Είναι ένας από τους συχνότερα εμφανιζόμενους καρκίνους στις γυναίκες – υπολογίζεται ότι παγκοσμίως σχεδόν 500.000 γυναίκες διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο με καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, περί ου ο λόγος, ενώ περίπου οι μισές χάνουν τελικώς τη ζωή τους εξαιτίας του. Στη χώρα μας 600 γυναίκες διαγιγνώσκονται με τη συγκεκριμένη μορφή καρκίνου ετησίως και, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες καταγραφές, 250 τελικώς υποκύπτουν στον «εχθρό» κάθε χρόνο. Και είναι ανησυχητικό ότι, με βάση τους ειδικούς, οι διαγνώσεις προκαρκινικών βλαβών στον τράχηλο της μήτρας, τόσο στο εξωτερικό όσο και στη χώρα μας, αφορούν ολοένα και συχνότερα νέες (ακόμη και πολύ νέες) γυναίκες.
Σημαντικά «όπλα» με πρώτιστο το εμβόλιο
Ωστόσο η επιστήμη έχει ήδη χαρίσει σημαντικά «όπλα» στις γυναίκες ενάντια στον «εχθρό», φθάνει να ξέρουν πότε και πώς να κάνουν τη σωστή χρήση τους. Καταρχάς το μεγαλύτερο «δώρο» της είναι το εμβόλιο ενάντια στον ιό HPV που αποτελεί τον κύριο αιτιολογικό παράγοντα εμφάνισης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας – πρόκειται για το πρώτο προληπτικό εμβόλιο που δημιουργήθηκε ποτέ ενάντια σε έναν καρκίνο το οποίο κυκλοφορεί και στη χώρα μας από το 2007. Το εμβόλιο αυτό έχει ενταχθεί στο Πρόγραμμα Εθνικού Εμβολιασμού και χορηγείται δωρεάν στα κορίτσια και τις νεαρές γυναίκες ηλικίας 11 ως 18 ετών – παρά ταύτα οι ειδήμονες κρούουν τον «κώδωνα του κινδύνου» καθώς πρόσφατα στοιχεία της European HPV Consumer Awareness Study δείχνουν ότι τα ποσοστά εμβολιασμού για τον HPV στις Ελληνίδες δεν ξεπερνούν το 25%.
Οι Ελληνίδες δεν εμβολιάζονται λοιπόν στην πλειονότητά τους από μικρή ηλικία, όπως είναι και το σωστότερο για να υπάρχει η καλύτερη δυνατή προστασία απέναντι στον HPV, παρότι πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν με τον πιο περίτρανο τρόπο ότι ο έγκαιρος εμβολιασμός αποτελεί «ασπίδα» ενάντια στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Αυτό ανέφεραν πριν από μερικές ημέρες επιστήμονες κατά τη διάρκεια διαδικτυακού σεμιναρίου που διοργανώθηκε από την Ακαδημαϊκή Ομάδα Μελετών Παθολογίας Τραχήλου (HeCPA Group) με στόχο την ενημέρωση των γυναικών και επιστημόνων υγείας και με το φλέγον ζήτημα της εξατομικευμένης διαχείρισης των νέων γυναικών στο επίκεντρο.
