Αδιαμφισβήτητα, μετά την γέννηση του παιδιού, ο μητρικός ρόλος είναι σαφώς πρωταρχικός. Σταδιακά, ωστόσο, αποκτά σπουδαιότητα και ο ρόλος του μπαμπά, μιας που -όπως μας διαβεβαιώνουν οι ειδικοί- μέχρι και το έβδομο έτος της ζωής του παιδιού οι ρόλοι των γονιών είναι και οι δύο εξίσου καθοριστικοί.
Μπαμπάς ανά ηλικία
Λίγο πριν γεννηθεί το παιδί, κάθε πατέρας έχει μια αόριστη χαρά κι ανησυχία για το τι θα ακολουθήσει. Από τη στιγμή του τοκετού και μετά, όταν δηλαδή το μωρό γίνει κάτι «χειροπιαστό», αρχίζει να συνειδητοποιεί το νέο του ρόλο και να αποκτά μια πρώτη ψυχολογική σύνδεση με το βρέφος.
Αυτή η πρώτη σύνδεση είναι που θα διαμορφώσει και τη μετέπειτα σχέση του με το παιδί του.
Όταν είναι μωρό
Η πρώτη επαφή του πατέρα με το βρέφος είναι μια στιγμή-ορόσημο. Σε πρώτη φάση, όταν το πρωτοκρατήσει στην αγκαλιά του, αρχίζει να το αγγίζει, να το θαυμάζει, να χαίρεται τη «μοναδικότητά» του και βέβαια να νιώθει περήφανος για το «δημιούργημά» του.
Αυτή η πρώτη πατρική αγκαλιά, η περιποίηση και η στοργή είναι πολύ ωφέλιμες για τα βρέφη, μια που αρχίζουν σιγά-σιγά να συνειδητοποιούν ότι, εκτός από το κυρίαρχο πρόσωπο της μητέρας, υπάρχει και κάποιος «άλλος» που ασχολείται μαζί τους.
Η ενασχόληση του πατέρα με το βρέφος συντελεί τόσο στην ψυχική όσο και στη σωματική πλήρωσή του. Αυτή η ενασχόληση από τους πρώτους μήνες βοηθάει κατά πολύ και τον ίδιο να αντιληφθεί από νωρίς τον πατρικό ρόλο του και να αποκτήσει με το παιδί από νωρίς μια υγιή ψυχική επικοινωνία.
Όταν το παιδί γίνεται νήπιο
Η φάση αυτή ξεκινάει από τα 3 και φτάνει μέχρι τα 6 χρόνια του παιδιού. Η επίδραση του πατέρα στην αγωγή του παιδιού τώρα γίνεται πιο άμεση. Το παιδί συνειδητοποιεί ότι, εκτός από τη μητέρα, υπάρχει και το πρόσωπο του πατέρα στη ζωή του.
Για το παιδί της ηλικίας αυτής, ο πατέρας είναι ο σύνδεσμος με τον έξω κόσμο, ο φορέας δύναμης και εξουσίας. Ο πατέρας στη φάση αυτή γίνεται σεξουαλικό πρότυπο για τα αγόρια και βοηθάει στη συνειδητοποίηση του φύλου για τα κορίτσια.
Έχει παρατηρηθεί ότι σε παιδιά που ο πατέρας τους ήταν απών (φυσικά ή ψυχολογικά), τα αγόρια αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην ανεύρεση του ανδρισμού τους, ενώ τα κορίτσια δεν είχαν αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στο άλλο φύλο.
Την περίοδο αυτή, εμφανίζεται το -αμφιλεγόμενο πια- Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και το σύμπλεγμα της Ηλέκτρας. Στο πρώτο, το αγόρι της ηλικίας αυτής έχει ως ίνδαλμα τον πατέρα, ταυτόχρονα όμως τον μισεί και τον ζηλεύει και θέλει να πάρει τη θέση του, μιας που θεωρεί ότι παίρνει τη μητέρα του από κοντά του. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το σύμπλεγμα της Ηλέκτρας: το κορίτσι εκδηλώνει μίσος και θαυμασμό προς την μητέρα του. Στη φάση αυτή, συνήθως ο πατέρας:
– Συμμετέχει περισσότερο στην ανατροφή με σωματικό παιχνίδι.
