Κάθε φορά που το παιδί μας επιστρέφει στο σπίτι με ένα διορθωμένο διαγώνισμα – και, ακόμη περισσότερο, κάθε φορά που παραλαμβάνουμε τον έλεγχό του από το σχολείο – η οικογενειακή μας γαλήνη μοιάζει να κρέμεται από μερικούς αριθμούς. Και είναι λογικό: Σε όλη μας τη ζωή, ακούγαμε και ακούμε τη σημασία που έχουν οι υψηλές σχολικές επιδόσεις στη μελλοντική επιτυχία των μαθητών. Τώρα, ακόμη και η μικρότερη διαφοροποίηση των βαθμών του, μοιάζει να έχει τη δική της βαρύτητα.

Τα πράγματα, όμως, δεν είναι ακριβώς έτσι. Κανείς δεν θα ισχυριστεί ότι η βαθμολογία του είναι εντελώς ασήμαντη. Σε έναν ιδανικό κόσμο, θα αντιπροσώπευε τα επίπεδα κατανόησής του επί της διδακτέας ύλης – και όλοι μας θέλουμε τα μικρά μας να αποκομίσουν όσο το δυνατόν περισσότερες γνώσεις από το σχολείο. Ομως ο τρόπος που εξετάζονται (ή και διδάσκονται) τα μαθήματα, η ίδια η συνθήκη της ακινησίας στην τάξη, και πολλά ακόμη μικρότερα ή μεγαλύτερα εμπόδια μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα των μικρών μας προς τα κάτω – ή και προς τα πάνω.

Επιπλέον, η επιτυχία ή η αποτυχία στο σχολείο, στην πραγματικότητα έχει ελάχιστη σχέση με την εξέλιξη των παιδιών στο μέλλον. Τα παραδείγματα επιτυχημένων ενηλίκων που ήταν από κακοί έως… αισχροί μαθητές είναι αμέτρητα, και από τη λίστα δεν λείπουν ούτε οι ακαδημαϊκοί.
Υπάρχει, λοιπόν, ο οποιοσδήποτε λόγος να ανησυχούμε για τους βαθμούς; Ως γονείς… υπάρχει λόγος να ανησυχούμε για όλα, όμως, ως είθισται, όχι πάντα για τους λόγους που φανταζόμαστε.

Πολικές βαθμολογίες

Οσο ελεύθερα και αν μεγαλώνει τα παιδιά του, κανένας γονιός δεν χαίρεται όταν αντικρίζει πολύ χαμηλές βαθμολογίες – ή απλώς πολύ χαμηλότερες από τις αναμενόμενες. Πότε, όμως, θα πρέπει να μας απασχολήσουν πραγματικά και πότε όχι;

Γερά θεμέλια

Ειδικά αν το παιδί απέχει πολύ από τις Πανελλαδικές, δεν υπάρχει λόγος να αγχωθούμε με μια μέτρια απόδοση. Αυτό που πρέπει να διασφαλίσουμε, είναι ότι θέτει επαρκείς βάσεις ώστε να μπορεί αργότερα να παρακολουθήσει τα πιο απαιτητικά μαθήματα των μεγαλύτερων τάξεων. Και αν το επιθυμεί – κι αυτό το «αν» έχει σημασία – να μπορέσει να περάσει στη σχολή της επιλογής του.

Σε όλη αυτή τη διαδικασία, πρέπει να θυμόμαστε ότι ο κόσμος μας δεν έχει ανάγκη αποκλειστικά από πτυχιούχους και ότι δική μας προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η ευτυχία του μικρού μας, και όχι οι συγκεκριμένοι τίτλοι σπουδών που θα συγκεντρώσει στη ζωή του. Αλλωστε, η ανθρώπινη ευφυΐα απλώνεται σε ένα φάσμα που περιλαμβάνει τις ακαδημαϊκές δεξιότητες, αλλά επεκτείνεται πολύ πέρα από αυτές. Είναι ένα από τα υπέροχα στοιχεία που κάνουν τους ανθρώπους διαφορετικούς μεταξύ τους και όχι κριτήριο για να τους αξιολογήσουμε.

Τι πρέπει να μας προβληματίσει

Σε ορισμένες περιπτώσεις, όμως, οι κακοί βαθμοί όντως θα πρέπει να μας βάλουν σε σκέψεις. Για παράδειγμα, αν ο μέχρι χθες καλός μαθητής μας, σήμερα παρουσιάζει μια εντελώς αλλαγμένη εικόνα ή αν η βαθμολογία του μοιάζει δυσανάλογη των προσπαθειών του. Ομως τι μπορεί να φταίει;

Δεν ξέρει να μελετά

Αν το παιδί διαβάζει με τις ώρες, μόνο και μόνο για να επιστρέψει στο σπίτι με απογοητευτικά αποτελέσματα, τόσο το ίδιο όσο και εσείς ενδέχεται να αισθάνεστε απελπισμένοι. Ομως ο χρόνος που περνά πάνω από το βιβλίο του δεν έχει πάντα μεγάλη σημασία. Για παράδειγμα, ενδέχεται να δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί, λόγω περισπασμών στο περιβάλλον του (π.χ. από τον ήχο της τηλεόρασης, από το κινητό του ή από ένα μικρότερο αδερφάκι) ή να μην έχει μάθει πώς να οργανώνεται σωστά. Ενα ακατάστατο γραφείο είναι ικανό να αυξήσει σημαντικά τον χρόνο που χρειάζεται το παιδί για να διαβάσει και να επιδεινώσει το αποτέλεσμα, ενώ και η οργάνωση του χρόνου του μπορεί να έχει σφοδρές συνέπειες – για παράδειγμα, αν αναβάλλει τα πάντα μέχρι την τελευταία στιγμή ή αν ξεχνά τις προθεσμίες για τις ασκήσεις και τα τεστ του.

Δεν έχει αυτοπεποίθηση

Ισως το μικρό σας είναι ντροπαλό, με αποτέλεσμα να μην απαντά στον δάσκαλο ή τη δασκάλα παρά το γεγονός ότι ξέρει την απάντηση. Ισως φοβάται να κάνει ερωτήσεις, για να μην το θεωρήσουν χαζό ή για να μην ενοχλήσει. Ή ίσως αγχώνεται τόσο πολύ ότι θα αποτύχει και θα σας απογοητεύσει, ώστε να το τρομάζει η ίδια η διαδικασία της μελέτης. Αν υποψιάζεστε ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο, προτεραιότητά σας θα πρέπει να είναι να βοηθήσετε το παιδί να νιώσει καλά με τον εαυτό του: Μιλώντας του, επαινώντας το για τις επιτυχίες του, δείχνοντάς του ότι η αγάπη σας δεν κρίνεται από έναν μέσο όρο ή και απευθυνόμενοι σε έναν ειδικό, σε περίπτωση που δείτε ότι αδυνατείτε να διαχειριστείτε μόνοι σας το πρόβλημα.

Το σχολείο έχει γίνει δυσάρεστο

Ενα παιδί που δέχεται bullying μπορεί να φοβάται να μιλήσει μπροστά στους συμμαθητές του ή να συνδέει κάθε δραστηριότητα που σχετίζεται με το σχολείο με δυσάρεστα συναισθήματα. Το ίδιο ισχύει και για τα άτυχα παιδιά που συμβαίνει να έχουν κακούς δασκάλους, οι οποίοι μπορεί να γίνουν από αδιάφοροι έως κακοποιητικοί. Αν η αλλαγή των βαθμών του ήταν πολύ ξαφνική και δεν μπορεί να εξηγηθεί από άλλες αιτίες, θα πρέπει να αποκλείσετε το ενδεχόμενο ενός τοξικού σχολικού περιβάλλοντος.

Δεν του ταιριάζουν οι εξετάσεις

Κάποια παιδιά δυσκολεύονται όχι στο να μάθουν αυτά που πρέπει, αλλά στο να… αποδείξουν ότι τα έμαθαν. Εκτός από το κοινωνικό άγχος στην τάξη ή το άγχος μπροστά στη λευκή κόλλα που είναι υποχρεωμένα να γεμίσουν, άλλοι παράγοντες μπορούν επίσης να αποτελέσουν εμπόδια. Για παράδειγμα, ορισμένα παιδιά δυσκολεύονται με τις διατυπώσεις, βιάζονται τόσο να απαντήσουν ώστε να ξεκινούν πριν καταλάβουν τις ερωτήσεις ή δεν μπορούν να αξιοποιήσουν σωστά τον χρόνο τους, με αποτέλεσμα να μην προλαβαίνουν. Δεν αποκλείεται να χρειάζεται απλώς μερικές κατευθυντήριες για να δείτε τους βαθμούς του να παίρνουν την ανιούσα.

Δεν έχει εσωτερικό κίνητρο

Οσο και να τιμωρήσουμε ένα παιδί – ή αντιθέτως, όσα και να του τάξουμε – δεν πρόκειται να το βοηθήσουμε να αποδώσει αν δεν το θέλει το ίδιο. Θυμηθείτε: Ενα παιδί 8 – ή και 15 – χρονών, δύσκολα θα πειστεί από επιχειρήματα για «το μέλλον του», απλώς και μόνο γιατί ο εγκέφαλός του δεν είναι ακόμη προγραμματισμένος να σκέφτεται μακροπρόθεσμα. Το μόνο πράγμα που εγγυάται ότι θα προσπαθήσει πραγματικά, και το μόνο πράγμα που θα έπρεπε να μας απασχολεί έτσι κι αλλιώς, είναι η χαρά που αντλεί το ίδιο μαθαίνοντας. Θα πετύχουμε πολύ περισσότερα αν το βοηθήσουμε να εμβαθύνει στα ενδιαφέροντά του, αντί να εστιάζουμε στα «ηθικά διδάγματα».

