Η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) θα μπορούσε να συνοψιστεί ως η ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα δικά μας συναισθήματα αλλά και αυτά των άλλων, να κάνουμε διάκριση μεταξύ διαφορετικών συναισθημάτων και να χρησιμοποιούμε τη συναισθηματική πληροφορία ως οδηγό σκέψης και συμπεριφοράς. Τις τελευταίες δεκαετίες, η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών απασχολεί ολοένα και περισσότερους γονείς. Ενώ οι προηγούμενες γενιές επικεντρώνονταν κυρίως στις παραδοσιακές έννοιες της νοημοσύνης – όπως η πρώιμη εκμάθηση χρωμάτων, αριθμών και γραμμάτων –, τώρα αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε τη σημασία της ανατροφής παιδιών με συναισθηματική ευφυΐα.
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι απαραίτητη για την υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, καθώς και ένα σημαντικό εφόδιο για τη δημιουργία υγιών διαπροσωπικών σχέσεων. Αλλωστε, η υγιής διαχείριση των συναισθημάτων και η ενσυναίσθηση είναι εξαιρετικά ωφέλιμα εφόδια για την επιτυχία ενός παιδιού στις σχέσεις του, τους ακαδημαϊκούς στόχους του και τη συνολική του ευημερία.
Παρά την αξιοσημείωτη εμφάνισή της στην παιδοψυχολογία, η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί μερικές φορές να παρεξηγηθεί ή να αγνοηθεί. Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι γονείς να γνωρίζουν τα πρώιμα σημάδια της στα νήπια, ώστε να μπορούν να τα γαλουχήσουν και να τα ενθαρρύνουν.
Εάν το παιδί σας δεν έχει δείξει ακόμη κανένα από τα παρακάτω σημάδια, δεν υπάρχει λόγος να ανησυχείτε, καθώς υπάρχουν πολλές στρατηγικές που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για να αρχίσετε να εμπλουτίζετε το EQ του παιδιού σας (μερικές από αυτές θα δούμε παρακάτω). Να θυμάστε ότι ποτέ δεν είναι πολύ νωρίς ή πολύ αργά για να αρχίσετε να καλλιεργείτε τη συναισθηματική υγεία ενός παιδιού.
Ακολουθούν μερικά πρώιμα σημάδια συναισθηματικής νοημοσύνης στα νήπια:
Κλαίνε… με άνεση
Ναι, όλα τα παιδιά νηπιακής ηλικίας κλαίνε. Αλλά αυτό το πρώιμο σημάδι αφορά περισσότερο την αντίδρασή σας στο κλάμα του και όχι μόνο την ίδια την πράξη του κλάματος. Το κλάμα θεωρείται συχνά ως αρνητική, ανεπιθύμητη ή ανυπάκουη κοινωνική συμπεριφορά. Οταν το μικρό σας κλαίει δημόσια, μπορεί να νιώθετε αμηχανία ή άγχος, αλλά είναι σημαντικό να θυμάστε να μην καταπιέζετε το κλάμα του, καθώς πρόκειται απλώς για ένα μικρό παιδί που εκφράζει ένα συναίσθημα. Τα νήπια που αισθάνονται ότι μπορούν να κλαίνε με ασφάλεια χωρίς να λάβουν αρνητική αντίδραση ή να τους ζητηθεί να σταματήσουν, παρουσιάζουν πρώιμα σημάδια συναισθηματικής νοημοσύνης.
Μπορούν να επισημάνουν τα συναισθήματά τους
Η επισήμανση των συναισθημάτων είναι ένα σημαντικό κοινωνικοσυναισθηματικό ορόσημο στην πρώιμη ανάπτυξη. Η γνώση τού τι σημαίνει να είσαι θυμωμένος, λυπημένος ή φοβισμένος ή της διακριτής διαφοράς μεταξύ απογοήτευσης και θυμού είναι ένα ουσιαστικό μέρος της συναισθηματικής νοημοσύνης. Ας υποθέσουμε ότι το παιδί σας έχει ραντεβού για παιχνίδι και τρέχει κοντά σας επειδή μια φίλη του παίζει με ένα παιχνίδι που θέλει. Ακούγοντάς το να σας λέει «Είμαι θυμωμένη με την Ελενίτσα!», μπορεί αρχικά να σκεφτείτε να το αγνοήσετε, αλλά αυτή η δήλωση είναι στην πραγματικότητα ένα σημάδι συναισθηματικής ωριμότητας.
Νοιάζονται για τους άλλους
Η ενσυναίσθηση είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του EQ. Είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε πώς αισθάνεται κάποιος άλλος, να νοιαζόμαστε για αυτό και να αντιδρούμε με κατανόηση και συμπόνια. Ενώ τα νήπια είναι εκ φύσεως εγωκεντρικά πλάσματα, αναπτύσσουν σιγά σιγά μια επίγνωση του πώς νιώθουν οι άλλοι κατά τη διάρκεια του δεύτερου έτους της ζωής τους. Μπορεί να παρατηρήσετε ότι το παιδί μιλάει για το ότι ένας χαρακτήρας ενός βιβλίου είναι αναστατωμένος. Μπορεί να σας προσφέρει μια αγκαλιά όταν ακούσει ότι νιώθετε λυπημένοι. Μπορεί ακόμη και να ενθουσιαστεί με τον εορτασμό των γενεθλίων ενός φίλου του. Αυτές οι πρώιμες ενδείξεις ενσυναίσθησης είναι απόδειξη της αναπτυσσόμενης συναισθηματικής νοημοσύνης ενός μικρού παιδιού.
