Αν μας ρωτήσει κάποιος αν έχουμε υπάρξει πρότυπο για κάποιον άλλον άνθρωπο ξέρουμε άραγε να του απαντήσουμε; Αν αντιστρέψουμε την ερώτηση και την απευθύνουμε σε εμάς τους ίδιους θα μπορέσουμε άραγε έτσι εύκολα να θυμηθούμε ποιοι άνθρωποι έχουν παίξει ρόλο προτύπου ή μέντορα στη ζωή μας; Μάλλον όχι.
Συχνά μας είναι δύσκολο να κατονομάσουμε χωρίς πολλή σκέψη τους ανθρώπους που μας επηρέασαν θετικά στη ζωή μας. Αν αφιερώσουμε όμως χρόνο για να το σκεφτούμε θα δούμε ότι σίγουρα υπήρξαν κάποιοι. Πιθανότατα δεν είναι διάσημοι, ίσως να τους ξέρουν λίγοι, όπως για παράδειγμα τον αγρότη παππού μας στο χωριό, που ξύπναγε κάθε πρωί στις 6, δούλευε σκληρά και δεν παραπονιόταν ποτέ, αλλά ίσως τους γνωρίζουν και περισσότεροι, όπως τη δασκάλα μας στην Τρίτη Δημοτικού, που ενώ είχε καθηλωθεί σε αναπηρικό αμαξίδιο συνέχιζε να έρχεται στο σχολείο, διεκδικώντας τη δουλειά της και τη χαρά τού να μας εκπαιδεύει.
Οποια κι αν ήταν αυτά, η αλήθεια είναι ότι τα πρότυπά μας έχουν παίξει μεγάλο ρόλο στο ποιοι γίναμε, ποιον έχουμε σύντροφο, τι δουλειά κάνουμε, τι πιστεύουμε, τι επιλογές κάνουμε στη ζωή μας.
Οι γονείς ως πρότυπα
Όπως είναι προφανές και αναμενόμενο, οι γονείς αποτελούν τα πρώτα και κατά κανόνα τα σημαντικότερα πρότυπα για τα παιδιά τους, που αρχίζουν να διαμορφώνουν μια εικόνα του εαυτού τους ως ξεχωριστών ατόμων κυρίως μέσα από την ταύτιση με το γονέα του ίδιου φύλου. Τα αγόρια διατηρούν ως ερωτικό πρότυπο τη μητέρα, αλλά ταυτίζονται περισσότερο με τον πατέρα. Τα κορίτσια παραμένουν ταυτισμένα κυρίως με τη μητέρα, αλλά το ερωτικό αντικείμενο του πόθου τους μετατίθεται στον πατέρα, ο οποίος γίνεται το ανδρικό πρότυπο που αναζητούν μελλοντικά ως ενήλικες γυναίκες.
Στην εφηβεία είναι φυσικό τα παιδιά να έρχονται σε αντιπαράθεση, κυρίως με τον γονιό του ίδιου φύλου, αλλά αυτή η συνθήκη οδηγεί στην ωρίμαση και στην αυτονόμηση των παιδιών. Οι γονείς αποτελούν λοιπόν όχι μόνο πρότυπα όσον αφορά τη συμπεριφορά και την οντότητά μας αλλά και όσον αφορά τον σύντροφό μας, που είναι πιθανό να θυμίζει τη μητέρα ή τον πατέρα μας αντίστοιχα.
Mία άλλη πολύ χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή των ανθρώπων που είχαν πολύ τραυματικές σχέσεις με τους γονείς τους και καταλήγουν να επιδιώκουν από τον σύντροφό τους τα ακριβώς αντίθετα χαρακτηριστικά από αυτούς. Ωστόσο, και σε αυτή την περίπτωση, κάποιο γονικό πρότυπο, «από την ανάποδη», καθορίζει τις επιλογές μας.
Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν χωρίς τον γονιό
Όταν για κάποιους λόγους απουσιάζει από τη ζωή του παιδιού ο γονέας, ειδικά όταν πρόκειται για εκείνον του ίδιου φύλου, το παιδί – για παράδειγμα το αγόρι που μεγαλώνει χωρίς πατέρα – έχει ανάγκη από την έκθεση σε θετικά πρότυπα του ίδιου φύλου, είτε μέσα από την ευρύτερη οικογένεια (π.χ. θείος, παππούς) ή από το φιλικό περιβάλλον, είτε ακόμα μέσα από τον αθλητισμό και το σχολείο. Εχει τεράστια σημασία ο γονιός που υπάρχει στη ζωή του παιδιού αλλά και το υπόλοιπο περιβάλλον να επιδιώξει να καλλιεργεί τέτοιες σχέσεις, όσο αυτό είναι δυνατό.
Όλοι μπορούμε να αποτελέσουμε πρότυπα
Πολλοί από εμάς έχουμε υπάρξει πρότυπα και πιθανότατα και μέντορες, χωρίς καν να το συνειδητοποιούμε μερικές φορές. Για παράδειγμα οι εκπαιδευτικοί, οι καλλιτέχνες, οι γονείς για τα παιδιά μας, οι νονοί, οι παππούδες, όσοι στηρίζουμε και βοηθάμε εθελοντικά, όσοι συνεχίζουμε να διεκδικούμε τη ζωή, την εργασία, τις σχέσεις, τον έρωτα, πέρα από τα όποια προβλήματα πιθανώς αντιμετωπίζουμε. Ας μην μπερδευόμαστε, πρότυπα δεν είναι μόνο οι διάσημοι και λαμπεροί αστέρες.
Πρότυπο μπορεί και πρέπει να είναι ο καθένας από εμάς. Γι’ αυτό και είναι τόσο σημαντικό να προβάλλονται διάφοροι και διαφορετικοί άνθρωποι ώστε ο καθένας μας να μπορεί να ταυτίζεται με κάποιο θετικό πρότυπο.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη δρα Ναταλία Κουτρούλη, ψυχολόγο με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και στη Συμβουλευτική