Οι νευροεπιστήμονες γνωρίζουν ότι ο εγκέφαλος των γονιών αλλάζει χάρη στην επαφή με το παιδί. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια το επιβεβαιώνουν χρησιμοποιώντας και εξελιγμένη απεικονιστική τεχνολογία, που δείχνει ότι οι αλλαγές παρατηρούνται περισσότερο σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, όπως είναι για παράδειγμα η αμυγδαλή (που μεταξύ άλλων σχετίζεται με τα συναισθήματα).
Και αν νομίζαμε ότι οι όποιες αλλαγές έχουν να κάνουν μόνο με τον εγκέφαλο της μαμάς κάνουμε λάθος καθώς οι έρευνες δείχνουν ότι και στον ανδρικό εγκέφαλο – τον εγκέφαλο του μπαμπά – συντελούνται αντίστοιχες αλλαγές.
Οι αλλαγές αυτές έχουν στόχο να μας προετοιμάσουν για να αναλάβουμε τον γονεϊκό μας ρόλο και να μπορούμε να φροντίσουμε το παιδί μας.
Οι αλλαγές στον εγκέφαλο του πατέρα είναι αντίστοιχες με της μητέρας
Το να αντιληφθούμε ότι ο εγκέφαλος της μητέρας αλλάζει κατ’ αρχάς από τις ορμόνες της εγκυμοσύνης ακόμη (που βέβαια προετοιμάζουν τη γυναίκα και για τα επόμενα στάδια, όπως είναι ο τοκετός και ο θηλασμός) δεν είναι τόσο δύσκολο.
Ομως περισσότερο ίσως και από τις ορμόνες είναι η ίδια η επαφή με το παιδί, που ξεκινά από όταν αυτό βρίσκεται στην κοιλιά της μητέρας του ακόμη, που είναι καταλυτική για τις αλλαγές που συντελούνται στον εγκέφαλο τόσο της μητέρας όσο και του πατέρα (που έχει την ευκαιρία να βιώσει την εγκυμοσύνη στο πλάι της συντρόφου του).
Βέβαια, οι βασικές αλλαγές στον εγκέφαλο του άνδρα-πατέρα συντελούνται αφού γεννηθεί το παιδί και αρχίσει να έρχεται σε συνεχή επαφή μαζί του.
Ενδιαφέρον είναι ότι έρευνες δείχνουν ότι αφού γεννηθεί το παιδί, όταν ο πατέρας είναι ο βασικός φροντιστής του, οι αλλαγές που παρατηρούνται στον εγκέφαλό του είναι αντίστοιχες με εκείνες που σημειώνονται στης μητέρας.
Ετσι, γίνεται προφανές ότι οι αλλαγές αυτές κατά κάποιον τρόπο εξαρτώνται από τον χρόνο που περνά ο γονιός με το παιδί και όχι από το φύλο του γονιού αφού οι μελέτες δείχνουν ότι η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου του πατέρα, όπως και της μητέρας, συσχετίζεται με τον χρόνο που περνάει με το παιδί του – ειδικά στις μικρές ηλικίες.
Μαθαίνουμε γρήγορα και θυμόμαστε καλύτερα
Οι ειδικοί παρατηρούν ότι οι αλλαγές στον εγκέφαλο των γονιών σχετίζονται με αύξηση της νευρογένεσης, με περισσότερες, πιο πυκνές και πιο αποτελεσματικές συνάψεις (συνδέσεις) μεταξύ των νευρώνων αλλά και καλύτερη τελικά χρήση των περιοχών αυτών του εγκεφάλου, όπου συμβαίνουν όλες αυτές οι αλλαγές.
Οσο παράδοξο κι αν ακούγεται, κάποιες περιοχές του εγκεφάλου, κυρίως σημαντικές για κοινωνικές συμπεριφορές, φαίνεται να μικραίνουν σε πυκνότητα, πράγμα που όμως δεν είναι κακό γιατί απλά αποσκοπεί στην πιο στοχευμένη χρήση τους.
Τέλος, οι αλλαγές στον εγκέφαλό μας, που προκύπτουν χάρη στη γονεϊκότητα, φαίνεται ότι μας βοηθούν να μαθαίνουμε ευκολότερα, συχνά να είμαστε πιο δημιουργικοί και να έχουμε καλύτερη μνήμη.
Αυτό ίσως μας φαίνεται περίεργο αφού ως νέοι γονείς δυσκολευόμαστε να θυμόμαστε τι θέλουμε από το σουπερμάρκετ ή τις καθημερινές μας υποχρεώσεις, αλλά καθώς μαθαίνουμε να νοιαζόμαστε και να φροντίζουμε το παιδί μας, που είναι κάτι πολύ καινούργιο, πιθανώς η μνήμη μας προσαρμόζεται στο να θυμόμαστε όσα είναι πιο σημαντικά για εμάς σε αυτή την περίοδο.
Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι μία γυναίκα μία ώρα αφότου γεννήσει μπορεί να ξεχωρίσει το παιδί της ακουμπώντας την παλάμη του και μόνο. Φυσικά είναι και η μυρωδιά αλλά και οι ήχοι του μωρού που θα αναγνωρίσει ένας γονέας.
Αυτό και μόνο είναι μία τρανή απόδειξη του πόσο γρήγορα μαθαίνουμε αφού γινόμαστε γονείς ώστε να φροντίζουμε το παιδί μας και να ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες του.
Πιο ευάλωτος ο εγκέφαλος των νέων γονιών
Εκτός όμως από τις θετικές αλλαγές που συμβαίνουν στον εγκέφαλό μας σε αυτή την περίοδο, είναι μεγαλύτερη και η ευαλωτότητα που παρουσιάζει με αποτέλεσμα να υπάρχει η πιθανότητα να μας απασχολήσουν ψυχικές διαταραχές, που μπορεί να έχουν ομοιότητες με εκείνες που προκύπτουν σε άλλες στιγμές της ζωής μας αλλά να είναι και διαφορετικές.
Για παράδειγμα, η επιλόχειος κατάθλιψη όπως και η κατάθλιψη που συμβαίνει στη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν κάποιες ομοιότητες με την κατάθλιψη που δεν σχετίζεται με τη μητρότητα. οι ειδικοί όμως έχουν βρει ότι υπάρχουν πολλά και διαφορετικά είδη επιλόχειου κατάθλιψης, ίσως πέντε ή και έξι και ότι η 1 στις 7 γυναίκες υποφέρει από κάποια μορφή επιλόχειου κατάθλιψης.
Μάλιστα πολλές φορές συνδυάζεται και με επιλόχειο διαταραχή άγχους, που είναι πολύ συχνή (ίσως συχνότερη από την κατάθλιψη).
Μία άλλη ψυχική ασθένεια που σχετίζεται με τη μητρότητα είναι η επιλόχειος ψύχωση, που προκύπτει σε 1 με 2 στις 1.000 γυναίκες.
Οι ψυχικές αυτές ασθένειες συχνά αφορούν γυναίκες που είχαν κατάθλιψη ή διπολική διαταραχή στο παρελθόν αλλά υπάρχουν και γυναίκες που εμφανίζουν κάποια ψυχική διαταραχή γύρω από την εγκυμοσύνη χωρίς να είχαν προηγούμενα συμπτώματα ή σχετικό ιστορικό.
Είναι πιθανό επίσης το ίδιο θέμα στην ψυχική υγεία να προκύψει και μετά από μία δεύτερη εγκυμοσύνη – γέννα. Βέβαια σε μία τέτοια περίπτωση η γυναίκα μπορεί να είναι πιο υποψιασμένη και προετοιμασμένη (έχοντας φτιάξει έναν κύκλο που θα τη βοηθήσει, ιατρική γνώση και βοήθεια).
Οσον αφορά τους άνδρες, έχει βρεθεί ότι αν η μητέρα παρουσιάσει κάποια ψυχική διαταραχή είναι πιθανό κάτι παρόμοιο να απασχολήσει και τον σύντροφό της (πιθανώς ως αντίδραση σε αυτό που συμβαίνει στη γυναίκα).
Τα στοιχεία μάλιστα δείχνουν ότι ο 1 στους 10 πατέρες βιώνει επιλόχειο κατάθλιψη.
Αλλάζει και ο εγκέφαλος των παππούδων και των γιαγιάδων;
Υπάρχουν έρευνες που δείχνουν ότι μπορούμε να καταλάβουμε αν κάποιος έχει υπάρξει/είναι γονιός (άλλωστε κανείς δεν σταματά να είναι γονιός, όσο κι αν μεγαλώσουν τα παιδιά του) από την απεικόνιση του εγκεφάλου του.
Αυτό φάνηκε από έρευνες όπου οι επιστήμονες πήραν απεικονιστικές εικόνες από εγκεφάλους 70άρηδων και παρατήρησαν διαφορές σε όσους ήταν/είχαν υπάρξει γονείς. Οπως είναι ίσως προφανές, όλες αυτές οι αλλαγές στον εγκέφαλο δεν συντελούνται μόνο στους φυσικούς γονείς.
Αλλαγές παρατηρούνται και σε γονείς που υιοθετούν αλλά ακόμα και σε ανάδοχους γονείς αλλά και σε όλους πιθανώς τους ανθρώπους που είναι φροντιστές παιδιών σε μικρή ηλικία. Οσον αφορά τους παππούδες και τις γιαγιάδες, ίσως πρόκειται για αλλαγές που είχαν συντελεστεί όταν εκείνοι έγιναν γονείς και τώρα που έγιναν παππούδες επαναδραστηριοποιούνται.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη δρα Jodi Pawluski, νευροεπιστήμονα στο Πανεπιστήμιο της Ρεν 1 στη Γαλλία, ερευνήτρια και επαγγελματία σύμβουλο ψυχικής υγείας, με εξειδίκευση στις νευροεπιστήμες της γονεϊκότητας.