή του και το κατά πόσο έχει υπάρξει κάποια σημαντική αλλαγή στη συμπεριφορά του.
Αν το μικρό σας εμφανίζει συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης – ή αν απλώς διαμαρτύρεται έντονα για τη μοναξιά του –, μάλλον είναι στιγμή να λάβετε τα μέτρα σας για να το βοηθήσετε. Ακόμη και αν δεν παρατηρείτε κάτι ανησυχητικό στη διάθεσή του, αν έχει υπάρξει σημαντική αλλαγή στην κοινωνικότητά του, καλό είναι να εντοπίσετε τις αιτίες πίσω από αυτή.
Άλλες ενδείξεις
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να καταλάβουμε αν το μικρό μας αισθάνεται αποκομμένο από τους συνομήλικούς του, πριν συζητήσουμε ανοιχτά μαζί του για το θέμα.
Εξωτερικές ενδείξεις
* Οταν το παίρνετε από το σχολείο, βγαίνει πάντα μόνο του από την αίθουσα διδασκαλίας.
* Δεν το καλούν σε σπίτια φίλων ή άλλες ομαδικές δραστηριότητες.
* Δεν σας ζητά να καλέσετε κάποιον δικό του φίλο στο σπίτι.
Ενδείξεις στη συμπεριφορά του
* Προσπαθεί διαρκώς να τραβήξει την προσοχή, είτε με θετικό είτε με αρνητικό τρόπο. Για παράδειγμα, ορισμένα παιδάκια μπορεί να γίνουν επιθετικά προκειμένου να διεκδικήσουν την ανθρώπινη επαφή, ενώ άλλα να κάνουν διαρκώς αστεία. Δεν είναι ασυνήθιστο ένα παιδί που αισθάνεται μόνο του να καταλήξει να μιλά πολύ, είτε επειδή δεν έχει κατακτήσει τις επικοινωνιακές δεξιότητες που χρειάζεται είτε γιατί διψάει για αλληλεπίδραση. Ολες οι παραπάνω τάσεις μπορούν να εντείνουν τη μοναξιά του, αφού κάνουν τα άλλα παιδιά να το αποφεύγουν ακόμη περισσότερο.
* Εχει φανταστικούς φίλους. Πολλά παιδιά καταφεύγουν στη φαντασία τους για να αποδράσουν από μια καθημερινότητα στην οποία αισθάνονται απομονωμένα. Ωστόσο, η ίδια η «παρουσία» των φανταστικών φίλων δεν θα πρέπει να σας ανησυχήσει, αν δεν υπάρχουν και άλλες ενδείξεις: για πολλά πιτσιρίκια, δεν είναι παρά ένας δίαυλος για να αξιοποιήσουν την αστείρευτη δημιουργικότητά τους.
* Δεν έχουν βασικές κοινωνικές δεξιότητες. Εδώ βρισκόμαστε σε έναν φαύλο κύκλο, όπου είναι δύσκολο να διακρίνουμε αν η δυσκολία του παιδιού μας, για παράδειγμα να μοιραστεί τα παιχνίδια του, είναι αιτία ή συνέπεια της μοναξιάς του.
* Εχει χαμηλή αυτοεκτίμηση. Τα παιδιά που βιώνουν καθημερινά την απόρριψη από τους συνομήλικούς τους έχουν την τάση να αναζητούν διαρκώς την αποδοχή, προκειμένου να πιστέψουν και τα ίδια στην αξία τους. Φυσικά, αυτό εκτός από ψυχοφθόρο μπορεί να γίνει ακόμη και επικίνδυνο καθώς μεγαλώνουν.
* Κλείνεται στον εαυτό του. Συχνά, τα παιδιά που δεν αισθάνονται αποδεκτά παύουν να διεκδικούν τη συντροφιά των άλλων, αν και είναι εμφανές ότι αυτό τα επιβαρύνει ψυχολογικά. Αν το μικρό σας δεν επιδιώκει να κάνει φίλους, αναζητήστε σημάδια κατάθλιψης, παραίτησης ή άγχους – αν δεν υπάρχουν, μπορεί να είναι απλώς εσωστρεφές.
* Σας το λέει. Μπορεί να μη σας έχει πει ότι αισθάνεται μόνο, αλλά να χρησιμοποιεί φράσεις όπως «Δεν με συμπαθεί κανείς» ή «Δεν έχω φίλους». Δώστε σημασία σε αυτά που έχει να μοιραστεί μαζί σας και μην προσπαθήσετε να τα διαψεύσετε για να το κάνετε να νιώσει καλύτερα. Ζητά τη βοήθειά σας και το πρώτο που πρέπει να κάνετε είναι να το ακούσετε.
Η πηγή του κακού
Σε περίπτωση που έχετε διαπιστώσει ότι το παιδί σας αισθάνεται όντως μόνο του, μην προχωρήσετε σε βεβιασμένες κινήσεις για να το βοηθήσετε, πριν εντοπίσετε τις αιτίες για αυτό.
Ορισμένα παιδιά είναι μοναχικά επειδή αισθάνονται διαφορετικά και επιδιώκουν να προστατεύσουν τον εαυτό τους από τις κακές προθέσεις των άλλων. Αλλα έχουν ήδη βιώσει bullying – ή εξακολουθούν να το βιώνουν – και προσπαθούν να εκτίθενται όσο το δυνατόν λιγότερο στους συμμαθητές τους, ώστε να μην υφίστανται τη συμπεριφορά τους. Κάθε περίπτωση απαιτεί διαφορετικούς χειρισμούς εκ μέρους των γονιών.