Οι αποδείξεις για τη σημασία του έγκαιρου εμβολιασμού
Συγκεκριμένα στο σεμινάριο έγινε αναφορά σε τρεις σημαντικές μελέτες οι οποίες αποτελούν τις καλύτερες αποδείξεις για το πόσο ευεργετικός είναι ο εμβολιασμός για τον HPV… εξ απαλών ονύχων. Δύο εξ αυτών, η μία από τη Σκωτία και η δεύτερη από τη Σουηδία έδειξαν δραματική μείωση των προκαρκινικών αλλοιώσεων στα κορίτσια τα οποία είχαν εμβολιαστεί στα 12-13 έτη τους μετά τα 20 χρόνια τους, και αντίστοιχα σημαντική μείωση των διηθητικών καρκίνων του τραχήλου της μήτρας. Η μοναδική ως σήμερα ελληνική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στις περισσότερες Πανεπιστημιακές Μαιευτικές/Γυναικολογικές κλινικές, έδωσε παρόμοια αποτελέσματα. Εδειξε ότι τα κορίτσια στη χώρα μας που εμβολιάστηκαν στη σωστή ηλικία, περίπου 11-14 ετών, όταν μεγάλωσαν και ξεκίνησαν τις σεξουαλικές επαφές τους, διέτρεχαν πολύ μικρότερο κίνδυνο να εμφανίσουν σοβαρή, προκαρκινική παθολογία και να χρειαστούν επεμβάσεις σε σύγκριση με τα κορίτσια που δεν εμβολιάστηκαν. Με δεδομένο ότι οι επεμβάσεις στον τράχηλο της μήτρας πολλαπλασιάζουν τον κίνδυνο σοβαρής προωρότητας σε μελλοντικές εγκυμοσύνες, οι ειδικοί ρίχνουν ιδιαίτερο βάρος στην εξατομικευμένη διαχείριση κυρίως των νέων γυναικών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο ελληνικός αλγόριθμος
Ναι, μπορεί να υπάρξει διαχείριση «κομμένη και ραμμένη» με βάση την κάθε γυναίκα – άλλο ένα «δώρο» της επιστήμης. Οπως επεσήμαναν οι ειδικοί στο σεμινάριο, τα τελευταία χρόνια καταβάλλεται παγκόσμια προσπάθεια ώστε να γίνεται πολύ προσεκτική επιτήρηση, τακτικός έλεγχος και τελικώς εξατομικευμένη ιατρική αντιμετώπιση, κυρίως στις νέες γυναίκες που παρουσιάζονται όλο και πιο ευάλωτες στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Στην προσπάθεια αυτή πρωτοστατούν και έλληνες επιστήμονες του HeCPA Group υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Μαιευτικής και Γυναικολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Ευάγγελου Παρασκευαΐδη. Η ομάδα HeCPA ανέπτυξε έναν αλγόριθμο που οπτικοποιεί και ταυτόχρονα ποσοτικοποιεί τον εξατομικευμένο κίνδυνο να εμφανίσει μια γυναίκα σοβαρή βλάβη στον τράχηλό της ή προκαρκινική αλλοίωση. Τα δεδομένα που λαμβάνονται υπόψη στον αλγόριθμο αυτόν βασίζονται σε πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο ζωής (κάπνισμα, ηλικία έναρξης σεξουαλικών επαφών, αριθμός συντρόφων, χρήση προφυλακτικού και HPV εμβολιασμός).
Μάλιστα, πρόσφατα αποδείχθηκε ότι η παράμετρος του HPV εμβολιασμού παίζει καθοριστικό ρόλο στην εκτίμηση κινδύνου και άρα στην εξατομίκευση της αντιμετώπισης. Αλγόριθμοι που βασίζονται σε συνήθειες ζωής, απέκτησαν εντελώς διαφορετικό «ειδικό βάρος» με την προσθήκη ή μη του προηγηθέντος HPV εμβολιασμού.
Η αξία του HPV mRNA test
Τα τελευταία 10 χρόνια, η ομάδα HeCPA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η βέλτιστη προσέγγιση στην εξατομικευμένη παρακολούθηση των γυναικών από πλευράς ακρίβειας πρόβλεψης αλλά και κόστους, είναι ο συνδυασμός του lifestyle αλγορίθμου, δηλαδή του αλγορίθμου που περιλαμβάνει τις παραμέτρους του τρόπου ζωής, με την έκφραση της HPV ενεργούς λοίμωξης, όπως αυτή εκφράζεται με το HPV mRNA test που ανιχνεύει τους 14 ογκογόνους τύπους του ιού (APTIMA). Οπως αναφέρει στο ΒΗΜΑ-Science ο κ. Παρασκευαΐδης «από τις μελέτες φάνηκε ότι η ακρίβεια της πρόγνωσης στις γυναίκες που παρακολουθούνται από την ομάδα και στις οποίες εφαρμόζεται το μοντέλο lifestyle συνδυαστικά με το HPV mRNA test , ανέρχεται σε ποσοστό 99%».