Είναι εξαντλημένο

Ενα παιδί που δεν κοιμάται ή δεν τρέφεται σωστά, είναι αναμενόμενο να αντιμετωπίζει δυσκολίες στη συγκέντρωση και την απομνημόνευση, με άμεσες επιπτώσεις για τις σχολικές του επιδόσεις. Αντίστοιχα, ένα παιδί που προσπαθεί υπερβολικά, διαβάζοντας αμέτρητες ώρες, χωρίς να έχει περιθώριο να χαλαρώσει και στερώντας χρόνο από τον ύπνο του, καταλήγει τόσο κουρασμένο και αγχωμένο ώστε να μην μπορεί να αποδώσει.

Αντιμετωπίζει κάποια άλλη δυσκολία

Αν έχετε αποκλείσει όλα τα άλλα σενάρια, καλό θα ήταν να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό για να αξιολογήσει το ενδεχόμενο η μαθησιακή διαδικασία να προσκρούει σε άλλα εμπόδια. Για παράδειγμα, όσο και αν (θέλουμε να) πιστεύουμε ότι η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές είναι υπόθεση των ενηλίκων, δυστυχώς μπορούν να πλήξουν και παιδιά σχολικής ηλικίας ή και μικρότερα. Επιπλέον, πίσω από τους κακούς του βαθμούς θα μπορούσαν να κρύβονται μαθησιακές δυσκολίες όπως η δυσλεξία, η δυσαριθμησία ή το ΔΕΠΥ.

Ο πιο καλός ο μαθητής

Είχατε σκεφτεί ποτέ ότι μια άριστη βαθμολογία μπορεί να αποτελέσει επίσης αιτία ανησυχίας; Κι όμως, οι υψηλές επιδόσεις μπορεί να κατευθύνουν ορισμένα παιδιά στη μελλοντική αποτυχία.

Τι πρέπει να σας προβληματίσει;

Είναι μονίμως απασχολημένο…

Καμιά φορά το εκπαιδευτικό σύστημα μας παρασύρει και μας κάνει να ξεχνάμε κάτι πολύ σημαντικό: Οι μαθητές είναι πάνω από όλα παιδιά, τα οποία έχουν ανάγκη και από ελεύθερο χρόνο για να ανακαλύπτουν ξανά και ξανά τον εαυτό τους που αλλάζει από το ένα αναπτυξιακό στάδιο στο επόμενο, για να ονειροπολήσουν, για να χαρούν την καθημερινότητά τους. Ακόμη και οι ενήλικοι, συχνά διαμαρτυρόμαστε που «φέρνουμε τη δουλειά στο σπίτι», επομένως δεν θα έπρεπε να μας ξαφνιάζει που ένα τόσο βεβαρημένο πρόγραμμα μελέτης είναι ικανό να οδηγήσει το παιδί μας στην κατάθλιψη, τις αγχώδεις διαταραχές και την απομόνωση.

…ή αντιθέτως δεν είναι ποτέ

Κάποια παιδιά μοιάζουν πολύ τυχερά: Είναι ικανά να απομνημονεύσουν τα πάντα, φαινομενικά χωρίς καμία απολύτως προσπάθεια. Πρόκειται για τα λεγόμενα «χαρισματικά» παιδιά, τα οποία κατά κανόνα είτε βαριούνται τόσο πολύ το σχολείο εξαιτίας της ευκολίας που έχει για εκείνα, ώστε να καταλήγουν με χειρότερους βαθμούς από τους συμμαθητές τους, είτε εκμεταλλεύονται το ταλέντο τους για να επιτύχουν άριστη βαθμολογία με τον ελάχιστο κόπο. Το τελευταίο δεν ακούγεται άσχημο, όμως κρύβει έναν σημαντικό κίνδυνο: Αυτά τα παιδιά, μαθαίνουν να επαινούνται για τις επιτυχίες τους, όχι όμως και να προσπαθούν για αυτές. Ετσι, όταν το επίπεδο των μαθημάτων δυσκολέψει – ή πολύ μετά το σχολείο, όταν βρεθούν σε ένα επαγγελματικό περιβάλλον – ενδέχεται να μην έχουν αναπτύξει την αρετή της επιμονής στον στόχο τους, απλούστατα επειδή δεν χρειάστηκε ποτέ να το κάνουν. Για αυτό και είναι σημαντικό να επαινείτε την προσπάθεια και όχι τα αποτελέσματά του, να του προσφέρετε επιπλέον υλικό μελέτης που θα το ωθήσει να εκμεταλλευτεί τις ικανότητές του, αλλά και να μιλήσετε στον δάσκαλό του, εξηγώντας του την κατάσταση και ζητώντας τη γνώμη του για το πώς μπορείτε να το βοηθήσετε να ανθίσει.