Εχουν περιέργεια
Η περιέργεια είναι επίσης ένα σημάδι της αναδυόμενης συναισθηματικής νοημοσύνης στα νήπια. Θέλει να εξερευνήσει κάθε γωνιά, να αγγίξει κάθε επιφάνεια και να ρωτήσει «Γιατί;» χιλιάδες φορές μέσα στην ημέρα; Αυτή η τάση εξερεύνησης του μικρού σας μπορεί να είναι δύσκολη για εσάς, αλλά αποτελεί χαρακτηριστικό των συναισθηματικά έξυπνων ανθρώπων. Είναι σημαντικό να ενθαρρύνετε την περιέργεια του παιδιού σας, ώστε η λαχτάρα του για γνώση να συνεχιστεί για όλη του τη ζωή.
Πώς θα ενισχύσετε τη συναισθηματική νοημοσύνη του παιδιού
*Μαθαίνοντάς του να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του
Στα μικρά παιδιά χρειάζεται να εξηγήσετε πώς αισθάνονται επειδή δεν μπορούν να το επικοινωνήσουν μόνα τους. Ετσι, θα πρέπει να βοηθήσετε το μικρό σας να οικοδομήσει το συναισθηματικό του λεξιλόγιο. Το παιδί χρειάζεται μια λέξη ώστε να τη συσχετίσει με ένα συναίσθημα. Με αυτόν τον τρόπο, στη συνέχεια θα μπορεί να χρησιμοποιεί τις λέξεις για να εκφραστεί αντί να αντιδράει έντονα.
*Αποδεχόμενοι τα συναισθήματά του
Το παιδί σας σάς χρειάζεται περισσότερο όταν είναι λυπημένο, φοβισμένο ή θυμωμένο. Οταν αποδέχεστε τα συναισθήματα του παιδιού, το βοηθάτε να αποκτήσει σταδιακά την ικανότητα να ηρεμεί μόνο του τον εαυτό του, μια ιδιαίτερα χρήσιμη ικανότητα για όλη του τη ζωή. Εχετε κατά νου ότι προκειμένου να υποχωρήσουν τα αρνητικά συναισθήματα το παιδί θα πρέπει να μπορεί να μιλήσει για αυτά, να τα κατονομάσει και να νιώσει ότι τα κατανοείτε. Αντί λοιπόν να βιαστείτε να πείτε το παιδί υπερβολικό, ακυρώνοντας τα συναισθήματά του, ακούστε το με ενδιαφέρον και κατανόηση.
*Βάζοντας όρια
Ενώ είναι σημαντικό να αφήνετε χώρο στο παιδί να εκφράζεται όπως νιώθει, είναι εξίσου σημαντικό να βάζετε όρια. Ουσιαστικά, τα όρια μπαίνουν για να αποτρέψουν συμπεριφορές που είναι επικίνδυνες για την ακεραιότητα και την υγεία του παιδιού και των άλλων, καθώς και για συμπεριφορές που δεν σας βρίσκουν σύμφωνους. Σε κάθε περίπτωση, βάλτε όρια στο παιδί με ψυχραιμία και προσφέροντας εξηγήσεις, όχι με φωνές και εντάσεις. Αλλωστε, όταν διατηρείτε την ψυχραιμία σας δείχνετε στο παιδί ότι έχετε τον έλεγχο, κάνοντάς το να νιώθει ασφάλεια, ενώ παράλληλα αποτελείτε ένα καλό πρότυπο συμπεριφοράς.
*Δείχνοντας ενδιαφέρον για τη συναισθηματική του κατάσταση
Για να είστε ενήμεροι για τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού σας, πρέπει να το παρατηρείτε, να περνάτε ποιοτικό χρόνο μαζί του, να το ακούτε ενεργά και να συζητάτε μαζί του. Πρέπει να του δείχνετε ότι λαμβάνετε υπόψη σας τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις απόψεις του, ώστε να δημιουργήσετε μια σχέση εμπιστοσύνης και κατανόησης μαζί του. Με αυτόν τον τρόπο, το ίδιο το παιδί θα νιώθει ασφαλές να μοιράζεται μαζί σας ό,τι το απασχολεί και να επικοινωνεί τους προβληματισμούς του.
*Διδάσκοντάς το υγιείς δεξιότητες διαχείρισης των συναισθημάτων του
Διδάξτε του προληπτικά πώς να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες με υγιή τρόπο. Δείξτε του ότι μπορεί να χρωματίσει μια εικόνα όταν είναι λυπημένο ή ότι μπορεί να παίξει στον κήπο όταν είναι θυμωμένο. Αντίστοιχα, μιλήστε του για το πώς ορισμένες συμπεριφορές – όπως το να μένει κατσουφιασμένο στο δωμάτιό του – είναι πιθανό να επιτείνουν την κακή του διάθεση.