Επίσης, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα περισσότερα παιδιά – όπως και οι περισσότεροι ενήλικοι – αισθάνονται μόνα κατά καιρούς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όντως είναι. Τα συναισθήματά τους εξακολουθούν να έχουν σημασία, αλλά δεν θα πρέπει να ανησυχήσουμε υπερβολικά αν προέκυψαν ύστερα από μια σημαντική αλλαγή, όπως είναι μια μετακόμιση, η αλλαγή σχολείου ενός καλού φίλου ή το διαζύγιο των γονιών.
Το πιθανότερο είναι ότι πρόκειται για μια μοναξιά που προκύπτει εκ των συνθηκών και δεν θα μετατραπεί σε πάγια κατάσταση – χωρίς αυτό να συνεπάγεται και ότι δεν θα το βοηθήσουμε να βγει από αυτή.
Βοηθώντας το να ανοίξει τα φτερά του
Μιλήστε του
Ο καλύτερος τρόπος να καταλάβετε τι συμβαίνει είναι μέσα από συζητήσεις με το ίδιο το παιδί. Αποφύγετε να το ρωτήσετε ευθέως για να μην αισθανθεί ότι το ανακρίνετε ή ότι έχει κάνει κάτι κακό. Αντ’ αυτού, ρωτήστε το για τη μέρα του, για τους φίλους του, για τα αγαπημένα του πράγματα στο σχολείο.
Εξηγήστε του πώς μοιάζει μια υγιής φιλία και ρωτήστε το αν πιστεύει ότι η περιγραφή ταιριάζει με τις δικές του. Πολλά παιδιά ανοίγονται πιο εύκολα σε συνθήκες που τους επιτρέπουν να μην κοιτάζουν τους γονείς τους στα μάτια, όπως σε μια διαδρομή με το αυτοκίνητο ή κατά τη διάρκεια μιας βόλτας στο πάρκο.
Μην προβάλλετε τα δικά σας βιώματα
Αν αισθανόσασταν μόνοι ή απομονωμένοι στην ηλικία του, είναι εύκολο να ερμηνεύσετε την εσωστρέφειά του ως πρόβλημα, ενώ εκείνο είναι ευτυχισμένο με τα επίπεδα της κοινωνικότητάς του. Θυμηθείτε ότι πρόκειται για ένα ξεχωριστό άτομο – όσο και αν σας μοιάζει.
Αντιστοίχως, μην το «πνίγετε» με συμβουλές αν δεν δείχνει τη διάθεση να σας ακούσει. Το μόνο που θα καταφέρετε είναι να απομακρυνθεί και από εσάς.
Μιλήστε στον δάσκαλο ή τη δασκάλα του
Μια επίσκεψη στο σχολείο μπορεί να σας λύσει πολλές απορίες. Οι εκπαιδευτικοί του μικρού σας το βλέπουν να αλληλεπιδρά καθημερινά με άλλα παιδάκια και ενδεχομένως να έχουν καλύτερη εικόνα για τους λόγους που το έχουν απομονώσει.
Από την πλευρά τους, είναι σε θέση να το ενθαρρύνουν να συμμετέχει περισσότερο σε δραστηριότητες αν είναι ντροπαλό ή να εντοπίσουν αν δέχεται bullying από κάποιον συμμαθητή του.
Βάλτε το χεράκι σας
Χωρίς να ασκήσετε πίεση, προγραμματίστε ένα σύντομο ραντεβού για παιχνίδι με ένα ή δύο ακόμη παιδάκια. Την πρώτη φορά, καλό είναι να συμμετέχετε ώστε να κρατάτε όλα τα πιτσιρίκια χαρούμενα και απασχολημένα, αλλά και να έχετε την ευκαιρία να παρατηρήσετε πώς λειτουργεί το μικρό σας την ώρα του παιχνιδιού.
Αν εντοπίσετε συμπεριφορές που δυσκολεύουν την κοινωνικοποίησή του, προσπαθήστε να το βοηθήσετε να τις διορθώσει χωρίς να το πιέζετε και χωρίς να του κάνετε κήρυγμα, αλλά προτείνοντάς του εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης των πραγμάτων.
Στηρίξτε το χωρίς απαιτήσεις
Το σημαντικότερο πράγμα που μπορείτε να κάνετε για το παιδί σας είναι να βεβαιωθείτε ότι ξέρει πως το αγαπάτε και πως θα είστε στο πλευρό του ό,τι και αν συμβεί. Ξέροντας ότι έχει στη ζωή του ανθρώπους που το αγαπούν άνευ όρων, θα του είναι πιο εύκολο να πιστέψει στον εαυτό του και να πάρει τα ρίσκα που θα του χαρίσουν καινούργιους φίλους.
Μην ξεκινάτε τις προσπάθειες έχοντας στο μυαλό σας ότι στο τέλος το μικρό σας θα μεταμορφωθεί στο δημοφιλέστερο παιδί της τάξης. Ενας ή δύο πραγματικοί φίλοι είναι κάτι παραπάνω από αρκετοί για να είναι ψυχικά υγιές και ευτυχισμένο. Και δεν αποκλείεται να μη θέλει περισσότερους.
Απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό
Αν το πρόβλημα επιμένει και δείχνει να επηρεάζει έντονα την ψυχολογία του παιδιού σας, είναι σημαντικό να αναζητήσετε τη βοήθεια ενός παιδοψυχολόγου. Η μοναξιά δεν είναι ψυχική ασθένεια, όμως μακροπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη ή κάποια μορφή αγχώδους διαταραχής – ή μπορεί να είναι σύμπτωμα ενός βαθύτερου προβλήματος. Αλλωστε, καλοί γονείς δεν είναι εκείνοι που λύνουν μόνοι τους όλα τα προβλήματα του παιδιού τους, αλλά εκείνοι που γνωρίζουν πότε χρειάζονται τη βοήθεια ενός ειδικού.