Προσδιορισμός των πραγματικά «ύποπτων» βλαβών
Μια άλλη καθοριστικής σημασίας παράμετρος στην εξατομίκευση της αντιμετώπισης των νέων γυναικών είναι ποια μεθοδολογία χρησιμοποιείται στον έλεγχο του HPV. Διάφορες κατηγορίες HPV βιοδεικτών έχουν μελετηθεί, κάποιοι όμως μόνον από αυτούς έχουν αποδεδειγμένα κλινικά οφέλη και εφαρμόζονται σήμερα στην πράξη, σημειώνει στο ΒΗΜΑ-Science η κυρία Μαρία Νασιουτζίκη, κυτταρολόγος και Γ. Γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Κλινικής Κυτταρολογίας. «Είναι γνωστό ότι από όλες τις γυναίκες που θα μολυνθούν με HPV η πλειονότητα θα “καθαρίσει” αυτόματα τη λοίμωξη ακόμα και σε περιπτώσεις υψηλόβαθμης βλάβης. Συνεπώς, αξία έχει ο HPV μοριακός δείκτης να μπορεί να προσδιορίζει με ακρίβεια τις βλάβες εκείνες που έχουν πραγματική δυναμική εξέλιξης και χρειάζονται θεραπεία και όχι απλά να ανιχνεύει αν μια γυναίκα έχει ή δεν έχει τον ιό, τον οποίο κάποιος σύντροφος πρόσφατα της μετέδωσε, αλλά το ανοσοποιητικό της σύστημα θα “αναλάβει δράση” και στην πλειονότητα των περιπτώσεων αποτελεσματικά θα τον καταπολεμήσει».
Οι κατάλληλοι βιοδείκτες
Ποιοι είναι λοιπόν οι κατάλληλοι βιοδείκτες που δείχνουν τις πραγματικά «ένοχες» βλάβες με δυναμική κακής εξέλιξης; Οπως εξηγεί η κυρία Νασιουτζίκη «μελέτες που διεξήχθησαν τα τελευταία 15 χρόνια και μάλιστα σε χώρες με μακροχρόνια και αξιόπιστα προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου, έδειξαν ότι για να ενεργοποιηθεί ο ιός, ο οποίος μπορεί για καιρό να βρίσκεται σε λήθαργο, και τελικά να πυροδοτήσει τους μηχανισμούς που μελλοντικά είναι πιθανό να οδηγήσουν σε καρκίνο, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η έκφραση δύο ογκογονιδίων των επικίνδυνων τύπων του HPV Ε6/Ε7».
Τους επικίνδυνους αυτούς τύπους (μεταξύ άλλων) «συλλαμβάνει» το ειδικό HPV mRNA test το οποίο τα τελευταία χρόνια κυκλοφορεί και στη χώρα μας. Οταν το τεστ είναι θετικό υποδηλώνει ότι ο ιός υπάρχει και είναι επικίνδυνος. Μάλιστα, το τεστ μπορεί και εντοπίζει και εκείνους τους λίγους καρκίνους τους οποίους τα HPV DNA τεστ δεν μπορούν να ανιχνεύσουν, εξαιτίας της απώλειας της L1 περιοχής του DNA του ιού. Από την άλλη, η πιθανότητα να υπάρχει σοβαρή νόσος σε μια γυναίκα με αρνητικό HPV mRNA test, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, είναι σχεδόν μηδενική (< 0,3%). Συνεπώς, όταν μια γυναίκα ελέγχεται με το συγκεκριμένο τεστ θα ανησυχήσει αν, και μόνον αν, υπάρχει λόγος να ανησυχήσει!
Συνολικά, όπως προέκυψε και από τους ειδικούς στο πρόσφατο σεμινάριο, η επιστήμη χαρίζει ολοένα και περισσότερα «δώρα» στις γυναίκες ώστε, αν τα δεχθούν και τα «ανοίξουν» εγκαίρως, να μπορούν να διάγουν έναν βίο με τη λιγότερη δυνατή… ανησυχία σε ό,τι αφορά τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.