Η κριτική σκέψη είναι μια σύνθετη νοητική διεργασία την οποία ακολουθεί το ανθρώπινο μυαλό για να πάρει μια απόφαση ή για να επιλύσει κάποιο πρόβλημα. Κατά τη διαδικασία αυτή, αρχικά το άτομο καθορίζει ποιος είναι ο στόχος που πρέπει να επιτευχθεί ή αναγνωρίζει ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα που αντιμετωπίζει.
Ακολούθως, συλλέγει και μελετά διάφορες πληροφορίες, τις οποίες αξιοποιεί για να δημιουργήσει διάφορες πορείες επίτευξης του στόχου ή διάφορες λύσεις του προβλήματος, ενώ παράλληλα αξιολογεί την αξιοπιστία των πληροφοριών αυτών.
Τέλος, αξιολογεί τις πορείες ή τις λύσεις που δημιούργησε ή ανακάλυψε, θέτοντας κάποια κριτήρια, και έτσι αποφασίζει τι να κάνει. Σημαντικό ρόλο στην κριτική σκέψη παίζει το συναίσθημα, το οποίο επηρεάζει πολλές φορές τις αποφάσεις μας.
Πότε είναι η κατάλληλη στιγμή
Βασικές προϋποθέσεις της κριτικής σκέψης είναι η λογική, η αυτογνωσία, η τιμιότητα, η ευρύτητα πνεύματος, η πειθαρχία και η αποφασιστικότητα. Ολα αυτά τα στοιχεία, ακόμα και η διαχείριση των συναισθημάτων, καλλιεργούνται από νωρίς.
Τονίζεται ότι η κριτική σκέψη δεν εξαρτάται από γενετικές καταβολές ή κληρονομικότητα, αλλά είναι επίκτητη. Δηλαδή διδάσκεται και μπορεί κάθε άνθρωπος να την αποκτήσει, με ανάλογη υποστήριξη από το περιβάλλον γύρω του και από το σχολείο.
Στο σημείο αυτό σημειώνεται ότι τα πιο γόνιμα χρόνια ανάπτυξης της κριτικής σκέψης είναι τα πρώτα δεκαπέντε της ζωής του ανθρώπου. Οι δεξιότητες κριτικής σκέψης είναι σημαντικές για τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών.
Η εισαγωγή αυτών των δεξιοτήτων μπορεί να αρχίσει ήδη από την προσχολική ηλικία. Είναι σημαντικό ότι οι δεξιότητες ανάλυσης, σύγκρισης και σύνθεσης πρέπει αναπτυχθούν σε μικρή ηλικία, ώστε οι μαθητές να μπορούν να τις εφαρμόσουν σε κατάλληλες καταστάσεις, είτε στην ακαδημαϊκή ή στην προσωπική τους ζωή.
Πώς τα βοηθάει η κριτική σκέψη
Οι άνθρωποι που έχουν αναπτύξει την κριτική τους σκέψη είναι από τη φύση τους σκεπτικιστές, είναι ενεργοί και καθόλου παθητικοί. Δεν έχουν εγωιστική άποψη για τον κόσμο. Είναι ανοιχτοί σε νέες ιδέες και προοπτικές.
Είναι πρόθυμοι να αμφισβητήσουν τις πεποιθήσεις τους και να διερευνήσουν ανταγωνιστικά στοιχεία.
Η κριτική σκέψη μάς δίνει τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε ένα ευρύ φάσμα υποκειμενικών αναλύσεων, αλλά με αντικειμενικά κριτήρια, και να αξιολογήσουμε πόσο καλά κάθε ανάλυση θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες μας. Τα πραγματικά γεγονότα μπορεί να είναι δεδομένα, αλλά το πώς θα τα ερμηνεύσουμε είναι κάτι που μπορεί να διαφέρει.
Τι να κάνετε για να την αναπτύξετε
Ενθαρρύνετε τα παιδιά να κάνουν ερωτήσεις. Οι γονείς και οι δάσκαλοι θα πρέπει να ενθαρρύνουν την περιέργεια των παιδιών. Εάν μια λογική δεν έχει νόημα σε ένα παιδί, θα πρέπει να το ενθαρρύνετε να εκφράσει τις αντιρρήσεις ή τη δυσκολία του.
Ζητήστε από τα παιδιά να εξετάσουν εναλλακτικές επεξηγήσεις και λύσεις. Είναι ωραίο να παίρνετε μια σωστή απάντηση. Ομως, πολλά προβλήματα έχουν περισσότερες από μία λύσεις. Οταν τα παιδιά εξετάζουν πολλαπλές λύσεις, μπορούν να γίνουν πιο ευέλικτοι στοχαστές.
Δώστε τους διευκρινισμένες έννοιες. Τα παιδιά θα πρέπει πρακτικά να θέτουν τα πράγματα με τα δικά τους λόγια, διατηρώντας παράλληλα την έννοια ανέπαφη.
Ωθήστε τα ώστε να σκεφτούν με ποιον τρόπο μπορεί να επιλύσουν ένα πρόβλημα που μπορεί να έχει δημιουργηθεί και διευρύνετε τις εναλλακτικές που μπορεί να παρουσιαστούν.
Καθιερώστε τη συζήτηση της επικαιρότητας. Διαβάστε κάθε Κυριακή μαζί με το παιδί ένα άρθρο στην εφημερίδα και συζητήστε πάνω σε αυτό.
Ενισχύστε την κριτική σκέψη μέσω του παιχνιδιού. Παίζοντας μαζί με το παιδί, προωθήστε το να βρει μόνο του την ιστορία του παιχνιδιού ή ζητήστε του να σκεφτεί ποια υλικά θα χρειαστούν και πώς θα χρησιμοποιηθούν ώστε να μαγειρέψετε το αγαπημένο του φαγητό ή γλύκισμα.
Ζητήστε του κατά τη διαδικασία του ύπνου να σκεφτεί και να αφηγηθεί το ίδιο σε εσάς ένα παραμύθι.
Μην περιορίσετε την κριτική σκέψη σε αμιγώς πραγματικά ή ακαδημαϊκά θέματα. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να συζητήσουν και να αιτιολογήσουν ηθικά, δημόσια ή πολιτικά θέματα.
Προωθήστε τη γραφή. Οπως γνωρίζουν πολλοί εκπαιδευτικοί, η διαδικασία της γραφής βοηθά τους μαθητές να αποσαφηνίσουν τις εξηγήσεις τους και να οξύνουν τα επιχειρήματά τους.