– Δίνει περισσότερη σημασία στην αγωγή των αγοριών.
– Κάνει διάκριση στα παιχνίδια των παιδιών, κάτι που οδηγεί στη διάκριση των φύλων.
Στην παιδική ηλικία
Στην ηλικία αυτή, τα σεξουαλικά συμπλέγματα των προηγούμενων χρόνων περνούν σε δεύτερο πλάνο και το παιδί δείχνει την ανάγκη να έχει αρμονικές σχέσεις και με τους δύο γονείς. Ο πατέρας συμβάλλει στην πνευματική και ηθική ανάπτυξη του παιδιού με τη συμπεριφορά του, και το παιδί τον έχει ως πρότυπο και φορέα δύναμης κι εξουσίας.
Τώρα η θετική αντιμετώπιση του πατέρα απέναντι στις ανάγκες, στις απαιτήσεις και στα ερωτήματα του παιδιού συμβάλλει στην αρμονική ανάπτυξή του.
Στην παιδική ηλικία, το παιδί δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για τον πατέρα του.
Είναι μια φυσιολογική εκδήλωση, που πρέπει να ενισχυθεί και από τη μητέρα. Τα παιχνίδια και οι χαρές μαζί με τον πατέρα αποκτούν μια σπουδαιότητα. Είναι η εικόνα του «άντρα» μέσα στο σπίτι, ο πρώτος φίλος των αγοριών, ο πρώτος σύντροφος των κοριτσιών.
Ο γιος διδάσκεται πώς να γίνει πατέρας από τον ίδιο του τον πατέρα. Γνωρίζει τις σχέσεις του πατέρα του με τα άλλα αδέρφια του και παρακολουθεί προσεκτικά τον τρόπο που αντιδρά ο πατέρας απέναντι στον ίδιο. Το κορίτσι μαθαίνει πώς είναι ο άντρας και πώς συμπεριφέρεται ο πατέρας.
Παράλληλα, οι σχέσεις του ζευγαριού γίνονται αντικείμενο παρατήρησης για τα παιδιά.
Ειδικά για το αγόρι, ο πατέρας αποτελεί το πρότυπο, που ως μικρός το μιμείται και ως μεγάλος θέλει να ταυτιστεί μαζί του.
Το παιδί της ηλικίας αυτής, που θέλει να είναι αρεστό και αγαπητό σε όλους, έχει ως ίνδαλμά του τον πατέρα του, τον μιμείται στις κινήσεις, στα λόγια και τον θεωρεί συνδετικό κρίκο με την κοινωνία, δηλαδή φορέα κοινωνικοποίησης.
Στην ηλικία αυτή, ο πατέρας οφείλει να δίνει μια ειλικρινή και σωστή σεξουαλική και ηθική διαπαιδαγώγηση, μιας που οτιδήποτε αποκτηθεί τότε, καλό ή κακό, παραμένει κτήμα του για όλη τη ζωή και επηρεάζει αποφασιστικά την ψυχή του παιδιού.
Η ασχολία του πατέρα με το παιδί τού δίνει την ευκαιρία να ξαναδοκιμάσει ο ίδιος κάποιες χαρές από τη δική του παιδική ζωή: Τη χαρά του παιχνιδιού, μια δυσκολία που ξεπεράστηκε σωστά, μια επιτυχία ή αποτυχία.
Ο πατέρας που συμπεριφέρεται απέναντι στο παιδί του όχι μόνο σαν δυνατός αλλά και με στοργή, κρατάει στα χέρια του το κλειδί της ευτυχίας και της ψυχικής ισορροπίας του παιδιού του. Η στάση θα καθορίσει και τη σεξουαλική ταυτότητα του παιδιού.
Όταν ο πατέρας απουσιάζει, το πρότυπό του μένει κενό και αφήνεται στο παιδί να ανακαλύψει στα τυφλά την έννοια της αντρικής του ταυτότητας. Είναι φανερό, λοιπόν, πως κανείς από τους δύο γονείς δεν μπορεί να αναπληρώσει τα καθήκοντα του άλλου. Το περιεχόμενο του ρόλου τους είναι ξεχωριστό, σημαντικό και απαραίτητο για την ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού.